Çeçenia
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg)
Çeçenia (Rusisht: Чечня́), zyrtarisht Republika Çeçene (Rusisht: Чече́нская Респу́блика, Çeçenskaja Respublika; Çeçenisht: Нохчийн Республика, Noxçiyn Respublika) është republikë anëtare e Federatës Ruse. Ndodhet në Kaukazin Verior të Evropës Lindore, afët Detit Kaspik. Kufizohet me Stavropol Krai në veriperëndim, Repubikën e Dagestanit në verilindje dhe lindje, Gjeorgjinë në jug, dhe Republikat e Ingushetisë dhe Osetisë Veriore-Alania në perëndim.
Deri më 1991, kur ra Bashkimi Sovjetik, Republika Socialiste Sovjetike Autonome Çeçeno-Ingushe u nda në dy pjesë: Republika e Ingushetisë dhe Republika Çeçene. Kjo e fundit shpalli Republikën Çeçene të Içkerisë, e cila kërkoi pavarësinë. Pas Luftës së Parë Çeçene me Rusinë, Çeçenia fitoi pavarësinë de facto si Republika Çeçene e Içkerisë. Federata Ruse rimori nën kontroll Republikën pas Luftës së Dytë Çeçene. Që nga ajo kohë ka pasur një proces sistematik të rindërtimit dhe rindërtimit, megjithëse luftimet sporadike vazhduan të zhvilloheshin në malet dhe rajonet jugore deri në vitin 2019.
Republika mbulon një sipërfaqe prej 17,300 kilometra katrorë me një popullsi prej mbi 1.4 milion banorë.[1] Ajo është shtëpia e çeçenëve autoktonë, një popull me origjinë Vainah dhe kryesisht besim mysliman. Grozny është kryeqyteti dhe qyteti më i madh.
Përkundër një territori relativisht të vogël, Çeçenia karakterizohet nga një larmi e konsiderueshme e kushteve klimatike. Temperatura mesatare në Grozny është 11.2 ° C.[2]
Ndarjet administrative
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Ndarjet administrative të Çeçenisë
Republika Çeçene është e ndarë në 15 rrethe dhe 3 qytete me rëndësi republikane.
Demografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Sipas regjistrimit të vitit 2010, popullsia e republikës është 1,268,989, nga 1,103,686 e regjistruar në vitin 2002. Ky numër është vënë në dyshim nga demografët, të cilët mendojnë se një rritje e tillë e popullsisë pas dy luftërave vdekjeprurëse është shumë e pabesueshme.[3]
Që nga regjistrimi i vitit 2010, çeçenët me 1,206,551 përbëjnë 95.3% të popullsisë së republikës. Grupet e tjera përfshijnë rusët (24,382, ose 1,9%), kumykët (12,221, ose 1%), ingushët (1,296 ose 0,1%) dhe një mori grupesh më të vogla, secili përbën më pak se 0.5% të popullsisë së përgjithshme. Komuniteti armenë, i cili dikur numëronte rreth 15,000 vetëm në Grozny, është pakësuar në disa familje. Kisha armene e Grozny u shkatërrua në vitin 1930. Shkalla e lindjeve ishte 25.41 në vitin 2004. (25.7 në Achkhoi Martan, 19.8 në Groznyy, 17.5 në Kurchaloi, 28.3 në Urus Martan dhe 11.1 në Vedeno). Sipas Komitetit Shtetëror të Statistikave të Çeçenisë, popullsia e Çeçenisë ishte rritur në 1.205 milion në janar 2006.
Në fund të epokës sovjetike, rusët etnikë (përfshirë kozakët) përbënin rreth 23% të popullsisë (269,000 në vitin 1989).
Sipas disa burimeve ruse, nga viti 1991 deri më 1994 dhjetëra mijëra njerëz të etnisë jo-çeçene (kryesisht rusë, ukrainas dhe armenë) u larguan nga republika mes raporteve të dhunës dhe diskriminimit ndaj popullsisë jo-çeçene, si dhe paligjshmërisë së përhapur dhe spastrimi etnik nën qeverinë e Dzhohar Dudajev. Sidoqoftë, ekonomistët rusë Boris Lvin dhe Andrei Iliaronov besojnë se emigracioni i popullatës rusishtfolëse nga Çeçenia nuk ishte më intensiv sesa ai nga Kalmykia, Tëvaja dhe Sahaja-Jakutia.
Gjuhët e përdorura në Republikë janë çeçenishtja dhe rusishtja.
Feja
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Islami
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Islami është feja më e madhe në Çeçeni, e cila praktikohet nga 95% e banorëve të Grozny sipas vitit 2010..[4] Çeçenët janë me të madhe anëtarë të medhhebit (shkollë e jurispudencës) Shafi'i,[5] republika që është konvertuar në Islam midis shekujve 16 dhe 19. Shumë çeçenë janë sufistë, të tarikateve Kadiri ose Nakshbandi. Shumica e popullsisë ndjek shkollën e jurispudencës Shafi'i ose Hanefi. Shkolla e jurispudencës Shafi'i ka një traditë të gjatë në mesin e Çeçenëve, dhe kështu ajo mbetet më e praktikuara..[6]
Pas përfundimit të Bashkimit Sovjetik, ka pasur një ringjallje Islame në Çeçeni, dhe në 2011 u vlerësua se kishte 465 xhami, përfshirë Xhaminë Ahmad Kadyrov në Grozny që strehonte 10,000 adhurues, si dhe 31 medrese, përfshirë një universitet islamik të quajtur Kunta-haji dhe një Qendër e Mjekësisë Islame në Grozny e cila është institucioni më i madh i tillë në Evropë.[7]
Më 19 janar 2015, 12 ditë pas të shtënave në Charlie Hebdo, u zhvillua një marshim në Grozny kundër botimit të karikaturave të profetit Muhamed. Ministria e Brendshme Çeçene raportoi se më shumë se një milion njerëz morën pjesë, ndërsa sipas burimeve të faqes në internet të lajmeve Kavkazkii Uzel numri ishte midis 350,000 dhe 500,000..[8]
Krishterimi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Minoriteti rus dikur i fortë në Çeçeni, kryesisht kozakë të Terekut dhe vlerësuar të ketë rreth 25,000 në vitin 2012, janë kryesisht ortodoksë rusë, megjithëse aktualisht vetëm një kishë ekzistonte në Grozny. Në gusht 2011, Kryepeshkopi Zosima i Vladikaukaz dhe Mahaçkala kreu ceremoninë e parë të pagëzimit masiv në historinë e Republikës Çeçene në lumin Terek të Distriktit Naursky në të cilën 35 qytetarë të rajoneve Naursky dhe Shelkovsky u kthyen në Ortodoksi. Që nga viti 2020, ka tetë kisha Ortodokse në Çeçeni, dhe më e madhja është tempulli i Kryeengjëllit Michael në Grozny.[1]
Ekonomia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Gjatë luftës, ekonomia çeçene u shkatërrua.[9] Në vitin 1994, separatistët planifikuan të futnin një monedhë të re, por ndryshimi nuk ndodhi për shkak të ri-marrjes së Çeçenisë nga trupat ruse në Luftën e Dytë Çeçene.[9]
Situata ekonomike në Çeçeni është përmirësuar në mënyrë të konsiderueshme që nga viti 2000. Sipas New York Times, janë bërë përpjekje të mëdha për të rindërtuar Grozni dhe përmirësimet në situatën politike kanë bërë që disa zyrtarë të konsiderojnë ngritjen e një industrie turizmi, megjithëse ka pretendime që punëtorët e ndërtimit po paguhen në mënyrë të parregullt dhe se njerëzit e varfër janë zhvendosur.
Papunësia e Çeçenisë ishte 67% në vitin 2006 dhe ra në 21.5% në vitin 2014.
Të ardhurat totale të buxhetit të Çeçenisë për vitin 2017 ishin 59.2 miliardë rubla. Prej tyre, 48.5 miliardë rubla ishin të ashtuquajturat "fatura falas" nga buxheti federal i Federatës Ruse.
Lidhje e jashtme:
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Commons: Chechnya – Album me fotografi dhe/apo video dhe materiale multimedialeMentor Tahiri: Çeçenia – njollosja e një lufte të harruar në kufirin e Evropës
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ "Оценка численности постоянного населения по субъектам Российской Федерации" (në rusisht). Главная::Федеральная служба государственной статистики. Arkivuar nga origjinali më 24 janar 2020. Marrë më 31 tetor 2020.
- ^ Climate of Chechnya. Climate-Data.org.
- ^ Liz Fuller (3 nëntor 2010). "Preliminary Chechen Census Findings Unveiled" (në anglisht). Radio Free Europe/Radio Liberty. Marrë më 12 mars 2011.
- ^ "В Чечне наблюдается высокая степень религиозной нетерпимости" [High degree of religious intolerance observed in Chechnya]. Caucasus Times poll (në rusisht). Caucasus Times. 16 maj 2010. Marrë më 10 prill 2017.
- ^ "Kopje e arkivuar" (PDF) (në anglisht). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 11 tetor 2017. Marrë më 13 nëntor 2020.
{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja) - ^ Mairbek Vatchagaev (8 shtator 2006). "The Kremlin's War on Islamic Education in the North Caucasus" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2007-10-11. Chechnya Weekly, Volume 7, Issue 34 (8 shtator 2006)
- ^ Nazgul A. Mingisheva and Yesbossyn M. Smagulov, "Chechnya" in Mark Juergensmeyer and Wade Clark Roof, Encyclopedia of Global Religion, Volume 1, SAGE, 2012, p. 193
- ^ Kavkazkii Uzel, Данные о числе участников митинга в Грозном против карикатур на Мухаммада значительно расходятся, 19 janar 2015
- ^ a b Russell, John (2007). Gammer, Moshe; Lokshina, Tanya; Thomas, Ray; Mayer, Mary; Dunlop, John B. (red.). "Chechnya: Russia's 'War on Terror' or 'War of Terror'?". Europe-Asia Studies (në anglisht). 59 (1): 163–168. doi:10.1080/09668130601072761. JSTOR 20451332. S2CID 153481090.