Guajana

Co-operative Republic of Guyana Republika Kooperative Guajana
Flamuri i Guajanës Stema e Guajanës Flamuri Emblema
Moto: ang.: One People • One Nation • One Destiny shq.: Një popull • Një komb • Një fat
Gjuha	Anglisht
Kryeqyteti	Georgetown
Forma e qeverisë	Republik Kooperative
Kryeministri	Moses Nagamootoo
Kryetarë	David Granger
Sipërfaqja	214.970 km²
Popullsia	752.940
Dendësia e popullsisë	3,5 për banorë në km²
Prodhimi i Brendshëm Bruto	1.039.000 US$
Prodhimi i Brendshëm Bruto për banorë	1.365 US$
Indeksi i zhvillimit njerëzor	0,729
Valuta	Dollari Guajanese
Pavarësia	26 maj 1966 nga Britania e Madhe
Himni kombëtar	Dear Land of Guyana, of Rivers and Plains
Zona kohore	UTC -4
Targat e automjeteve	GUY
Kodi i internetit TLD	.gy
Prefiksi telefonik	+592

Republika Ko-operative e Guajanës ose Guajana është një shtet në veriun e Amerikës Jugore. Kufizohet në veri nga Oqeani Atlantik, në lindje nga Surinami, në jug dhe jugperëndim nga Brazili dhe në perëndim nga Venezuela.

Ajo është vendi i tretë më i vogël në Amerikën Jugore edhe është një nga katër territoret jo-spanjishte në kontinent me Brazilin, Surinamin dhe Guajanën Franceze. Para pavarësisë në vitin 1966 ishte quajtur Guajana Britanike.

Gjeografia

Lumenjtë dhe Malet e Guajanës

Artikulli kryesor: Gjeografia e Guajanës

Guajana ndodhet midis 2° dhe 8° gjerësi veriore edhe midis 57° dhe 61° gjatësi perëndimore. Pika më e ulët është Bregu Atlantikut edhe pika më e lartë është Mali i Roraima-Tepuit me lartësi 2.810 m . Lumi kryesor është Essequibo me 1.010 km që buron në jugun e vëndit dhe derdhet në Atlantik. Lumenjve të tjera janë: Courantyne me 724 km, Berbice me 595 km edhe Demerara me 346 km.

Parku kombëtar Potaro është i famshëm për ujëvaret e tij, ujëvarja më i madh është Kaieteuri me lartësi 225 m.

85 % e vendit janë vende pak banuar edhe pyll tropikal, i cili nuk përdoret fare për pylltari. Perëndimi dhe jugu e vendit formojnë vargjet malore, në të cilat burojnë lumenjtë kryesor. Në bregdet është një rrip bregdetar kënetar me molaçë.

Prapa saj është një fushë lymore me 20 – 70 km gjerësi, kjo zonë është 10 – 100 cm mbi nivelin e detit dhe në 18 shekull u ngritë një digë nga emigrantet holandez. Këtu është zona bujqësore me e madh në vend, prodhimet kryesore është orizi, citrusi, arra e kokosit edhe kallam sheqeri.

Historia

Kolonitë në vitin 1788

Artikulli kryesor: Historia e Guajanës

Guajana e tashme kishte ekzistuar nga shekulli XVII deri në shekullin XVIII si tre kolonie e Holandës të cilat ishin Essuquibo, Demerara edhe Berbice.

Në vitin 1763 ka pasur një kryengritje të skllaveve në Berbice.

Zona ka ndërruar deri vitin 1815 disa here pronarin. Fuqitë koloniale Holanda, Britania e Madhe edhe Franca luftuan për token e Guajanës. Mbas humbjes e Napoleonit u hap Kongresi i Vjenës edhe kanë vendosur në vitin 1815 që Guajana të jetë oficiel pjesë e Mbretërisë e Bashkuar e Britanisë së Madhe dhe Irlandës. Në vitin 1831 u bashkuan të tre kolonitë si Guajana Britanike.

Mbas 1834 kur u heq skllavëria, ka importuar Britania e Madhe punëtor nga India për të zhvendosur zezakët që ishin pas saj kohë të lirë.

Në vitin 1953 kanë ndërhyrë trupa britanike në punët e shtetit të Guanjanës. Britania e Madhe ka kujtuar që Janet Jagan dhe Cheddi Jagan, që kanë themeluar People's Progressive Party (PPP), doshin me bërë një vend komunist prej Guajanën.

Guajana u bërë e pavarur nga Britania e Madhe me 26 maj 1966 edhe me 26 shkurt 1970 presidenti Forbes Burnham nga People's National Congress (PNC) ka deklaruar që Guajana të jetë një republikë kooperative.

Mbas zgjedhjet presidenciale në vitin 1992 që e ka fituar Cheddi Jagan nga PPP-ja, kishte trazirave të dhunshme të mbështetësit i PNC-jës në kryeqytet Georgetown. Kur vdiq Cheddi Jagan në vitin 1997 u zgjodh në dhjetor e veja e tij Janet Jagan si presidente e re. Në gusht 1999 ajo e dha dorëheqjen e saj nga politika sepse kishte problema me shëndetin. Pastaj u beri ish-ministri i financeve Bharrat Jagdeo presidenti i ri.

Popullsia

Dendësia

Rritja e popullsisë

Artikulli kryesor: Popullsia e Guajanës

Popullsia e Guajanës është rreth 770.000, të cilat 90 % jetojnë afër bregdetit (10 % të sipërfaqes e Guajanës) edhe në lindje e lumit Essequibo. Popullsia e tashme e Guajanës është racialisht dhe etnikisht e përzuar, shumësia e tyre kanë ardhë si puntorë nga Irlanda, Holanda, Portugalia edhe Gjermania ose kanë ardhë si skllav Afrika, India, Kina edhe Australia.

Gjuha

Gjuha zyrtare është një lloj anglishte, por flitet edhe Hindi edhe gjuhe indigjene nëpër pyje.

Grupët etnike

Sipas regjistrimit të vitit 2002 :

• 43,4 % Indianët nga India-Britanike kanë ardh si skllav
• 30,2 % Njerëz Zezak
• 16,7 % Njerëz multitacial
• 9,2 % Njerëz e vendit
• 0,2 % Kineze
• 0,1 % Njerëz të Bardh

Feja

Fejëtare në përqindtë :

• 28,8 % Hindut
• 57,8 % Krishterë
  • 17,0 % Pentekostalisëm
  • 8,1 % Katolikët
  • 7,0 % Anglikanët
  • 5,0 % Kisha Adventiste Shtatë ditë
  • 1,7 % Metodistët
  • 1,1 % Dëshmitarët e Jehovait
  • 17,9 % Krishterë të tjera
• 7,3 % Myslimanët
• 4,3 % Ateistët
• 0,5 % Rastafari
• 0,1 % Bahai
• 1,3 % të tjerët

Edukata

Shkollë në kryeqytetin, Georgetown

Artikulli kryesor: Edukata e Guajanës

Edukata në Guajana ishte deri një farë kohe një nga edukatat më të mirët në Karaibet, por u keqësuar në vitet 1980 sepse shumë mësues kanë emigruar.

Edhe pse sistemi i arsimit u çlodh në vitet 1990 nuk ka arrit akoma kualitetin që e kishte përpara.

Mësuesve i mungon një masë kritike e ekspertizës, i mungon nga disiplina edhe aktivitetet.

Pas vitit 6 e jetës është e detyrueshëm që të bëjnë një shkollë 6-vjeçare pastaj 7 vjet në të cilat vetëm 4 vjet janë të detyrueshëm.

Njësit administrative

Rajonet në Guajana

Guajana është pjesëtuar në 10 Rajonet. Numri i banoreve në Guajana janë tërhequr për herën e fundit me 15 shtator 2002.

Numri	Rajoni	Sipërfaqja në km²	Të gjithë banorë	Banorë për km²
1	Barima-Waini	20.339	24.275	1,19
2	Cuyuni-Mazaruni	47.213	17.597	0,37
3	Demerara-Mahaica	2.232	310.320	139,03
4	East Berbice-Corentyne	36.234	123.695	3,41
5	Essequibo Islands-West Demerara	3.755	103.061	27,45
6	Mahaica-Berbice	4.190	52.428	12,51
7	Pomeroon-Supenaam	6.195	49.253	7,95
8	Potaro-Siparuni	20.051	10.095	0,50
9	Upper Demerara-Berbice	17.040	41.112	2,41
10	Upper Takutu-Upper Essequibo	57.750	19.387	0,34
	Guajana	214.999	751.223	3,49

Lidhje të jashtme

 Commons: Guajana – Album me fotografi dhe/apo video dhe materiale multimediale

 Commons: Guajana – Album me fotografi dhe/apo video dhe material multimediale

Shiko edhe

Amerika Jugore

Burimet

• Faqe e Presidentit të republikës Koperative të Guaianës
• Official Website of the Guyana Tourism Authority
• GINA - Agjenci e qeverisë aktualizohet për çdo ditë.