Lokalitetet arkeologjike në Rajonin e Mitrovicës
Lokalitetet arkeologjike në Rajonin e Mitrovicës janë lokacione arkeologjike në te cilat është dëshmuar ekzistenca e vendbanimeve të lashta përmes artefakteve arkeologjike të zbuluara. Pozicioni strategjik i Rajonit të Mitrovicës në mes të dy lumenjve të mëdhenj Ibër dhe Sitnicë dhe pasuria e tij minerale në Albanik (Monte Argentarum), e bën këtë vend të populluar që nga periudha parahistorike. Ky rajon ishte i populluar nga ilirët, përkatësisht pjesëtarë të fisit Dardan. Të dhënat e para për vendet arkeologjike në rajonin e Mitrovicës, fillojnë me hulumtimet e Sir Artur John Evans, i cili ishte i pari që përcaktoi me saktësi qytetin romak të Municipium Dardanourm. Në vendet arkeologjike të rajonit të Mitrovicës u gjetën gjurmë dhe objekte nga periudha të ndryshme si; Neolitik, Romak, antikiteti i vonë dhe periudha mesjetare. Objektet dhe figurinat përfshijnë: gjurmët e kalasë , nekropol, figurë Terpsichore, statuja, sarkofag, altar, bizhuteri, etj.
Vendbanimet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Periudha neolitike
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Runiku
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Koordinatat:42°47′45″N 20°41′29″E / 42.795905°N 20.691326°E
Runiku është një vend arkeologjik neolitik 10 kilometra në veri-perëndim të Komunës së Skenderajt, në luginën e Drenicës dhe është një lokalitet tipik për Kulturën Starcevës, dhe është një nga qytetërimet më të zhvilluara të kësaj kohe. Vendi neolitik i Runikut dhe gjetjet arkeologjike në këtë zonë konsiderohen si vendet më të spikatura të zbuluara në Kosovë . Hulumtimet e para arkeologjike filluan në vitet 1966-68 dhe në 1984, të ndara në 35 parcela private të lagjes Dardania të fshatit Runik. Fragmente qeramike dhe materiale të mëdha të lëvizshme nga periudha neolitike janë regjistruar gjatë këtyre kërkimeve, gjë që dëshmojnë kultura të lashta të Starcevo dhe Vinçës. Hulumtimet e avancuara nga viti 2010 përfshinin një hulumtim më të gjerë të këtij vendi arkeologjik, me rreth 1000 metra katrorë. Ky vendbanim i hapur neolitik karakterizohet nga kasolle të ndërtuara me rreze druri, pa nivele dyshemeje. Materiali i lëvizshëm arkeologjik dominohet nga qeramika njëngjyrëshe me shkëlqim të kuq, materiale qeramike të pikturuara me motive gjeometrike dhe lineare, barbotinë e zbukuruar me teknikë impreso, figurina antropomorfe, tavolina kulti dhe altare të vogla. Nga pjatat e ndryshme të zbuluara në këtë vendbanim, më interesantja është një vazo balte e pjekur e lyer me ngjyrë okër, e zbukuruar në formë spirale me motivin e pëllëmbës së dorës të pikturuar me ngjyrë të errët. Një tjetër artefakt interesant i zbuluar në këtë vendbanim është një fyell neolitik, që është një artefakt unik jo vetëm për Kosovën, por edhe për rajonin më të gjerë. Ai është një krijim artizanal i pjekur me argjilë, ka një lartësi prej 8 centimetres (3 in), me vrima gishtash në boshte dhe një zëdhënës në pjesën më të lartë. Atij iu dha emri " Okarina e Runikut ", sepse lëshon tinguj dhe dridhje të ngrohta dhe është instrumenti muzikor më i hershëm parahistorik i zbuluar në Dardani, Kosovë. [1]
Zhitkoci dhe Karagaçi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Koordinatat:42°55′59″N 20°49′37″E / 42.933°N 20.827°E
Vendet arkeologjike të Zhitkoc dhe Karagaç, gjenden në Komunën e Zveçanit . Hulumtimet në këto vende, përkatësisht, Zhitkoc filluan në vitin 1958, ku disa gërmime provuese u kryen pranë bregut të Ibrit dhe rezultuan me zbulimin e mbetjeve të një vendbanimi tipik neolitik, të të dyja, kulturave Starcevo dhe Vinça. Hulumtimet në sitin arkeologjik të Karagaçit, u zhvilluan gjatë periudhës kohore të viteve 1955 dhe 1960, rezultatet dëshmuan një vendbanim të krijuar në pjesën më të madhe të përbërë nga kasolle elipsoide të bazuara në tokë të mbrojtura me hendeqe. Brenda banesave u zbulua një sasi e konsiderueshme e prodhimit të qeramikës së kulturës së Starcevës. Vendbanimi Karagaç vazhdoi të ekzistonte në një fazë të mëvonshme, përkatësisht, Kultura e Vincës, ndërsa; bazuar në fragmentet e zbuluara të figurinave qeramike dhe antropomorfike, dhe kasollet që u ndërtuan me trarë druri të ndërthurur të veshur me dhe/baltë. Në këtë vend u zbuluan edhe mbetjet dhe gjurmët e një vendbanimi dhe varreze të epokës së bronzit dhe hekurit, duke ilustruar vazhdimësinë e jetës nga periudha parahistorike. [2]
Vallaçi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Koordinatat:42°56′56″N 20°50′02″E / 42.949°N 20.834°E
Fshati Vallaç ndodhet në veri të Zhitkoc-Karagaç, në afërsi të deltës së lumit Ibër, i vendosur në tarracën e ngritur të njohur si Shkëmbi Vallaç, në Komunën e Zveçanit . Këto vendbanime arkeologjike u hulumtuan gjatë viteve 1955 dhe 1957. Mbetjet ose banesat e këtij vendbanimi përbëhen kryesisht nga kasollet e ndërtuara nga trarët e drurit dhe gropat e mbrojtura rreth banesave rrethore. Objektet më karakteristike gjetur në këtë faqe i përkasin periudhës së vonë neolitike Kulturës së Vincës, duke përfshirë sasi të konsiderueshme të figurinave antropomorfe dhe zoomorfe, modeluar dhe projektuar me kujdes statuja terrakote. Poshtë shtresës neolitike të këtij vendbanimi u zbuluan disa veçori të veçanta si; traversa të fortifikuara që mbronin hyrjen e këtij vendbanimi, duke konfirmuar vazhdimin e ekzistimit të këtij vendi gjatë epokës së vonë të hekurit . [3]
Fafosi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Koordinatat:42°53′02″N 20°52′48″E / 42.884°N 20.88°E
Vendndodhja arkeologjike e Fafosit ndodhet brenda zonës industriale të fabrikës "FaFos" (Fabrika e Fosfateve), në zonën periferike të Komunës së Mitrovicës . Hulumtimet në këtë vendbanim u zhvilluan gjatë periudhës kohore të viteve 1955–1961. Hulumtimet konfirmuan praninë e dy vendbanimeve neolitike (Kultura Vinca ), të ndara nga njëra -tjetra afërsisht me 200 metra. Në vendbanimin e hershëm ose Fafos I, u zbuluan banesa të kasolleve të strehuara gjysmë të varrosura, ndërsa, në vendbanimin e mëvonshëm ose Fafos II, u zbuluan kasolle shtëpish të rreshtuara njëra pranë tjetrës. Mbetjet e zbuluara të kasolleve u shkatërruan në një zjarr të gjerë. Në të dy vendbanimet u zbuluan objekte të ndryshme të përdorimit të përditshëm, figurina antropomorfe, vazo rituale, figurina terrakote etj. [4] Objektet e zbuluara në Fafos I, përfshijnë një figurë e një njeriu, me duart pushimi në gjunjë, një figurinë e maskuar groteske me brixhët mbushur dhe barkun e ekspozuar, dhe Tryezën e Shenjtë në formën e një gruaje të kafshë, e maskuar duke mbajtur një anije të zbukuruar, dhe me këmbë në formë demi. Objektet e zbuluara në Fafos II, përfshijnë një figurë të madhe me pjesën e sipërme të veshur me një maskë dhe një medalion, një figurë të maskuar me terrakote të një burri nudo itifalik në një pozicion kërcimi, një figurinë terrakote të një demi me kokë njerëzore. [5]
Periudha Romake
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Kalaja e Rashanit
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Koordinatat:42°54′18″N 20°57′11″E / 42.905°N 20.953°E
Kalaja e Rashanit është një vendbanim i antikitetit të vonë i ndërtuar nga ilirët, përkatësisht dardanët në shekujt IV dhe V pas Krishtit. Ndodhet në fshatin Rashan, afërsisht 5 kilometra në distancë fluturimi nga Komuna e Mitrovicës. Kalaja është ndërtuar mbi një shkëmb 80-100 metra nga toka. Ajo ka një pozitë shumë të favorshme, dhe së bashku me Kështjellën e Zveçanit ato kishin rolin e tyre në mbrojtjen e pasurisë minerare dhe minerale të Rajonit të Bajgorës. Ajo ka formën e numrit tetë 170-200 metra në anën veri-jug, dhe 30-45 metra në anën lindje-perëndim. Kalaja është e rrethuar nga tre palë mure. Ndërtimi i mureve është ndërtuar me gurë të gdhendur mirë, disa prej mureve kanë material lidhës. Trashësia e mureve është afërsisht 2 metra dhe lartësia 2-3 metra. Çifti i parë i mureve rrethon qendrën e kalasë rreth 300 metra, çifti i dytë i mureve e rrethon atë rreth 200–250 metra, dhe çifti i tretë ose muri i brendshëm është më afër qendrës. Kalaja Rashan mbrohej nga katër kulla vrojtimi, njëra në veri, dy në perëndim dhe një tjetër në anën jug-lindore. Kulla veriore është ndërtuar me gurë dhe material lidhës. Ka një gjerësi prej 2.50 x 3.80 metra, dhe trashësia e murit prej 1.8 metra. Nga kjo kullë kontrollohej rruga që vinte nga Trepça dhe rruga që vinte saktësisht nga Rashani në verilindje të kalasë. Në pjesën e brendshme të kullës, ose e njohur si Dhoma e Mbretit (shqip : Dhoma e mbretit) rrjedh një shkallë në formën e një parmaku për të vendosur gjërat mbi të. Ana perëndimore e Kalasë së Rashanit kishte dy kulla vrojtimi dhe roli i tyre ishte mbrojtja e rrugës së brendshme që të çonte në pjesën e brendshme të kalasë, duke komunikuar me fshatrat Cerrnusha dhe Kodër të vendosura përballë kalasë. Kulla e vëzhgimit nga ana lindore komunikonte me kodrën Moistir ndërsa e gjithë ana lindore duke filluar nga pika më veriore në atë më jugore mbrohej nga vetë natyra. Një kullë tjetër e Kalasë së Rashanit është Donjon, ajo ndodhet në qendër të kalasë dhe njihet si kulla kryesore. Bazuar në toponimet dhe mikroponomitë rreth fshatit Rashan thuhet se kjo kala ishte një degë e dinastisë mbretërore Dardane.
Municipium Dardanorum
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Koordinatat:43°19′01″N 20°28′59″E / 43.317°N 20.483°E
.jpg)
Municipium Dardanorum [6] ose Municipium Dardanicum [7] është një vend arkeologjik i vendosur afërsisht 27 kilometres (17 mi) në veri të Mitrovicës, lokalizuar në fshatin Soçanicë, Komuna e Leposaviçit . Hulumtimet e para të këtij vendi arkeologjik filluan në vitin 1956. Hulumtimet u organizuan nga Muzeu i Kosovës. Pas hulumtimeve paraprake, që u bënë edhe në vitin 1959, filluan gërmimet e para në një pjesë të këtij lokacioni. Hulumtimet dhe gërmimet e mëtejshme vazhduan në periudhën 1960-1965. [8] Gjatë hulumtimeve u përfshinë të gjitha pjesët e qytetit dhe dy nekropole që u gjetën deri më tani. Gjatë kërkimeve të vitit 1956, u zbuluan fragmente të vendbanimit konstruktiv, të quajtur "Qyteti Trojan" ose "Anina" që më vonë u verifikua se në fakt ishte pjesë e forumit. Vendi arkeologjik i Municipium Dardanorum shtrihet afërsisht 30 hektarë, ku në pjesën lindore të këtij vendbanimi u zbuluan një forum, horrea, bazilikë urbane, veçori të banjës romake, detaje të objekteve ndihmëse, enë të bëra prej qeramike dhe nekropol verior. Enët e bëra nga qeramika të tilla si pllaka dhe tenxhere, kanë një thyerje shumë të ashpër, me skajet e kthyer anash. Këto enë janë zbukuruar me valë të thjeshta linjash dhe shenja gishtash të aplikuara në shiritin e prerjes. [9] Materiali arkeologjik i zbuluar dhe rezultatet e përgjithshme tregojnë se, Municipium Dardanorum, kryesisht ekzistonte si një vendbanim prehistorik, dhe gjatë periudhës nga dekadat e fundit të shekullit I-rë, deri në pjesën e parë të shekullit IV pas Krishtit, dhe vazhdoi të zhvillohej dhe të bëhej një qytet tipik i lashtë romak. [10]
Pestova
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Koordinatat:42°46′37″N 21°00′00″E / 42.777°N 21.000°E
Fshati Pestovë ndodhet 4 kilometra nga Komuna e Vushtrrisë. Gërmimet e para arkeologjike filluan në vitin 2005, pasi rastësisht u zbuluan disa konture muri gjatë punës në infrastrukturë. Gjetjet arkeologjike rezultuan në zbulimin pjesërisht të mbetjeve të një ndërtese dhe rrënojat e një Villa Rusticae (vila fshatare) . Sipas arkitekturës romake, vilat ishin struktura komplekse banimi të përbëra nga disa dhoma, banja ose terma dhe depozita të ujit të pijshëm, ndërsa vilat në qytete njiheshin si Villae Urbana, ndërsa vilat në fshat njiheshin si Villae Rusticae, dhe për njerëzit e shëndetshëm ato shërbyen si vende për relaksim. Villae Rusticae e Pestovës me shumë mundësi i përkiste familjes latifondiste , me sa duket një anëtari të familjes Furi ose Ponti shumë të dalluar dhe të pasur nga vendi i lashtë i Ulpianës . Pjesët e kompleksit të vilave zakonisht janë stalla për kafshët shtëpiake, punëtori dhe magazina. Kur analizohet harta e lashtë Tabvla Imperii Romani dhe vendndodhja e vilës së Pestovës, mund të argumentohet se ka shumë të ngjarë, që rruga e lashtë që lidhte Ulpianën me qytetin e lashtë të Municipium DD, të kalonte afër lokalitetit antik Viciana si dhe poashtu afër këtij vendi interesant arkeologjik. [11]
Antikiteti i Vonë dhe Periudha Mesjetare
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Kalaja e Strocit
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Koordinatat:42°42′32″N 20°58′37″E / 42.709°N 20.977°E
Fshati Stroc ndodhet afërsisht 18 kilometra në jug të Komunës së Vushtrrisë . [12] Ai është i njohur për ekzistencën e një kështjelle të vendosur në kodrën e Gradinës. Bazuar në materialin ndërtimor dhe ekspozitat e gjetura këtu është një kala dardane e cila është përdorur në vazhdimësi që nga parahistoria, antikiteti i vonë dhe periudha e hershme mesjetare. Bazuar në konfigurimin e terrenit dhe mbetjet e dëshmuara, të supozuara në këtë vend, në të kaluarën, një objekt kulti ka ekzistuar dhe i shërbente popullatës vendase. [13] Ai ka një pozicion shumë strategjik, i shtrirë në luginën e lumit Sitnica dhe Luginës së Kosovës. Vendi arkeologjik i Stroc është i ndarë në dy pjesë, Gjytet dhe Prapshti. Bazuar në legjendat, Gjyteti ishte kryeqyteti i Artakollit. Kështjella e Strocit ose Gjyteti ka dy palë dyer të fortifikuara. Në krye të kalasë gjenden rrënojat e një ndërtese 25x25 metra, me gjerësinë e mureve 1,5 metra. Pranë kësaj ndërtese janë disa kulla të fortifikuara. [14] Bazuar në konfigurimin e terrenit dhe mbetjet e dëshmuara, të supozuara në këtë vend, në të kaluarën, një objekt kulti ka ekzistuar dhe i shërbente popullatës vendase. [13]
Kalaja e Dubocit
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Koordinatat:42°45′47″N 20°54′07″E / 42.763°N 20.902°E
Kalaja e Dubocit ndodhet mbi Ceçan, pjesë e zinxhirit malor Çyçavica, në fshatin Duboc, afërsisht 10-12 km në jug-perëndim të Komunës së Vushtrrisë . [15] Ai është një vendndodhje e grupit kulturor dardan të shekujve VIII dhe IX pas Krishtit [16] Bazuar në gjetjet e shtresave kulturore në këtë vend, ekspozitat arkeologjike të zbuluara tregojnë për dy civilizime të ndryshme. Qytetërimi A është në shtresat e poshtme nën qytetërimin B, dhe qytetërimi B është në shtresat e sipërme. Qytetërimi B ose Kalaja e Dubocit ndodhet në Malin e Qytetit, (alb. "Mali i Gjytetit") nga verilindja në perëndim. Gjatësia e murit të Kalasë së Dubocit është 900 metra, me gjerësi 2-4 metra, lartësia nuk dihet. Gjyteti i Dubocit kishte dy palë dyer përballë njëra -tjetrës. [17] Në këtë kala u gjetën qeramika me zbukurime etnografike ilire, tulla dhe objekte mermeri me mbishkrime latine. Nga periudha paleolitike u gjetën daltë të bëra nga dhëmbët e derrave. Nga periudha neolitike u gjetën lloje të ndryshme të bizhuterive: vathë dhe monedha.
Kalaja e Zveçanit
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Koordinatat:42°54′14″N 20°50′49″E / 42.904°N 20.847°E
Kalaja e Zveçanit ndodhet afërsisht 2 kilometra në perëndim të Komunës së Mitrovicës. Ndodhet pranë minierës së Trepçës, dhe së bashku me Kalanë e Rashanit ato kishin rolin e tyre në mbrojtjen e minierave. Dokumentet e para historike të shkruara për këtë kala janë nga historianja Ana Komnena, 1902, dhe është klasifikuar si një kështjellë bizantine. Hulumtimet e tjera arkeologjike reflektuan se Kalaja e Zveçanit i përket Antikitetit të Vonë, përkatësisht shekullit IV pas Krishtit. Ky vendbanim ngrihet në një kodër të ashpër vullkanike dhe është i fortifikuar me mure guri me suva gëlqereje. Brenda këtij siti arkeologjik, respektivisht kala janë zbuluar mbetjet e një ndërtese administrative dhe të një kishe paleokristiane, por mosha e saktë e këtyre mbetjeve nuk është përcaktuar ende. [18]
Maletaj
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Koordinatat:42°54′22″N 20°59′38″E / 42.906°N 20.994°E
Maletaj ose Gumnishta ndodhet 18 kilometra në anën verilindore të Komunës së Vushtrrisë . Në këtë fshat gjendet një lokacion dardan quajtur Katunishte . Nënstruktura e këtij lokacioni është e vendosur në një luginë që ka formën e shkronjës T. Ka tre hyrje dhe është e gjitha e mbyllur. Hyrja kryesore quhet "Dyert e Katunishtës" (shqip: "Dyert e Katunishtes" ). Pranë këtij lokacioni ndodhet "Kodra e Kishës" ku është baza e kishës. Asnjë nga këto vende nuk është studiuar ende. [19] Në këtë fshat u gjet një altar i periudhës së Antikitetit, me mbishkrim që ende nuk është deshifruar sepse është shumë i dëmtuar. Mikrotoponimet më të njohura në Maletaj janë: Mali i Kunorës, Përroi i Hyjneshës, Kodra e Vencit, Përroi mbi Torishta, Shatërvani i Matës, Shatërvani i Nikës etj.
Shih edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referimet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Milot Berisha, Kosovo Archaeological Guide, Prishtinë, Kosovo Archaeological Institute and Ministry of Culture, Youth and Sports, 2012, Pg.17-18
- ^ Milot Berisha, Kosovo Archaeological Guide, Prishtinë, Kosovo Archaeological Institute and Ministry of Culture, Youth and Sports, 2012, Pg.20
- ^ Milot Berisha, Kosovo Archaeological Guide, Prishtinë, Kosovo Archaeological Institute and Ministry of Culture, Youth and Sports, 2012, Pg.21
- ^ Milot Berisha, Kosovo Archaeological Guide, Prishtinë, Kosovo Archaeological Institute and Ministry of Culture, Youth and Sports, 2012, Pg.28-29
- ^ Marija Gimbutas, The Gods and Goddesses of Old Europe: 7000 to 3500 BC Myths, Legends and Cult Images, University of California Press, 1974, Pg.42,47,53,123,296,297
- ^ A.J Evans, Archaeologia XLIX, Westminster, 1885, Pg.56-57
- ^ The Illyrians by J. J. Wilkes, 1992, Pg. 258
- ^ Emil Cershkov, Romaket ne Kosove dhe Municipiumi D.D. te Socanica, 1973, Prishtine, Pg.86-87
- ^ Emil Cershkov, Romaket ne Kosove dhe Municipiumi D.D. te Socanica, 1973, Prishtine, Pg.110
- ^ Milot Berisha, Kosovo Archaeological Guide, Prishtinë, Kosovo Archaeological Institute and Ministry of Culture, Youth and Sports, 2012, Pg.61
- ^ Milot Berisha, Kosovo Archaeological Guide, Prishtinë, Kosovo Archaeological Institute and Ministry of Culture, Youth and Sports, 2012, Pg.63
- ^ Jusuf Osmani, Vendbanimet e Kosoves, Prishtine, 2005, p.211
- ^ a b Milot Berisha, Kosovo Archaeological Guide, Prishtinë, Kosovo Archaeological Institute and Ministry of Culture, Youth and Sports, 2012, Pg.85
- ^ Emin Fejza, Zenun Gjocaj, Izet Miftari, Vushtrria me rrethine, Vushtrri, 2003, Pg.471
- ^ Milot Berisha, Kosovo Archaeological Guide, Prishtinë, Kosovo Archaeological Institute and Ministry of Culture, Youth and Sports, 2012, Pg.87
- ^ Jusuf Osmani, Vendbanimet e Kosoves-Vushtrria, Prishtine, 2005, Pg.148
- ^ Emin Fejza, Zenun Gjocaj, Izet Miftari, Vushtrria-Viciana me rrethine, Vushtrri,2003, Pg.470
- ^ Regional Programme for cultural and natural heritage in south-east Europe, Prioritised Intervention List, Pg. 49
- ^ Jusuf Osmani, Vendbanimet e Kosoves-Vushtrria, Prishtine, 2005, Pg.182