Parku kombëtar

Parku kombëtar është një park në përdorim për qëllime konservimi dhe që është nën mbrojtje. Shpesh mund të jetë edhe një rezervat natyral, gjysmë natyrale ose i zhvilluar e të cilin e shpall dhe zotëron një shtet sovran. Megjithëse vendet individuale caktojnë parqet e tyre kombëtare ndryshe, ekziston një ide e zakonshme: ruajtja e 'natyrës së egër' për pasardhësit dhe si një simbol i krenarisë kombëtare. ^[1]

Hyrje

Një organizatë ndërkombëtare, Unioni Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës (IUCN), dhe Komisioni Botëror i saj për Zonat e Mbrojtura (WCPA), e ka përcaktuar "Parkun Kombëtar" si Kategorinë e II-të të zonave të mbrojtura. ^[2] Sipas IUCN, 6,555 parqe kombëtare në mbarë botën i plotësuan kriteret e tyre në vitin 2006. IUCN është ende duke diskutuar parametrat ligjore të përcaktimit të parqeve kombëtare. ^[3]

Ndërsa ky lloj parku kombëtar ishte propozuar më parë, Shtetet e Bashkuara krijuan të parin "park publik ose tokë kënaqësie për përfitimin dhe kënaqësinë e njerëzve", Parku Kombëtar Yellowstone, në vitin 1872. ^[4] Megjithëse Yellowstone ende nuk ishte cilësuar zyrtarisht një "park kombëtar" në kohën e themelimit të tij, ai gjithmonë u cilësua i tillë në praktikë dhe konsiderohet gjerësisht të jetë parku i parë dhe më i vjetër kombëtar në botë. Sidoqoftë, Rezervati Pyjor i Tobago Main Ridge (themeluar në vitin 1776), ^[5] dhe zona përreth Malit Bogd Khan (1778) janë parë si zonat më të vjetra të mbrojtura me ligj, duke tejkaluar Parkun Yellowstone me gati një shekull. ^[6] ^[7]

Parqet Kombëtare janë pothuajse gjithmonë të hapura për vizitorët. ^[8]

Përkufizimet

Në vitin 1969, IUCN shpalli një park kombëtar si një zonë relativisht të madhe me karakteristikat e mëposhtme përcaktuese: ^[9]

Një ose disa ekosisteme që nuk ndryshohen materialisht nga shfrytëzimi dhe okupimi njerëzor, ku speciet bimore dhe shtazore, vendet gjeomorfologjike dhe habitatet janë me interes të veçantë shkencor, arsimor dhe rekreativ ose që përmbajnë një peizazh natyror me një bukuri të madhe;
Autoriteti më i lartë kompetent i vendit ka ndërmarrë hapa për të parandaluar ose eliminuar sa më shpejt shfrytëzimin ose pushtimin në të gjithë zonën dhe për të zbatuar në mënyrë efektive respektimin e tipareve ekologjike, gjeomorfologjike ose estetike që kanë çuar në krijimin e tij; dhe
Vizitorët lejohen të hyjnë, në kushte të veçanta, për qëllime inspiruese, arsimore, edukative, kulturore dhe rekreative.

Në vitin 1971, këto kritere u zgjeruan më tej duke çuar në standarde më të qarta dhe të përcaktuara për të vlerësuar një park kombëtar. Kjo përfshin:

Madhësia minimale prej 1.000 hektarësh brenda zonave në të cilat ka përparësi mbrojtja e natyrës
Mbrojtje ligjore statusore
Buxheti dhe stafi i mjaftueshëm për të siguruar mbrojtje të mjaftueshme efektive
Ndalimi i shfrytëzimit të burimeve natyrore (përfshirë zhvillimin e digave) të kualifikuar nga aktivitete të tilla si sporti, gjuetia, peshkimi, nevoja për menaxhim, etj.

Ndërsa termi park kombëtar i përcaktuar tani nga IUCN, shumë zona të mbrojtura në shumë vende quhen park kombëtar edhe kur ato korrespondojnë me kategoritë e tjera të IUCN për shembull Definicioni i Menaxhimi i Zonave të Mbrojtura, disa nga shembujt janë: ^[8]

Parku Kombëtar i Zvicrës, Zvicër: IUCN Ia - Rezerva e rreptë e natyrës
Parku Kombëtar Everglades, Shtetet e Bashkuara: IUCN Ib - Zonë e Natyrë së Egër
Parku Kombëtar Victoria Falls, Zimbabve: IUCN III - Monument Natyror Kombëtar
Parku Kombëtar Vitosha, Bullgari: IUCN IV - Zona e Menaxhimit të Habitatit
Parku Kombëtar New Forest, Mbretëria e Bashkuar: IUCN V - Peisazh i Mbrojtur
Etniko Ygrotopiko Parko Delta Evrou, Greqi: IUCN VI - Zonë e Mbrojtur e Burimeve të Menaxhuara

Ndërsa parqet kombëtare përgjithësisht kuptohet se administrohen nga qeveritë kombëtare (pra emri), në Australi parqet kombëtare drejtohen nga qeveritë e shtetit dhe paraprijnë Federatën e Australisë; në mënyrë të ngjashme, parqet kombëtare në Holandë administrohen nga provincat. ^[8] Në Kanada, ekzistojnë të dy parqet kombëtare që operohen nga qeveria federale dhe parqet krahinore ose territoriale të cilat operohen nga qeveritë provinciale dhe territoret, megjithëse gati që të gjitha janë parqe kombëtare edhe sipas përcaktimit të IUCN. ^[10]

Në shumë vende, përfshirë Indonezinë, Holandën dhe Mbretërinë e Bashkuar, parqet kombëtare nuk i përmbahen përkufizimit të IUCN, ndërsa disa zona që i përmbahen përkufizimit të IUCN nuk përcaktohen si parqe kombëtare. ^[8]

Parqet kombëtare

Parqe kombëtare në Shqipëri

Parqe kombëtare në Kosovë

Parqe kombëtare në Maqedoni

Parqe kombëtare në Mal të Zi

Shih edhe

Referime

^ Europarc Federation (eds.) 2009, Living Parks, 100 Years of National Parks in Europe, Oekom Verlag, München
^ "Category II: National Park". IUCN (në anglisht). 5 shkurt 2016.
^ "History of the National Parks". Association of National Park Authorities (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 21 prill 2013. Marrë më 10 maj 2020.
^ "Evolution of the Conservation Movement, 1850-1920". memory.loc.gov (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 23 janar 2017.
^ "Tobago Main Ridge Forest Reserve" (në anglisht). UNESCO. 17 gusht 2011. Marrë më 13 gusht 2018.
^ Hardy, U. (9 prill 2017). "The 10 Oldest National Parks in the World" (në anglisht). The CultureTrip. Marrë më 21 dhjetor 2017.
^ Bonnett, A. (2016). The Geography of Nostalgia: Global and Local Perspectives on Modernity and Loss (në anglisht). Routledge. fq. 68. ISBN 978-1-315-88297-0.
^ ^a ^b ^c ^d Gissibl, B., S. Höhler and P. Kupper, 2012, Civilizing Nature, National Parks in Global Historical Perspective, Berghahn, Oxford
^ Gulez, Sumer (1992). A method of evaluating areas for national park status.
^ John S. Marsh, “Provincial Parks,” in The Canadian Encyclopedia (Historica Canada, 2018‑05‑30), [accessed 2020‑02‑18].

Literatura

Eagles, Paul F. J; McCool, Stephen F. (2002). Tourism in National Parks and Protected Areas: Planning and Management (në anglisht). CABI. ISBN 0851997597.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)
Sellars, Richard West (2009). Preserving Nature in the National Parks: A History (në anglisht). Yale University Press. ISBN 0300154143.
Sheail, John (2010) Nature's Spectacle - The World's First National Parks and Protected Places Earthscan, London, Washington. ISBN 978-1-84971-129-6

Lidhje të jashtme

"Areas of Biodiversity Importance: National Parks". Biodiversity A-Z (në anglisht).
"Europe's protected areas". EUROPARC Federation (në anglisht).
"FAQs". U.S. National Park Service (në anglisht).
Macomber, Drew (10 shtator 2018). "Map of All The World's National Parks". Travel Is Free (në anglisht).
"Man and the Biosphere Programme (Biosphere Reserves)". UNESCO (në anglisht).
"National parks, landscape parks and protected areas in the world". nighthee.com (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 5 shtator 2015. Marrë më 10 maj 2020.
"National Parks Worldwide". amu.edu.pl (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 19 janar 2008. Marrë më 3 janar 2008.
"World Database of Protected Areas". Protected Planet (në anglisht).
"Digital Observatory for Protected Areas (DOPA)". by the Joint Research Centre of the European Commission (në anglisht).
"World Heritage Sites". UNESCO (në anglisht).

[1] Europarc Federation (eds.) 2009, Living Parks, 100 Years of National Parks in Europe, Oekom Verlag, München

[2] "Category II: National Park". IUCN (në anglisht). 5 shkurt 2016.

[3] "History of the National Parks". Association of National Park Authorities (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 21 prill 2013. Marrë më 10 maj 2020.

[4] "Evolution of the Conservation Movement, 1850-1920". memory.loc.gov (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 23 janar 2017.

[5] "Tobago Main Ridge Forest Reserve" (në anglisht). UNESCO. 17 gusht 2011. Marrë më 13 gusht 2018.

[6] Hardy, U. (9 prill 2017). "The 10 Oldest National Parks in the World" (në anglisht). The CultureTrip. Marrë më 21 dhjetor 2017.

[7] Bonnett, A. (2016). The Geography of Nostalgia: Global and Local Perspectives on Modernity and Loss (në anglisht). Routledge. fq. 68. ISBN 978-1-315-88297-0.

[Gissibl,_B._2012-8] Gissibl, B., S. Höhler and P. Kupper, 2012, Civilizing Nature, National Parks in Global Historical Perspective, Berghahn, Oxford

[9] Gulez, Sumer (1992). A method of evaluating areas for national park status.

[10] John S. Marsh, “Provincial Parks,” in The Canadian Encyclopedia (Historica Canada, 2018‑05‑30), [accessed 2020‑02‑18].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]