Hakasia
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
_-_Khakassia.svg)
Hakasia (Rusisht: Хака́сия, Hakasisht: Хака́сия), zyrtarisht Republika e Hakasisë (Rusisht: Респу́блика Хака́сия, Respúblika Khakásiya; Hakaisht: Хака́с Респу́бликазы, Khakás Respúblikazy), është republikë anëtare e Federatës Ruse. Kryeqyteti i saj është Abakan, e cila është qyteti më i madh i republikës. Sipas regjistrimit të popullsisë më 2010, republika ka 532,403 banorë.
Gjeografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Republika është e vendosur në pjesën jugperëndimore të Siberisë Lindore dhe kufizohet me Krasnojarsk Krai në veri dhe lindje, Republikën e Tëvasë në juglindje dhe jug, Republikën Altai në jug dhe jugperëndim dhe Oblastin Kemerovo në perëndim dhe veriperëndim. Shtrihet për 460 kilometra nga veriu në jug dhe për 200 kilometra nga lindja në perëndim. Malet (shpatet lindore të Kuzneck Alatau dhe Vargut Abakan) mbulojnë dy të tretat e territorit të republikës dhe shërbejnë si kufijtë natyrorë të republikës. Territori i mbetur është i rrafshët, me Zgavrën Minusinsk që është tipari më i spikatur. Jenisej është lumi më i madh në republikë. Lumenj të tjerë të rëndësishëm përfshijnë Abakan, Tom', Iyus i bardhë, Iyus i zi dhe Çulym (midis Jenisej dhe maleve lindore), me katër pjesën e fundit të pellgut të Ob. Ka mbi treqind liqene në republikë, si me ujë të kripur ashtu edhe me ujë të freskët. Klima është kontinentale, me temperaturë mesatare vjetore prej 0 °C. Burimet natyrore janë të bollshme dhe përfshijnë hekur, ar, argjend, qymyr, naftë dhe gaz natyror. Depozitat e molibdenit janë më të mëdhatë në Rusi. Pyjet mbulojnë jugun dhe perëndimin e republikës.
Historia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Territori i Hakasisë moderne ishte thelbi i shtetit të vjetër Kirghiz Yenisei nga shekulli i 6-të e.r. Në shekullin e 13-të, pas një disfate nga mongolët, shumica e kirgistanëve migruan në jugperëndim të Azisë Qendrore në atë që tani është Kirgizistani. Hakasët modernë e konsiderojnë veten si pasardhës të atyre kirgistanëve që mbetën në Siberi. Hakasia u përfshi në shtetin rus nën Pjetrin e Madh. Kjo përfshirje u konfirmua në një traktat midis Rusisë dhe Kinës në vitin 1729. Meqenëse ishte e zakonshme të dëboheshin kriminelët e dënuar nga Rusia Evropiane në Siberi, fortesat u ndërtuan shpejt në Hakasi. Shumë të burgosur mbetën edhe pas lirimit. Shumë nga hakasët indigjenë u kthyen në besimin ortodoks rus dhe gradualisht braktisën mënyrën e tyre nomade të jetës.
Në kohën e Revolucionit Rus të vitit 1917, rusët përbënin afërsisht gjysmën e popullsisë. Nën sundimin sovjetik, autonomia u dha më 20 tetor 1930, kur u krijua Oblasti Autonom i Hakasit. Kufijtë e autonomisë janë të njëjtë me kufijtë e republikës moderne hakase.
Gjatë viteve 1920 dhe 1930, autoritetet sovjetike vendosën rreth një të katërtën e një milion rusëve në rajon. Këta u pasuan nga 10,000 gjermanë të Vollgës të dëbuar në Luftën e Dytë Botërore. Në kohën e regjistrimit të vitit 1959, njerëzit etnikë hakasë përfaqësonin pak më shumë se 10% të popullsisë.
Deri në vitin 1991, Oblasti Autonom i Hakasisë ishte në varësi administrative të Krasnoyarsk Krai. Në korrik 1991, ajo u ngrit në statusin e një Republike Socialiste Sovjetike, dhe në shkurt 1992 u bë Republika e Hakasisë.
Ndarjet administrative
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Ndarjet administrative të Hakasisë
Republika e Hakasisë është e ndarë administrativisht në 8 distrikte, 5 qytete/qyteze, 12 vendbanime të stilit urban dhe 81 selsoviet.
Demografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Grupet etnike
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Sipas regjistrimit rus të vitit 2010, rusët etnikë përbëjnë 81.7% të popullsisë së republikës, ndërsa hakasët etnikë janë vetëm 12.1%. Grupet e tjera përfshijnë gjermanët etnikë (1.1%), ukrainasit (1%), tatarët (0.6%) dhe një mori grupesh më të vogla, secili përbën më pak se 0.5% të popullsisë së përgjithshme.
Feja
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Sipas një sondazhi të vitit 2012, 31.6% e popullsisë së Hakasisë i përmbahet Kishës Ortodokse Ruse, 6% janë të krishterë të pa shoqëruar, 1% janë besimtarë të krishterë ortodoksë pa i përkitur asnjë kishe ose janë anëtarë të kishave të tjera ortodokse (jo-ruse). 2% e popullsisë i përmbahet besimit sllav vendas (Rodnovery) ose Tengrizmit dhe fesë popullore, 1% Islamit, 1% formave të Protestantizmit, 0.4% formave të Hinduizmit (Vedizmi, Krishnaizmi ose Tantrizmi) dhe një tjetër 0.4% Budizmi tibetian. Për më tepër, 38% e popullsisë deklaron të jetë "|shpirtërore por jo fetare", 16% është ateiste dhe 2.6% ndjek fe të tjera ose nuk i dha përgjigje pyetjes.