Jump to content

Ibën Saudi

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
(Përcjellë nga Ibn Saudi)
Ibën Saudi
Mbreti Abdulaziz bin Abdul Rahman, themeluesi i Arabisë Saudite të sotshme
Mbreti i Arabisë Saudite
Mbretërimi23 shtator 1932 - 9 nëntor 1953
ParaardhësAi ishte më parë si Mbreti i Nexhdit dhe Hixhazit
PasardhësSaud
Mbretërimi8 janar 1926 - 23 shtator 1932
ParaardhësAli (si mbret i Hixhazit)
Vetë ai (si mbret i Nexhdit)
PasardhësVetë ai si mbret i Arabisë Saudite
Mbretërimi3 nëntor 1921 - 29 janar 1927
ParaardhësVetë ai si Emiri i Nexhdit dhe Hasës
pasardhësVetë ai si mbret i Nexhdit
Emri i plotë
Abdulaziz ibn Abdul Rahman ibn Feisal ibn Turki ibn Abdullah ibn Muhammed Al Saudi
ShtëpiaShtëpia e Saudit
I atiAbdul Rahman bin Feisal
E ëmaSara bint Ahmed es-Sudairi
U lind15 janar 1876
Riadi, Emirati i Nexhdit
Vdiq9 nëntor 1953 (77 vjet)
Taifi, Arabia Saudite
VarrimiVarreza el-Oud

Abdulaziz ibn Abdul Rahman ibn Feisal ibn Turki ibn Abdullah ibn Muhammed Al Saudi (Arabisht: عبد العزيز بن عبد الرحمن بن فيصل بن تركي بن عبد الله بن محمد آل سعود‎; 15 janar 1876[1] - 9 nëntor 1953) i njohur në Perëndim si Ibn Saudi, ishte monarku i parë dhe themeluesi i Arabisë Saudite, "shteti i tretë Saudit". Ai ishte sundimtar i gjithë Mbretërisë së Arabisë Saudite nga 23 shtator 1932 deri më 9 nëntor 1953 por sundoi pjesë të saj qysh nga viti 1902.

Ai ripushtoi qytetin e shtëpisë stërgjyshore të familjes së tij të Riadit në vitin 1902, duke filluar tre dekada pushtimesh që e bënë atë sundimtar të pothuajse të gjithë Arabisë qendrore dhe veriore. Ai konsolidoi kontrollin e tij mbi Nexhdin në vitin 1922, pastaj pushtoi Hixhazin në vitin 1925. Ai zgjeroi sundimet e tij në atë që më vonë u bë Mbretëria e Arabisë Saudite në vitin 1932. Si Mbret, ai kryesoi zbulimin e naftës në Arabinë Saudite në vitin 1938 dhe fillimi i prodhimit në shkallë të gjerë të naftës pas Luftës së Dytë Botërore. Ai lindi shumë fëmijë, duke përfshirë 45 djem, dhe të gjithë mbretërit pasues të Arabisë Saudite, të paktën gjatë vitit 2020.

Jeta e hershme dhe origjina e familjes

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Ibn Saud lindi më 15 janar 1876 në Riad në rajonin e quajtur Nexhd në Arabinë qendrore.[2] Ai ishte djali i Abdul Rahman bin Feisal, sundimtarit të fundit të Emiratit të Nexhdit, "Shteti i Dytë Saudit". Nëna e Ibn Saudit ishte anëtare e familjes Sudairi,[3] Sara bint Ahmed es-Sudairi. Ajo vdiq në vitin 1910.[4] Vëllezërit dhe motrat e tij të plotë ishin Feisal, Nura, Bazza, Haja dhe Sa'ad.[5]

Familja e tij, Shtëpia e Saudit, kishte qenë një fuqi në Arabinë qendrore për 130 vitet e mëparshme. Sauditët kishin provuar më parë të kontrollonin pjesën më të madhe të Gadishullit Arabik në formën e Emiratit të Dirijes, "Shteti i Parë Saudit", deri në shkatërrimin e tij nga një ushtri osmane në Luftën Osmano-Saudi në fillim të shekullit XIX.

Në vitin 1890, rivalët rajonalë afatgjatë të Shtëpisë së Saudit, Rashiditë, pushtuan Riadin. Ibn Saudi ishte 15 vjeç në atë kohë.[6] Ai dhe familja e tij fillimisht u strehuan tek Al Murrah, një fis beduin në shkretëtirën jugore të Arabisë. Më vonë, Al Saudët u zhvendos në Katar dhe qëndroi atje për dy muaj.[7] Ndalesa tjetër e tyre ishte Bahreini, ku ata qëndruan për pak kohë. Shteti osman i lejoi ata të vendoseshin në Kuvajt dhe ata u vendosën atje ku jetuan për gati një dekadë.[7]

Në pranverën e vitit 1901, Ibn Saudi dhe disa të afërm, duke përfshirë një gjysmë vëlla, Muhamedin dhe disa kushërinj, u nisën për një ekspeditë bastisjeje në Nexhd, duke synuar kryesisht fiset e lidhura me Rashiditë. Ndërsa bastisja rezultoi fitimprurëse, ajo tërhoqi më shumë pjesëmarrës. Numri i sulmuesve arriti kulmin në mbi 200, por numrat u zvogëluan gjatë muajve në vijim.

Në vjeshtë, grupi bëri kamp në oazin Xhabrin. Ndërsa argjëronte Ramazanin, ai vendosi të sulmonte Riadin dhe ta rimarrë atë nga Rashidët. Natën e 15 janarit 1902, ai udhëhoqi 40 burra mbi muret e qytetit në palma të pjerrëta dhe mori qytetin.[8] Guvernatori Rashidi i qytetit, Ajlan, u vra para kalasë së tij. Ripranimi saudit i qytetit shënoi fillimin e Shtetit të Tretë Saudit.

Ngritja në fuqi

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Pas kapjes së Riadit, shumë ish mbështetës të Shtëpisë së Saudit u mblodhën në thirrjen e armëve të Ibn Saudit. Ai ishte një udhëheqës karizmatik dhe i mbante njerëzit e tij të furnizuar me armë. Gjatë dy viteve të ardhshme, ai dhe forcat e tij morën pothuajse gjysmën e Nexhdit nga Rashiditë.

Në vitin 1904, Abdulaziz i Rashidëve (gjithashtu i njohur si Ibn Rashid) i bëri thirrje Perandorisë Osmane për mbrojtje dhe ndihmë ushtarake. Osmanët u përgjigjën duke dërguar trupa në Arabi. Më 15 qershor 1904, forcat e Ibn Saudit pësuan një humbje të madhe nga forcat e kombinuara osmane dhe Rashidëve. Forcat e tij u rigrupuan dhe filluan të bëjnë luftë guerile kundër Osmanëve. Gjatë dy viteve të ardhshme, ai ishte në gjendje të prishë rrugët e tyre të furnizimit, duke i detyruar ata të tërhiqeshin. Fitorja e Ibn Saudit në Rawdat Muhanna, në të cilën vdiq Ibn Rashid, i dha fund pranisë osmane në Nexhd dhe Kasim deri në fund të tetorit 1906.

Gjatë Luftës së Parë Botërore, qeveria britanike vendosi marrëdhënie diplomatike me Ibn Saud. Agjenti britanik, kapiteni William Shakespear, u prit mirë nga beduinët.[9] Misione diplomatike të ngjashme u krijuan me çdo fuqi arabe që mund të ketë qenë në gjendje të unifikojë dhe stabilizojë rajonin. Britanikët hynë në Traktatin e Darin në chjetor 1915, i cili i bëri tokat e Shtëpisë së Saudit një protektorat britanik dhe u përpoqën të përcaktonin kufijtë e shtetit saudit në zhvillim.[10] Në këmbim, Ibn Saud u zotua të bënte përsëri luftë kundër Ibn Rashid, i cili ishte aleat i osmanëve.

Në vitin 1925, forcat e Ibn Saud kapën qytetin e shenjtë të Mekës nga Sherifit Husein, duke i dhënë fund 700 viteve të sundimit Hashemite. Më 8 janar 1926, figurat kryesore në Mekë, Medine dhe Xhide shpallën Ibn Saudin Mbret të Hixhazit. Ai e ngriti Nexhdin në një mbretëri gjithashtu më 29 janar 1927. Më 20 maj 1927, qeveria britanike nënshkroi Traktatin e Xhides, i cili shfuqizoi marrëveshjen e mbrojtjes së Darinit dhe njohu pavarësinë e Hixhazit dhe Nexhdit, me Ibn Saud si sundimtarin e tyre.

Zbulimi i naftës dhe rregullat e saj

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
St. John Philby

Nafta u zbulua në Arabinë Saudite në vitin 1938 nga gjeologët amerikanë që punonin për Standard Oil Company të Nju Jorkut (SOCONY) në partneritet me zyrtarë sauditë. Përmes këshilltarëve të tij St John Philby dhe Amin Rihani, Ibn Saudi dha autorizim të konsiderueshëm mbi fushat e naftës Saudite për kompanitë amerikane të naftës në vitin 1944. Duke filluar në vitin 1915, ai nënshkroi paktin "miqësi dhe bashkëpunim" me Britaninë për të mbajtur milicinë e tij në linjë dhe të ndërpresë çdo sulme të mëtejshme kundër protektoratit të tyre për të cilët ishin përgjegjës.

Pasuria e tij e sapo gjetur e naftës solli me vete një fuqi të madhe dhe ndikim që Ibn Saudi do të përdorte për të përfituar në Hixhaz. Ai detyroi shumë fise nomade të vendoseshin dhe të braktisnin "luftërat e vogla" dhe hakmarrjet. Ai gjithashtu filloi zbatimin e gjerë të ideologjisë së mbretërisë së re, bazuar në mësimet e Muhamed ibn Abdulvehabi. Kjo përfshinte një fund të riteve të pelegrinazhit të sanksionuara tradicionalisht, të njohura nga shkollat ​​ortodokse të jurisprudencës, por në kundërshtim me ato të sanksionuara nga Muhamed ibn Abdulvehabi. Në vitin 1926, pasi një karvan egjiptianësh gjatë rrugës për në Mekë u rrahën nga forcat e tij pasi që luajtën bori, ai u shty të lëshonte një deklaratë pajtuese për qeverinë egjiptiane. Në fakt, disa deklarata të tilla u janë lëshuar qeverive myslimane në të gjithë botën si rezultat i rrahjeve të pësuara nga pelegrinët që vizitojnë qytetet e shenjta të Mekës dhe Medinës. Me kryengritjen dhe dhjetësimin pasues të Ihvan në vitin 1929 përmes britanikëve fuqia ajrore, vitet 1930 shënuan një pikë kthese. Me rivalët e tij të eleminuar, ideologjia e Ibn Saudit ishte në fuqi, duke i dhënë fund gati 1400 vjet praktikave fetare të pranuara rreth Haxhit, shumica e të cilave u sanksionuan nga një mijëvjeçar i bursave.

Ibn Saud krijoi një Këshill Shura të Hixhazit që në vitin 1927. Ky Këshill më vonë u zgjerua në 20 anëtarë dhe u kryesua nga djali i mbretit, Feisal.

Luftërat e huaja

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Ibn Saud ishte në gjendje të fitonte besnikëri nga fiset afër Arabisë Saudite, fise të tilla si ato në Jordani. Për shembull, ai ndërtoi lidhje shumë të forta me Princin Rashed Al-Khuzai nga fisi el-Fraihat, një nga familjet më me ndikim dhe mbretëror të vendosur gjatë Perandorisë Osmane. Princi dhe fisi i tij kishin dominuar Jordanin lindor para ardhjes së Sherifit Husein. Ibn Saud mbështeti Princin Rashed dhe pasuesit e tij në rebelim kundër Huseinit.[11]

Princi Rashed mbështeti kundërshtimin e Izeddin el-Kassam në vitin 1935 i cili e çoi atë dhe pasuesit e tij në rebelim kundër Abdullah I të Jordanisë. Në vitin 1937, kur u detyruan të largoheshin nga Jordania, Princi Rashed ek-Huzai, familja e tij dhe një grup pasuesish të tij zgjodhën të shkonin në Arabinë Saudite, ku Princi Rashedi jetoi për disa vjet në mikpritjen e Ibn Saudit.[11][12][13]

Vitet e mëvonshme

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Mbreti Ibn Saud bashkëbisedon me Presidentin Franklin D. Roosevelt (djathtas) përmes përkthyesit Kolonel Bill Eddy, në bordin e USS Quincy, pas Konferencës së Jaltës. Admirali i flotës William D. Leahy (majtas) duke i shikuar.

Ibn Saud e pozicionoi Arabinë Saudite si neutrale në Luftën e Dytë Botërore, por përgjithësisht u konsiderua se favorizonte Aleatët. Sidoqoftë, në vitin 1938, kur u zbulua se një sulm ndaj një tubacioni kryesor britanik në Mbretërinë e Irakut ishte i lidhur me ambasadorin gjerman, Fritz Grobba, Ibn Saud i siguroi strehim Grobba-s. Është raportuar se ai kishte qenë duke mos i pëlqyer britanikët që nga viti 1937.

Në fazën e fundit të luftës, Ibn Saud u takua me figura të rëndësishme politike. Një nga këto takime, i cili zgjati për tre ditë, ishte me Presidentin e SHBA-së Franklin Delano Roosevelt më 14 shkurt 1945.[14] Takimi u zhvillua në bordin e USS Quincy në segmentin Liqeni i Madh i Hidhur i Kanalit të Suezit.[14] Takimi hodhi bazën e marrëdhënieve të ardhshme midis dy vendeve.[15]

Takimi tjetër ishte me Kryeministrin britanik Winston Churchill në Grand Hotel du Lac në brigjet e Oasis Fayyoun, pesëdhjetë milje në jug të Kajros, në shkurt 1945.[16] Sauditët raportojnë se takimi u përqendrua shumë në problemin palestinez dhe ishte joproduktiv për sa i përket rezultateve të tij, në kontrast me atë me Roosevelt.[16]

Në vitin 1948, Ibn Saud mori pjesë në Luftën Arabo-Izraelite, por kontributi i Arabisë Saudite u konsiderua përgjithësisht si simbol.

Pas emërtimit të Princit Saud si trashëgimtar i tij, Ibn Saud ia la pjesën më të madhe të detyrave të tij dhe ai kaloi shumicën e kohës në Taif.

Ndërsa shumica e familjes mbretërore dëshironin luks si kopshte, makina të shkëlqyera dhe pallate, Ibn Saud dëshironte një hekurudhë mbretërore nga Gjiri Persik në Riad dhe më pas një shtrirje për në Xhide. Kjo u konsiderua nga të gjithë këshilltarët e tij që jetonin në vend si marrëzi e një plaku. Përfundimisht, ARAMCO ndërtoi hekurudhën, me një kosto prej 70 milion dollarësh, të marrë nga honoraret e naftës së Mbretit. Ai u përfundua në vitin 1951 dhe u përdor komercialisht pas vdekjes së mbretit. Kjo i dha mundësi Riadit të rritet në një qytet relativisht modern. Por kur u ndërtua një rrugë e asfaltuar më 1962, hekurudha humbi trafikun e saj.

Vdekja dhe varrimi

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Ibn Saud ishte duke përjetuar sëmundje të zemrës në vitet e tij të fundit, dhe ai ishte gjysmë i verbër dhe i rrëmbyer nga artriti. Në tetor 1953, sëmundja e tij u bë e rëndë. Ai vdiq në gjumë nga një sulm në zemër në pallatin e Princit Feisal në Taif më 9 nëntor 1953 në moshën 78 vjeç.[2][17][18]

Namazi i varrimit u krye në el-Hauije në Taif. Trupi i tij u soll në Riad ku u varros në varrezat el-Oud pranë motrës së tij, Nura.

Sekretari i Shtetit i SHBA-ve John Foster Dulles deklaroi pas vdekjes së Ibn Saud se ai do të mbahet mend për arritjet e tij si burrë shteti.[19]

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ Ditëlindja e tij ka qenë një burim debati. Në përgjithësi pranohet si viti 1875, megjithëse disa burime e tregojnë atë si viti 1880. Sipas librit të Robert Lacey The Kingdom, një historian kryesor saudit gjeti shënime që tregojnë se Ibn Saud në vitin 1891 përshëndet një delegacion të rëndësishëm fisnor. Historiani arsyetoi se një fëmijë nëntë apo dhjetë vjeç (siç jepet nga data e lindjes 1880) do të kishte qenë shumë i vogël për t'u lejuar të përshëndeste një delegacion të tillë, ndërsa një adoleshent 15 ose 16 vjeç (siç jepet nga data 1875) ka të ngjarë të ishte lejuar. Kur Lacey intervistoi një nga djemtë e Ibn Saud para se të shkruante librin, djali kujtoi se babai i tij shpesh qeshte me shënime që tregonin datën e tij të lindjes të jetë viti 1880. Përgjigja e Ibn Saud ndaj shënimeve të tilla thuhej se "unë gëlltita katër vjet të jetës sime." f. 561"
  2. ^ a b "The kings of the Kingdom". Ministry of Commerce and Industry (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 22 tetor 2012. Marrë më 28 korrik 2012.
  3. ^ Mordechai Abir (prill 1987). "The Consolidation of the Ruling Class and the New Elites in Saudi Arabia". Middle Eastern Studies (në anglisht). 23 (2): 150–171. doi:10.1080/00263208708700697. JSTOR 4283169.
  4. ^ "King Abdulaziz' Noble Character" (PDF). Islam House (në anglisht). Marrë më 29 prill 2012.
  5. ^ "نورة بنت عبد الرحمن.. السيدة السعودية الأولى". Al Bayan (në arabisht). 24 maj 2020. Marrë më 7 shtator 2020.
  6. ^ Wallace Stegner (2007). "Discovery! The Search for Arabian Oil" (PDF) (në anglisht). Selwa Press. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 20 tetor 2013. Marrë më 29 prill 2012.
  7. ^ a b Mohammad Zaid Al Kahtani (dhjetor 2004). "The Foreign Policy of King Abdulaziz" (PDF). University of Leeds (në anglisht). Marrë më 21 korrik 2013.
  8. ^ William Ochsenwald (2004). The Middle East: A History (në anglisht). McGraw Hill. fq. 697. ISBN 978-0-07-244233-5.
  9. ^ Robert Wilson and Zahra Freeth. The Arab of the Desert. London: Allen & Unwin, 1983. pp. 312–13. Print.
  10. ^ Wilkinson, John C. Arabia's Frontiers: the Story of Britain's Boundary Drawing in the Desert. London u.a.: Tauris, 1993. pp. 133–39. Print
  11. ^ a b المجلة المصرية نون. "المجلة المصرية نون – سيرة حياة الأمير المناضل راشد الخزاعي". Noonptm (në arabisht). Arkivuar nga origjinali më 11 shtator 2011. Marrë më 25 tetor 2011.
  12. ^ "جريدة الرأي ; راشد الخزاعي.. من رجالات الوطن ومناضلي الأمة". Al Rai (në arabisht). Arkivuar nga origjinali më 8 tetor 2011. Marrë më 25 tetor 2011.
  13. ^ "مركز الشرق العربي ـ برق الشرق". Asharq Al Arabi (në arabisht). Marrë më 25 tetor 2011.
  14. ^ a b Rudy Abramson (9 gusht 1990). "1945 Meeting of FDR and Saudi King Was Pivotal for Relations". Los Angeles Times (në anglisht). Washington DC. Marrë më 22 korrik 2013.
  15. ^ Bahgat Gawdat (dimër 2004). "Saudi Arabia and the War on Terrorism". Arab Studies Quarterly (në anglisht). 26 (1). Arkivuar nga origjinali më 12 tetor 2017. Marrë më 14 tetor 2020.
  16. ^ a b "Ibn Saud meets British Prime Minister Winston Churchill". King Abdulaziz Information Resource (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 22 korrik 2013. Marrë më 22 korrik 2013.
  17. ^ Richard Cavendish (2003). "Death of Ibn Saud". History Today (në anglisht). 53 (11). Marrë më 29 korrik 2012.
  18. ^ "Ibn Saud dies". King Abdulaziz Information Source (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 14 tetor 2014. Marrë më 9 gusht 2012.
  19. ^ "Western tributes to King Ibn Saud". The Canberra Times (në anglisht). London. 11 nëntor 1953. fq. 5. Marrë më 11 prill 2013.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Ibën_Saudi&oldid=2587583"