Ortodoksia Lindore në Shqipëri
Kisha Ortodokse Lindore ka luajtur një rol aktiv në zhvillimin e shoqërisë shqiptare që nga Perandoria Romake. Sot, ajo perfaqësohet nga Kisha Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë.[1] Mitropoliti Fan Noli fillimisht themeloi Kryedioqezën Ortodokse Shqiptare në Amerikë, pasi u shugurua si prift nga një peshkop rus në Shtetet e Bashkuara. Më pas u themelua Kisha Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë, pas Kongresit të Beratit, ku Mitropoliti Fan Noli u shugurua peshkop i Korçës dhe primat i Shqipërisë, ndërsa ngritja e Kishës u pa si një zhvillim i rëndësishëm për ruajtjen e unitetit kombëtar shqiptar.[2] Sipas të Dhënave Botërore, 38,8% e popullsisë së vendit është myslimane (30% mysliman suni, bektashiane 8%), 22% ortodokse dhe 13% katolike (me ritin latin dhe ritin bizantin).[3][4][5][6][7][8]
Historia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Krishtërimi mbërriti për herë të parë në zonat e Principatës së Arbrit nëpërmjet predikimeve të Shën Palit gjatë shekullit të I-rë. Shën Pali shkroi se ai predikoi në provincën romake të Ilirikut dhe legjenda thotë se ai vizitoi Dyrrahun. Ishte Shën Asti, një martir ilir dhe i krishterë i shekullit të II-të, i nderuar nga Kisha Ortodokse Lindore dhe Kisha Katolike Romake, që shërbeu si peshkop i Durrësit (Dyrrahu), gjatë kohës së perandorit Trajan (98–117). Shën Asti është Shenjtori dhe Mbrojtësi i Durrësit. Megjithatë, ishte perandori romak me origjinë ilire, Konstandini i Madh, ai që nxori Ediktin e Milanos dhe legalizoi krishtërimin, duke e zyrtarizuar fenë e krishterë në atë që sot është territori i Shqipërisë.
Sidoqoftë, Skizma e Madhe e vitit 1054 zyrtarizoi ndarjen e krishtërimit në dy degë, katolikët ortodoksë dhe katolikët romakë. Gjatë momentit të përçarjes (1054) shqiptarët ishin të lidhur me Kishën Ortodokse Lindore dhe ishin të gjithë të krishterë ortodoksë. Shumica e veriperëndimorëve u konvertuan dhe mbetën katolikë romakë për shkak të përpjekjeve të misionarëve venecianë.
Si pasojë e Islamizimit të Shqiptarëve nga Perandoria Osmane, ortodoksët historikisht përbënin 30% të popullsisë së Shqipërisë. Liturgjia e parë ortodokse në gjuhën shqipe nuk u bë në Shqipëri, por në Masaçusec. Më pas, kur Kishës Ortodokse nuk i u lejua ekzistenca zyrtare në Shqipëri komuniste, Ortodoksia Shqiptare mbijetoi në mërgim në Boston (1960-1989).
Që prej pushtimit të plotë të Shqipërisë (dikur Arbëria) nga Osmanët pas vdekjes së Skënderbeut, pothuajse gjithë popullsia shqiptare e mbetur me ritin lindor (greko-katolik apo katolik të titit bizantin), iku në Italinë e Jugut (Arbëreshët).[9]
Ndërmjet 1890-1920, rreth 25.000 shqiptarë, shumica e tyre nga të krishterët ortodoksë nga jug-lindja e Shqipërisë, emigroi në Shtetet e Bashkuara, duke zgjidhur brenda dhe rreth Bostonit. Ashtu si shumë emigrantë të tjerë ortodoksë, ata ishin kryesisht të rinj, analfabetë, fshatarë meshkuj.
Ashtu si shumë emigrantë të tjerë të Ballkanit, një numër i madh (gati 10.000) u kthye në atdheun e tyre pas Luftës së Parë Botërore.
Autoqefalia e kishës
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Komuniteti i parë ortodoks që përdori gjuhën shqipe në liturgjinë ishte në Boston, Masaçusets, SHBA, në vitin 1908 në mesin e një grupi të emigrantëve shqiptar i kryesuar nga Fan Noli (1882-1965). Noli kishte përgatitur përkthimin e vet të liturgjisë në gjuhën shqipe, dhe e përdorën atë edhe gjatë një turneu në disa qytete të mëdha të Evropës në 1911. Menjëherë pas pavarësisë së Shqipërisë më 1912, Fan Noli udhëtoi për në Shqipëri, ku ai do të ishte shuguruar peshkop dhe të bëheshte kreu i kishës, pavarësia e së cilës ai e mbështeti fuqishëm. Ai gjithashtu u bë një figurë me ndikim politik, dhe do të shërbente edhe për pak kohë si kryeministër për pesë muaj në vitin 1924, derisa qeveria e tij u rrëzua nga Ahmet Zogu dhe ai shkoi në mërgim të përhershëm.
Zjarrmi patriotik ishte i madh në komunitetet e emigrantëve shqiptar në Amerikën e Veriut. Kur, në vitin 1906, një prift grek nga një famulli të pavarur grek në Hudson, Massachusetts, nuk pranoi për të varrosur një nacionalist shqiptar, një komunitet shqiptar i zemëruar i kërkoi dioqezësë misionare t'i ndihmoi ata në krijimin e një famullisë të veçantë me gjuhë shqipe nën dioqezën misionare. Fan Noli (Theofan Stilian Noli)[10] (1882-1965), një nacionalist i zjarrtë shqiptar dhe ish-drejtues i një famullisë, u shugurua më pas në shkurt të 1908 nga një Metropolitan dashamirës, Platonin, për t'i shërbyer kësaj famullisë së re shqiptare. Noli shkoi të organizoi pesë famullitë e tjera shqiptare, kryesisht në Masaçusec, si një Mision Ortodoks Shqiptar në Amerikë nën kujdesin e dioqezësë amerikane.[11][12]
Noli më vonë emigroi në Shqipëri, shërbeu si delegat shqiptar në Lidhjen e Kombeve, ishte i shenjtë peshkop dhe kryepeshkop i Kishës Ortodokse të pavarur në Shqipëri në vitin 1923, dhe ka shërbyer edhe një kohë të shkurtër si Kryeministër i Shqipërisë (erdhi në pushtet me të ashtuquajturin revolucionin e 1924) por u rrëzua në një grusht shteti nga Ahmet Zogu në të njëjtin vit. Pas shumë vitesh në mërgim në Gjermani, Noli u kthye në Shtetet e Bashkuara në 1932, studioi në Harvard, përktheu Shekspirin në gjuhën shqipe dhe Shkrimet dhe shërbimet ortodokse në anglisht, dhe udhëhoqi komunitetin ortodoks shqiptar në këtë vend deri në vdekjen e tij në vitin 1965.
Vendet e Kultit
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Sipas statistikave të fundit nga komunitetet fetare në Shqipëri, ka 1119 kisha, pothuajse gjysma e të cilave (425) janë ortodokse.[13] Sipas Kishës Ortodokse Shqiptare[14], përpjekjet e ndërtimit të kishave të reja dhe restaurimi i të vjetrave ka qenë gjatë gjithë historisë së kishës shqiptare e suksesshme. Ndërtimi i më shumë kishave në vend është vendosur si një prioritet i trupit.
Idetë e gabuara dhe Propaganda
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Dokumente të bërë publik së fundi nga qeveria e SHBA tregojnë se gjatë Luftës së Ftohtë në Perëndim si edhe në Bashkimin Sovjetik, Shqipëria ishte shpesh ë referuar si vend myslyman "pavarësisht nga qëndrimi zyrtarisht ateist i qeverisë shqiptare.[15] Gjithashtu, impresioni që popullsia fetare shqiptare ka qënë e tëra myslimanë, është edhe rezultat i propagandës serbe në shekullin 20, që e prezanton Shqipërinë si një shtet plotësisht myslimanë, edhe ashtu jo-evropian.
Arti dhe kultura
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Toka shqiptare ka trashëguar shumë kisha ortodokse që prej epokës bizantine.[16] Për më tepër, shumë trupa të kishës bizantine janë krijuar në vend, që prej rilindjes e saj fetare, të tilla si Kisha Shqiptare Bizantine Katolike. Sa për ndikimin kulturor të Krishterimit Ortodoks në Shqipëri, është e qartë se me të vërtetë ekziston. Një shembull është ai i Beratit, një qytet i ndërtuar tërësisht që nga periudha bizantine, dhe ai i zonës së Korçës, e cila ka shumë kisha me ndikim të qartë bizantin, e cila është dhe qyteti me popullsinë më të madhe ortodokse në Shqipëri.
Organizimi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]| Shteti | Kisha | Juridiksioni | Selia |
|---|---|---|---|
 Shqipëria
|
Kisha Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë | Kryepiskopata e Shenjtë e Tiranës dhe e Durrësit | Tiranë |
| Mitropolia e Shenjtë e Beratit dhe e Kuçovës | Berat | ||
| Mitropolia e Shenjtë e Gjirokastrës | Gjirokastër | ||
| Mitropolia e Shenjtë e Korçës | Korçë | ||
| Mitropolia e Shenjtë e Elbasanit | Elbasan | ||
| Mitropolia e Shenjtë e Apollonisë dhe e Fierit | Fier | ||
 Shtetet e Bashkuara të Amerikës
|
Kisha Ortodokse në Amerikë | Kryepeshkopata Ortodokse Shqiptare në Amerikë | Boston |
| Patrikana Ekumenike e Kostandinopojës | Peshkopata Ortodokse Shqiptare e Amerikës | Las Vegas |
Shih edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ "Statuti i Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë". Statuti i Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë. 24 Mars 2015. Arkivuar nga origjinali më 7 Gusht 2024. Marrë më 7 Gusht 2024.
{{cite web}}: Shiko vlerat e datave në:|access-date=,|date=, dhe|archive-date=(Ndihmë!) - ^ Ortodoksia në Shqipëri
- ^ "Religious Freedom Page". Arkivuar nga origjinali më 30 maj 2013. Marrë më 10 nëntor 2009.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Kopje e arkivuar". Arkivuar nga origjinali më 10 maj 2008. Marrë më 10 nëntor 2009.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja) - ^ "Kopje e arkivuar". Arkivuar nga origjinali më 7 prill 2008. Marrë më 10 nëntor 2009.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja) - ^ "Nonreligious | Learn everything there is to know about Nonreligious at Reference.com". Arkivuar nga origjinali më 14 nëntor 2009. Marrë më 10 nëntor 2009.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Adherents.com: Atheist Statistics | Agnostic". Arkivuar nga origjinali më 22 gusht 2009. Marrë më 10 nëntor 2009.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Një direktor Serb flet për Shqiptarët dhe realitetin që Serbët injorojnë". Arkivuar nga origjinali më 8 janar 2020. Marrë më 10 nëntor 2009.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Historia e Skënderbeut". Arkivuar nga origjinali më 1 prill 2007. Marrë më 10 nëntor 2009.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Theofan Stilian Noli". Arkivuar nga origjinali më 26 shtator 2004. Marrë më 10 nëntor 2009.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Kisha Ortodokse në Amerikë - Arqidioqeza Shqiptare
- ^ Kisha Ortodokse në Shqipëri
- ^ "Tirana Observer Report". Arkivuar nga origjinali më 17 shtator 2008. Marrë më 10 nëntor 2009.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Kisha Ortodokse Shqiptare". Arkivuar nga origjinali më 29 qershor 2012. Marrë më 23 prill 2012.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ [Gëzim Alpion, Western Media and the European "Other": Images of Albania in the British Press in the New Millennium]
- ^ UNESCO Trashëgimi kulturore botërore në Berat