Ekspeditat detare osmane në Oqeanin Indian
Ekspeditat detare osmane në Oqeanin Indian (Turqisht: Hint Deniz seferleri, që do të thotë "Fushatat e Oqeanit Indian") ishin një seri veprimesh amfibe osmane në Oqeanin Indian në shekullin e 16-të. Kishte katër ekspedita ndërmjet viteve 1538 dhe 1554, gjatë mbretërimit të Sulejmanit të Madhërishëm.
Prapaskena[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Pas udhëtimeve të Vasco da Gama, një marinë portugeze e fuqishme mori kontrollin e Oqeanit Indian në fillim të shekullit të 16-të. Ai kërcënoi qytetet bregdetare të Gadishullit Arabik dhe Indisë. Selia e Marinës Portugeze ishte në Goa, një qytet në bregun perëndimor të Indisë, në vitin 1510.
Kontrolli osman mbi Detin e Kuq ndërkohë filloi në vitin 1517 kur Selimi I aneksoi Egjiptin në Perandorinë Osmane pas Betejës së Ridanijes. Shumica e zonës së banueshme të Gadishullit Arabik (Hixhaz dhe Tihamah) së shpejti ra vullnetarisht tek osmanët. Piri Reisi, i cili ishte i famshëm për hartën e tij të botës, ia paraqiti Selimit vetëm disa javë pasi sulltani arriti në Egjipt. Një pjesë e hartës së vitit 1513, e cila përfshin Oqeanin Atlantik dhe Amerikën, tani është në Muzeun Topkapı. Pjesa në lidhje me Oqeanin Indian mungon; argumentohet se Selimi mund ta ketë marrë, në mënyrë që të mund ta shfrytëzojë më shumë atë në planifikimin e ekspeditave të ardhshme ushtarake në atë drejtim. Në fakt, pas dominimit osman në Detin e Kuq, filloi rivaliteti turko-portugez. Selimi hyri në bisedime me Sulltan Muzaffar II të Guxharatit, (një sulltanat në veri-perëndim të Indisë), për një grevë të mundshme të përbashkët kundër portugezëve në Goa.[1] Megjithatë Selim vdiq në vitin 1520.
Në vitin 1525, gjatë sundimit të Sulejman I (djali i Selimit), Selman Reis, një ish-korçar, u emërua si admirali i një flote të vogël osmane në Detin e Kuq, i cili ishte ngarkuar me mbrojtjen e qyteteve bregdetare osmane kundër sulmeve portugeze.[2] Në vitin 1534, Sulejmani aneksoi pjesën më të madhe të Irakut dhe deri në vitin 1538 osmanët kishin arritur në Basra në Gjirin Persik. Perandoria Osmane ende u përball me problemin e brigjeve të kontrolluara nga portugezët. Shumica e qyteteve bregdetare në Gadishullin Arabik ishin ose porte portugeze ose vasale portugeze. Një arsye tjetër për rivalitetin turko-portugeze ishte ekonomia. Në shekullin e 15-të, rrugët kryesore tregtare nga Lindja e Largët në Evropë, e ashtuquajtura rruga e erëzave, ishte përmes Detit të Kuq dhe Egjiptit. Por pasi Afrika u rrethua, të ardhurat e tregtisë po zvogëloheshin.[3] Ndërsa Perandoria Osmane ishte një fuqi e madhe detare në Mesdhe, nuk ishte e mundur transferimi i marinës në Detin e Kuq. Kështu u ndërtua një flotë e re në Suez dhe e quajti "flota indiane".[4] Arsyeja e dukshme e ekspeditës në Oqeanin Indian, sidoqoftë, ishte një ftesë nga India.
Ekspedita nga Hadim Sulejmna Pasha, 1538[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Bahadur Shah, djali i Muzaffer II që kishte negociuar me Selimin, sundimtarin e Guxharatit, i bëri thirrje Kostandinopojës për veprime të përbashkëta kundër marinës portugeze. Sulejman I e shfrytëzova këtë mundësi për të kontrolluar sundimin portugez në Oqeanin Indian dhe emëroi Hadim Sulejman Pashën si admiral të flotës së tij të Oqeanit Indian. Forca detare e Hadim Sulejman Pashës përbëhej nga rreth 90 galione.[5] Në vitin 1538, ai lundroi në Indi përmes Deteve të Kuq dhe Arabisë, vetëm për të mësuar se Bahadur Shah ishte vrarë gjatë një përleshje me marinën portugeze dhe pasardhësi i tij ishte bërë aleat me Portugalinë. Pas një rrethimi të pasuksesshëm në Diu, ai vendosi të kthehej. Megjithatë, gjatë kthimit të tij në Suez, ai pushtoi pjesën më të madhe të Jemenit, përfshirë Adenin. Pas ekspeditës, Hadim Sulejmani u gradua në vezir të madh.
Ekpedita nga Piri Reisi, 1548-1552[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Pas ekspeditës së parë, marina portugeze kishte kapur Adenin dhe kishte rrethuar Xheden (në Arabinë Saudite moderne) dhe u përpoq të depërtonte në Detin e Kuq. Qëllimi i ekspeditës së dytë ishte të rivendoste autoritetin osman në Detin e Kuq dhe Jemen. Admirali i ri ishte Piri Reisi, i cili më herët i kishte paraqitur Selimit hartën e tij të botës. Ai e rikapi Adenin më 1548, duke siguruar kështu Detin e Kuq.
Tre vjet më vonë ai lundroi përsëri nga Suezi me 30 anije dhe qëllimi për të mundur ishullin Hormuz, çelësi i Gjirit Persik, nga Portugalia. Piri Reisi kapi Maskatin në rrugën e tij, duke e shtrirë kështu autoritetin osman deri në Oman. Ai e rrethoi Hormuzin por ishte i pasuksesshëm. Ai pushtoi qytetin, por kështjella mbeti e paprekur. Pasi kapi gadishullin e Katarit dhe ishullin e Bahreinit dhe u përball me raportet për një flotë portugeze që po afrohej, Piri Reisi vendosi të tërheqë flotën për në Basra. Ai u kthye në Suez me dy galione që ishin pronë e tij personale.[6] Sulltani e dënoi me vdekje Piri Reisin për këto akte, dhe e ekzekutoi më 1553.[7]
Ekspedita e Murat Reisit Plaku, 1553[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Qëllimi i kësaj ekspedite ishte kthimi i flotës në Suez. Admirali i ri ishte Murat Reisi Plaku, ish sanxhak-beu (guvernatori) i Katifit. Ndërsa u përpoq të lundronte jashtë Gjirit Persik, ai u ndesh me një flotë të madhe portugeze të komanduar nga Dom Diogo de Noronha. Në angazhimin më të madh në det të hapur midis dy vendeve, Murat mbyti me sukses flamurin e Noronhës me artilerinë e tij. Sidoqoftë, një ndryshim i papritur i erës e detyroi atë të kthehej në Basra.[8]
Ekspedita e Seydi Ali Reis, 1553[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Sejdi Ali Reis u emërua si admiral pas dështimit të ekspeditës së tretë, në vitin 1553. Por ajo që gjeti në Basra ishte një grup galionesh të lënë pas dore. Sidoqoftë, pas një mirëmbajtjeje, ai vendosi të lundronte. Ai kaloi nëpër ngushticën e Hormuzit dhe filloi të lundronte përgjatë brigjeve Omani, ku luftoi dy herë flotën portugeze. Ai nuk ishte aq me fat kundër një stuhie të madhe të quajtur tajfuni elefant (tufan’ı fil) nga vendasit. Pas stuhisë, gjashtë galionet e tij të mbetura u zhvendosën në Indi, objektivi origjinal i ekspeditës 15 vjet më parë. Pjesa tjetër e flotës ishte e pasigurt, duke rezultuar në kthimin e tij në tokë tokësore me 50 burra. Seydi Ali Reis më pas mbërriti në oborrin mbretëror të Perandorit Mogul Humajun në Delhi, ku takoi perandorin e ardhshëm mogule Akbar i cili ishte atëherë 12 vjeç.
Rruga nga India në Turqi ishte shumë e rrezikshme për shkak të luftës midis Perandorisë Osmane dhe Persisë. Sejdi Ali Reis u kthye në shtëpi pasi u nënshkrua traktati i Amasias midis dy vendeve në vitin 1555. Ai shkroi një libër me emrin Pasqyrë e vendeve (Mirat ul Memalik) për këtë udhëtim aventuresk dhe e prezantoi atë te Sulejman I në vitin 1557.[9] Ky libër konsiderohet tani një nga librat më të hershëm të udhëtimit në letërsinë osmane.
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ History cooperative
- ^ "Essays on Hurmuz" (PDF) (në anglisht). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 28 shtator 2011. Marrë më 2011-04-16.
- ^ Lord Kinross: Ottoman centuries (translated by Meral Gasıpıralı) Altın Kitaplar, İstanbul,2008, ISBN 978-975-21-0955-1, p.237
- ^ Prof Dr. Yaşar Yücel-Prof Dr. Ali Sevim :Türkiye Tarihi II, Türk Tarih Kurumu Yayınları,1990,İstanbul
- ^ Gabor Anaston-Bruce masters: The Encyclopaedia of the Ottoman Empire, ISBN 978-0-8160-6259-1 p.467
- ^ "World map of Piri Reis". Arkivuar nga origjinali më 28 dhjetor 2017. Marrë më 5 maj 2020.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Soucek, Svat (qershor 2013), "Piri Reis. His uniqueness among cartographers and hydrographers of the Renaissance", përmbledhur nga Vagnon, Emmanuelle; Hofmann, Catherine (red.), Cartes marines : d'une technique à une culture. Actes du colloque du 3 décembre 2012. (në frëngjisht), CFC, fq. 135–144, arkivuar nga origjinali (PDF) më 27 qershor 2018, marrë më 21 qershor 2016
- ^ Giancarlo Casale: The Ottoman age of Exploration, Oxford University Press, 2010 ISBN 978-0-19-537782-8, p. 99.
- ^ "Summary of Mir'at ül Memalik". Arkivuar nga origjinali më 10 mars 2014. Marrë më 5 maj 2020.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)