Mali Xhudi

Mali Xhudi (arabisht: ٱلْجُودِيّ al-Jūdiyy, kurdisht: Cûdî, turqisht: Cudi), i njohur gjithashtu si Qardū (aramaisht: קרדו, siriak klasik: ܩܪܕܘ), është apobaterioni i Noeut ose "Vendi i prejardhjes", vendndodhja ku erdhi Arka. për të pushuar pas Përmbytjes së Madhe, sipas traditës shumë të hershme të krishterë dhe islame (bazuar në Kuran, 11:44).^[1] Tradita kuranore është e ngjashme me legjendën judeo-kristiane. Identifikimi i malit Xhudi si vendi i uljes së arkës vazhdoi në traditën siriake dhe armene përgjatë antikitetit të vonë, por u braktis për traditën që barazonte vendndodhjen biblike me malin më të lartë të rajonit, që është mali Ararat afër Armenisë.

Etimologjia dhe gjeografia

Traditat hebraike babilonase, siriake, islamike dhe të hershme të krishtera e identifikojnë malin Xhudi ose Qardu si një majë afër ose verilindore të qytetit të Jazirat ibn 'Umar (Cizre moderne në Turqinë juglindore), në burimet e lumit Tigris, pranë kufiri modern me Sirinë dhe atë të Irakut. Historiani arab el-Masudi^[2] (v. 956), raportoi se vendi ku u ndal arka mund të shihej në kohën e tij dhe se ajo gjendej në 80 parasang (afërsisht 51 km) nga Tigris. Mali ndodhej historikisht në provincën e Corduene, në jug të liqenit Van.

Fjala arabe al-Jūdiyy (ٱلْجُودِيّ) do të thotë "Lartësia" ose "Më e Larta". Lidhja e disa prej drejtshkrimeve është e qartë. Origjina e Xhudit është më pak e qartë. Zakonisht interpretohet si një version i korruptuar i të njëjtit emër, nëpërmjet el-Gurdi (Reynolds 2004). Propozimi që të dy emrat janë përfundimisht të njëjtë u parashtrua për herë të parë nga orientalisti anglez George Sale në përkthimin e tij të Kuranit të botuar më 1734. Fusnota e Sale thotë:^[3]

Ky mal [el-Xhudi] është një nga ata që ndan Armeninë në jug, nga Mesopotamia, dhe atë pjesë të Asirisë që banohet nga kurdët, nga të cilët malet morën emrin Cardu, ose Gardu, nga grekët e kthyer në Gordyae dhe emra të tjerë. ... Mali Xhudi (i cili duket të jetë një korrupsion, megjithëse është shkruar vazhdimisht kështu nga arabët, për Jordi, ose Giordi) quhet gjithashtu Thamanin (Geogr. Nub. f. 202), ndoshta nga një qytet në këmba e saj..
— George Sale, 1734; p. 214-215

Sale vazhdon duke thënë se dikur ka qenë një manastir i famshëm i krishterë në mal,^[3] por që ai u shkatërrua nga rrufeja në vitin 776 e.r., pas së cilës:

merita e kësaj tradite ka rënë dhe i është dhënë vend një tjetre, e cila merr aktualisht, dhe sipas së cilës arka qëndronte në malin Masis, në Armeni, të quajtur nga turqit Agri Dagi.
— Sale, 1734; p. 214-215

Një numër burimesh (duke përfshirë islame dhe të krishtera) flasin se ka të paktën dy vendbanime pranë malit, njëra është rrënojat e lashta të Thamanin (që ndodhen në jug të malit),^[4] dhe tjetra është qyteti i Nesbinit (afër kufiri me Sirinë), nga ku njerëzit kishin ardhur për të vizituar arkën.^[3] Thamanin (që do të thotë "tetëdhjetë" në arabisht) mendohet se është themeluar nga Noeu dhe të mbijetuarit e përmbytjes, të cilët mendohej se ishin rreth 80, dhe një tell që mendohej të ishte rrënoja e Thamaninit ndodhet në lindje të Cizre,^[4] një nga vendet që mendohet se ka varrin e Noeut).^[5]

Traditat fetare

Krishterimi

Sirianët e pjesës lindore të lumit Tigris kishin një legjendë të arkës që qëndronte në malin Djûdi në tokën e Kardit. Kjo legjendë në origjinë mund të ketë qenë e pavarur nga tregimi i Zanafillës për përmbytjen e Noeut, i rrënjosur në legjendat më të përgjithshme të përmbytjes së Lindjes së Afërt, por pas kristianizimit të sirianëve, rreth shekullit të II pas Krishtit, ajo u lidh me malet e Araratit ku Noeu zbarkoi sipas Zanafillës, dhe nga Siria gjithashtu, kjo legjendë u përhap edhe te armenët. Armenët tradicionalisht nuk e lidhën vendin e zbarkimit të Noes me malin Ararat, i njohur si Masis, por deri në shekullin e 11-të vazhduan ta lidhnin arkën e Noes me malin Xhudi.^[6]

Ararati biblik mendohet të jetë një variant i Urartu, një term i lashtë për rajonin në veri të Asirisë së lashtë që përfshin rrafshnaltën armene. Sipas Josephus, armenët në shekullin e 1-rë treguan mbetjet e arkës së Noes në një vend të quajtur αποβατηριον "Vendi i Prejardhjes" (armenisht: Նախիջեւան, Nakhichevan, Naxouana i Ptolemeut), rreth 60 milje (97 km) në juglindje të majës së malit Ararat. "Malet e Araratit" në Zanafillën janë identifikuar në traditën e mëvonshme (mesjetare) të krishterë me majën e njohur tani si vetë mali Ararat, një masiv vullkanik në Turqi dhe i njohur në turqisht si "Agri Dagh" (Ağrı Dağı).

Islami

Tregimi i Zanafillës për përmbytjen dhe arkën e Noeut përputhet me atë të dhënë në Kuran, me disa ndryshime. Një nga këto ka të bëjë me vendin e prehjes përfundimtare të Arkës: sipas Zanafillës, Arka ishte e bazuar në "malet e Araratit". Sipas Kuranit (11:44), vendi i fundit i prehjes së anijes quhej "Xhudij", pa fjalën "mal".^[1]

Dhe është thënë: “O Tokë, gëlltitë ujin tënd, dhe ti o qiell, ndaloje (shiun)!” Dhe uji u tërhoq e u plotësua urdhëri (i Perëndisë), e anija u ndal në Xhudij, dhe është thënë: “Le të jetë larg populli zullumqarë!”
— Kuran, 11:44^[1]

Gjeografi arab i shekullit të 9-të Ibn Hordadbeh identifikoi vendndodhjen e malit Xhudi si në tokën e kurdëve (el-Akrad), dhe historiani abasid el-Masudi (rreth 896–956) regjistroi se vendi ku erdhi pushimi mund të shihej në kohën e tij. El-Masudi tha gjithashtu se Arka filloi udhëtimin e saj në Kufe në Irakun qendror dhe lundroi për në Mekë, ku rrethoi Qaben, përpara se të udhëtonte më në fund për në Xhudi. Jakut el-Hamaui, i njohur gjithashtu si el-Rumi, e vendosi malin "mbi Jazirat ibn Umar, në lindje të Tigris" dhe përmendi një xhami të ndërtuar nga Nuhu që mund të shihej në kohën e tij, dhe udhëtari Ibn Batuta kaloi pranë malit në shekullin e 14-të.^[2]

Referime

^ ^a ^b ^c Kuran 11:44
^ ^a ^b Lewis, J. P. (dhjetor 1984), Noah and the Flood: In Jewish, Christian, and Muslim Tradition (në anglisht), The Biblical Archaeologist, fq. 237
^ ^a ^b ^c Spencer, Lee; Lienard, Jean Luc (2009). "The Search For Noah's Ark" (në anglisht). Southwestern Adventist University. Marrë më 2021-01-21.
^ ^a ^b Compton, S. C. (2021). "Locating The City Of Thamanin (Thamanin Şehrının Konumu)" (në anglisht). Academia. fq. 1–13. Marrë më 2021-07-15.
^ "Tomb of Noah". Madain Project (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 14 prill 2020. Marrë më 14 prill 2020.
^ Conybeare, F. C. (prill 1901) [1900]. "Review of Friedrich Murat, Ararat und Masis, Studien zur armenischen Altertumskunde und Litteratur" (në gjermanisht). Heidelberg, Germany: The American Journal of Theology, The University of Chicago Press. fq. 335–337.

[Sureja_Hud-1] Kuran 11:44

[Lewis1984-2] Lewis, J. P. (dhjetor 1984), Noah and the Flood: In Jewish, Christian, and Muslim Tradition (në anglisht), The Biblical Archaeologist, fq. 237

[SpencerLienard2009-3] Spencer, Lee; Lienard, Jean Luc (2009). "The Search For Noah's Ark" (në anglisht). Southwestern Adventist University. Marrë më 2021-01-21.

[Compton2021-4] Compton, S. C. (2021). "Locating The City Of Thamanin (Thamanin Şehrının Konumu)" (në anglisht). Academia. fq. 1–13. Marrë më 2021-07-15.

[Madaintomb-5] "Tomb of Noah". Madain Project (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 14 prill 2020. Marrë më 14 prill 2020.

[Conybeare1900-6] Conybeare, F. C. (prill 1901) [1900]. "Review of Friedrich Murat, Ararat und Masis, Studien zur armenischen Altertumskunde und Litteratur" (në gjermanisht). Heidelberg, Germany: The American Journal of Theology, The University of Chicago Press. fq. 335–337.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]