Jump to content

Solomoni

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
(Përcjellë nga Šlōmō)
Solomon plans the building of the temple
Solomoni dhe plani për Tempullin e Parë. Ilustrim nga një kartë biblike.

Solomoni (Hebraisht: שְׁלֹמֹה‎ Šlōmō, tiberian: Šălōmō) ose Jedidia (hebr.: יְדִידְיָהּ‎ Yǝdīdǝyah, Tiberiane: Yăḏīḏăyāh) ishte një monark i Izraelit të lashtë dhe djali dhe pasardhësi i Davidit, sipas Biblës hebraike dhe Testamentit të Vjetër.[1][2] Ai përshkruhet se ka qenë sundimtari i parafundit i një Izraeli dhe Jude të bashkuar. Datat e hipotezave të mbretërimit të Solomonit janë 970–931 pes. Pas vdekjes së tij, djali dhe pasardhësi i tij, Roboami, do të adoptonte një politikë të ashpër ndaj fiseve veriore, duke çuar përfundimisht në ndarjen e izraelitëve midis Mbretërisë së Izraelit në veri dhe Mbretërisë së Judës në jug. Pas ndarjes, pasardhësit e tij patrilineal sunduan vetëm mbi Judën.[3]

Bibla thotë se Solomoni ndërtoi Tempullin e ParëJeruzalem,[4] duke ia kushtuar tempullin Zotit, ose Perëndisë në Judaizëm.[5] Solomoni portretizohet si i pasur, i mençur dhe i fuqishëm dhe si 1 nga 48 profetët hebrenj.[6] Ai është gjithashtu subjekt i shumë referencave dhe legjendave të mëvonshme, veçanërisht në Testamentin e Solomonit.

Dhiatën e Re, ai portretizohet si një mësues i urtësisë i shkëlqyer nga Jezusi i Nazaretit[7] dhe si i veshur në lavdi, por i shkëlqyer nga "zambakët e fushës".[8]Kuran, ai konsiderohet të jetë një profet i madh islamik. Në qarqet kryesisht jo-biblike, Solomoni u bë i njohur gjithashtu si një magjistar dhe një ekzorcist, me amuleta të shumta dhe vula medaljonesh që datojnë nga periudha helenistike që thërrisnin emrin e tij.[9]

Jeta e tij nga Bibla

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Jeta e Solomonit përshkruhet kryesisht në 2 Samuel, 1 Mbretërve dhe 2 Kronikave. Dy emrat e tij do të thotë "paqësor" dhe "mik i Zotit", që të dy konsiderohen "parashikues të karakterit të mbretërimit të tij".

Tekste apokrife ose deuterokanonike

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Tradita rabinike ia atribuon Urtësinë e Solomonit (përfshirë brenda Septuagintës) Solomonit, megjithëse ky libër ndoshta është shkruar në shekullin e 2-të pes. Në këtë vepër, Solomoni është portretizuar si një astronom. Emrin e tij e mbajnë edhe libra të tjerë me poezi të urtësisë si Odet e Solomonit dhe Psalmet e Solomonit. Historiani jude Eupolemus, i cili shkroi rreth vitit 157 pes, përfshiu kopje të letrave apokrife të shkëmbyera midis Solomonit dhe mbretërve të Egjiptit e të Tirit.

Apokalipsi Gnostik i Adamit, i cili mund të datojë në shekullin 1 ose 2, i referohet një legjende në të cilën Solomoni dërgon një ushtri demonësh për të kërkuar një virgjëreshë që kishte ikur prej tij, ndoshta përmendja më e hershme e mbijetuar e përrallës së mëvonshme të zakonshme që Solomoni kontrollonte demonët dhe i bëri skllevër të tij. Kjo traditë e kontrollit të Solomonit mbi demonët duket plotësisht e përpunuar në veprën e hershme pseudoepigrafike të quajtur Testamenti i Solomonit me demonologjinë e saj të përpunuar dhe groteske.

Ashtu si me shumicën e personazheve biblike në epokën e mesme të shoqërisë izraelite, historiku i Solomonit debatohet ashpër. Konsensusi aktual thotë se pavarësisht nëse një njeri i quajtur Solomon mbretëroi me të vërtetë si mbret mbi kodrat e Judesë në shekullin e dhjetë pes, përshkrimet biblike të bujarisë së dukshme të perandorisë së tij janë pothuajse me siguri një ekzagjerim anakronik.

Sa i përket vetë Solomonit, studiuesit në të dyja anët maksimaliste dhe minimaliste të spektrit të arkeologjisë biblike përgjithësisht pajtohen se ai ndoshta ekzistonte. Megjithatë, është e vështirë të ndërtohet një tablo e saktë historikisht e mbretit David. Sipas disa arkeologëve, Solomoni mund të kishte qenë vetëm monarku ose prijësi i Judës, dhe se mbretëria veriore ishte një zhvillim më vete. Qëndrime të tilla janë kritikuar nga arkeologë dhe studiues të tjerë, të cilët argumentojnë se një monarki e bashkuar ekzistonte në shekullin e 10 para Krishtit, ndërsa bien dakord se tregimi biblik përmban ekzagjerime.

Pikëpamjet fetare

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Mbreti Solomon mëkatoi duke fituar shumë gra dhe kuaj të huaj, sepse mendonte se e dinte arsyen e ndalimit biblik dhe mendonte se nuk vlente për të. Kur Mbreti Solomon u martua me vajzën e faraonit egjiptian, u formua një breg rëre i cili përfundimisht formoi "kombin e madh të Romës" - kombin që shkatërroi Tempullin e Dytë (Tempullin e Herodit). Solomoni gradualisht humbi gjithnjë e më shumë prestigj derisa u bë si një i zakonshëm. Disa thonë se e ka rifituar statusin e të tjerë thonë se jo. Në fund, megjithatë, ai konsiderohet si një mbret i drejtë dhe vlerësohet veçanërisht për zellin e tij në ndërtimin e Tempullit. Thuhet gjithashtu se mbreti Josia kishte vendosur Arka e Perëndisë, shkopin e Aaronit, kupën me mana dhe vajin e vajosjes në një dhomë të fshehur që ishte ndërtuar nga mbreti Solomon.

Seder Olam Rabba thotë se mbretërimi i Solomonit nuk ishte në vitin 1000 pes, por më tepër në shekullin e 9-të pes, kohë gjatë së cilës ai ndërtoi Tempullin e Parë në 832 pes. Sidoqoftë, Enciklopedia Hebraike e vitit 1906 jep datën më të zakonshme të "971 deri në 931 pes".

Krishterimi e ka pranuar tradicionalisht ekzistencën historike të Solomonit, megjithëse disa studiues modernë të krishterë kanë vënë në dyshim të paktën autorësinë e tij të atyre teksteve biblike që i atribuohen atij. Mosmarrëveshje të tilla priren t'i ndajnë të krishterët në kampe tradicionaliste dhe moderne.

Nga dy gjenealogjitë e Jezusit të dhëna në Ungjill, Mateu përmend Solomonin, por Luka jo. Disa komentues e shohin këtë si një çështje që mund të pajtohet, ndërsa të tjerët nuk pajtohen. Për shembull, është sugjeruar që Mateu po përdor gjenealogjinë e Jozefit dhe Luka po përdor atë të Marisë, por Darrell Bock thotë se kjo do të ishte e paprecedentë, "veçanërisht kur asnjë grua tjetër beqare nuk shfaqet në radhë". Sugjerime të tjera përfshijnë përdorimin nga njëri prej mbretërve dhe tjetri i linjës natyrore, njëri duke përdorur vijën ligjore dhe tjetri linjën fizike, ose që Jozefi u adoptua.

Jezusi i referohet Solomonit, duke e përdorur atë për krahasim në këshillën e tij kundër shqetësimit për jetën. Ky tregim është regjistruar te Mateu 6:29 dhe pasazhi paralel te Lluka 12:27.

Kishën Ortodokse Lindore, Solomoni përkujtohet si shenjtor, me titullin "Profeti dhe Mbreti i Drejtë". Festa e tij festohet të Dielën e Paraardhësve të Shenjtë (dy të diela para festës së MadheKrishtlindjes).

Mbreti i vendosur katolik Filipi II i Spanjës u përpoq të modelonte veten pas mbretit Solomon. Statujat e Mbretit David dhe Solomonit qëndrojnë në të dyja anët e hyrjes së bazilikësEl Escorial, pallatit të Filipit, dhe Solomoni është përshkruar gjithashtu në një afresk të madh në qendër të bibliotekës së El Escorial. Filipi e identifikoi mbretin-luftëtar David me babanë e tij Karlin V, dhe vetë u përpoq të imitonte karakterin e menduar dhe logjik që ai perceptonte te Solomoni. Për më tepër, struktura e Escorialit u frymëzua nga ajo e Tempullit të Solomonit.

Artikulli kryesor: Sulejmani

Në traditën islame, Solomoni njihet si një profet dhe një i dërguar i Zotit, si dhe një monark i emëruar hyjnor, i cili sundoi mbi Mbretërinë e Izraelit. Solomoni trashëgoi pozitën e tij nga babai i tij si Mbreti profetik i izraelitëve. Ndryshe nga Bibla, sipas traditës myslimane, Solomoni nuk ka marrë pjesë kurrë në idhujtari, por është qortuar që e ka lejuar të ndodhë në mbretërinë e tij.

Kurani i atribuon Solomonit një nivel të madh urtësie, diturie dhe fuqie. Ai dinte mantiq al-teyr (arabisht: مـنـطـق الـطـيـر, gjuha e zogjve). Solomoni njihej gjithashtu në Islam se kishte aftësi të tjera të mbinatyrshme të dhuruara nga Zoti, si kontrolli i erës, sundimi mbi xhinët, skllavërimi i demonëve (divs) dhe dëgjimi i komunikimit të milingonave:

“Dhe për Solomonin (e bëmë) erën (të bindet): mëngjesi i saj i hershëm ishte një muaj (udhëtim), dhe mbrëmja e tij ishte një muaj (udhëtim), dhe bëmë të rrjedhë një furrë prej bronzi të shkrirë. për të dhe kishte xhinë që punonin para tij me urdhër të Zotit të tij, e nëse ndonjëri prej tyre largohej nga urdhri Ynë, Ne e shijonim dënimin e zjarrit”. (34:12) dhe “Më në fund, kur arritën në një luginë (të ulët) milingonash, një nga milingonat tha: “O ju milingona, hyni në vendbanimet tuaja, që Sulejmani dhe ushtria e tij të mos ju shtypin (nën këmbë) pa duke e ditur atë.'—Pra, ai buzëqeshi, duke u argëtuar me fjalën e saj dhe tha: 'O Rab im (arabisht: رَبّ, Zot)! Më urdhëro që të jem mirënjohës për të mirat e Tua që më ke dhënë mbi mua dhe prindërit e mi dhe që unë të bëj drejtësinë që të kënaq ty; dhe më prano, me mirësinë Tënde, në radhët e robërve të Tu të drejtë.” (27:18–19)

Kurani e liron Solomonin nga praktikimi i magjisë:

"Dhe ata ndoqën atë që u mësonin djajtë gjatë mbretërimit të Solomonit. Nuk ishte Solomoni ai që nuk besoi, por ishin shejtanët ata që nuk besuan. Ata u mësuan njerëzve magjinë dhe atë që u shpall në Babil (arabisht: بَـابِـل, Babiloni) dy engjëjve Harut dhe Marut. Ata nuk i mësuan askujt derisa të thanë: "Ne jemi një provë, prandaj mos e humbni besimin". Por ata mësuan prej tyre mënyrat për të shkaktuar ndarje midis burrit dhe gruas së tij. Por ata nuk mund t'i bëjnë keq askujt përveçse me lejen e Zotit. Dhe ata mësuan se çfarë do t'i dëmtonte dhe nuk do t'u bënte dobi. Megjithatë, ata e dinin se kushdo që merret me të, nuk do të ketë hise në botën tjetër. E mjerë është ajo për të cilën e kanë shitur shpirtin, sikur ta dinin."

Kurani, i referohet një kukulle që paraqitet si Solomoni, në literaturën ekzegjetike e kuptuar si një xhind ose demon, i cili i shpëtoi robërisë dhe mori mbretërinë e tij.

Dhuratat e Solomonit shpesh përdoren në mënyrë alegorike në letërsinë popullore. Demonët që marrin mbretërinë e Solomonit, po pasqyrojnë konceptin sufist të mendjes duke u dorëzuar ndaj nxitjeve të liga. Milingona është përshkruar si një krijesë e mençur, duke i zbuluar Solomonit arsyen e dhuratës së tij për të kontrolluar erën dhe emrin e tij.

Në traditat mesjetare, kur Islami u përhap në Persi, Solomoni u bashkua me Xhemshidin, një mbret i madh nga legjendat persiane, të cilit i atribuohen atribute të ngjashme.

besimin Bahá'í, Solomoni konsiderohet si një nga profetët më të vegjël së bashku me Davidin, Isainë, Jereminë, Ezekielin, së bashku me të tjerë. Bahá'í-të e shohin Solomonin si një profet që u dërgua nga Perëndia për të trajtuar çështjet e kohës së tij. Baha'ullah shkroi për Solomonin në Fjalët e Fshehura. Ai gjithashtu përmend Solomonin në Tabelën e Urtësisë, ku ai përshkruhet si një bashkëkohës i Pitagorës.

Ritualet masonike i referohen mbretit Solomon dhe ndërtimit të tempullit të tij. Tempujt masonikë, ku takohet një lozhë masonike, janë një referencë alegorike për Tempullin e Mbretit Solomon.

Ishujt Solomon, një vend dhe arkipelag në Melanezi, u emëruan për Mbretin Solomon nga lundërtari spanjoll Álvaro de Mendaña, i cili u bë i pari evropian që pa ishujt në 1568.

  1. ^ Book of Kings: 1  Kings 1–11; Books of Chronicles: 1 Chronicles 28–29, 2 Chronicles 1–9
  2. ^ Barton, George A. (1906). "Temple of Solomon". Jewish Encyclopedia. fq. 98–101. Marrë më 2018-10-24. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ Stefon, Matt (27 qershor 2023). "Solomon king of Israel". britannica.com. Britannica. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ Barton, George A. (1906). "Temple of Solomon". Jewish Encyclopedia. fq. 98–101. Marrë më 2018-10-24. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ 1 Kings 5:3; 8:20
  6. ^ Rashi, to Megillah, 14a {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ Matthew 12:42; Luke 11:31
  8. ^ Matthew 6:28–29; Luke 12:27
  9. ^ "Archaeology, Culture, and other Religions". FMC terra santa. Marrë më 2013-06-21. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)