Xhamia e Mahmud Çelebisë

Xhamia Jeni
Xhamia Jeni
Religion
Affiliation	islam
Location
Vendndodhja	Komuna e Manastirit, Maqedonia e Veriut
Architecture
Lloji	xhami
Stili	Arkitektura osmane
Përfunduar	1558

Xhamia Kadi Mahmud Celebi është një xhami e vendosur në qendër të qytetit të Manastirit, Maqedoni. Emri në turqisht Yeni Canii do të thotë Xhamia e Re. Ka bazament katror, me kupolë sipër. Pranë xhamisë ndodhet një minare 40 m e lartë. Sot, dhomat e xhamisë përdoren për ekspozita. Gërmimet e fundit arkeologjike kanë zbuluar se ajo është ndërtuar në majë të një kishe të vjetër.

Vendndodhja

Xhamia Jeni ndodhet në sheshin qendror të qytetit, pranë Kullës së Sahatit dhe Kishës së Shën Dimitrit, në anën e djathtë të lumit Dragor ku numri i xhamive monumentale është më modest. Nëpërmjet urës së madhe, xhamia Yeni lidhet me Bezistenin, pazarin, me xhaminë kryesore dhe xhaminë e Ishak Çelebiut dhe ndërtesat e mëparshme administrative. Sot, ky monument i vlefshëm i arkitekturës osmane zë një sipërfaqe të konsiderueshme të zonës së qendrës së qytetit, me një shatërvan të ruajtur dhe një park të bukur të qytetit rreth tij.

Historia

Xhamia u ndërtua me urdhër të Kadi Mahmud-Efendiut të Manastirit, në vendin e një ndërtese më të vjetër xhamie ose në mbetjet e tempujve të krishterë. Në hetimet e objektit u zbuluan mure nga tre kisha. Më e vjetra nga shekulli i VII besohet të jetë kisha e “Shen Gjergjit”, kisha e dytë është e shekullit XI, kurse e treta e shekullit XIII.^[1] Kisha e fundit është shembur para se të ndërtohej xhamia, për të cilën nuk ka të dhëna nëse ka ndodhur me pushtimin e osmanëve apo për arsye të tjera.^[1]

Në vitin 1661, ajo u vizitua nga udhëtuesi osman Evliya Çelebiya, i cili shënoi në librin e tij të udhëtimit Seyahatname se aty ishte një xhami e Mahmud Efendiut me një mbishkrim.^[2] Kjo kronikë e poetit Laeli është në formë kronogrami (datë) dhe tregon vitin e ndërtimit 973 hixhri ose 1565. Por sipas llogaritjes së M. Tefiq dhe K. Tomovski, viti i saktë është viti 966 hixhra ose 1558-59, ndërsa sipas llogaritjes së fundit (Ebzed hesap) të E. Aiverdi dhe M. Asimov, viti i saktë i ndërtimit është 961 hixhri ose 1553-54.

Kadiu Mahmud-Efendiu, për të cilin ka pasur pak të dhëna që kur u emërua në oborrin e Manastirit në vitin 959 hixhri ose 1551-52, themeloi një vakëf të devotshëm për xhaminë e re që përmbante dyqane, shtëpi, galeri, bujtina dhe hotele. Ai hapi një medrese pranë objektit të xhamisë, ndërsa rreth xhamisë kishte një varrezë të vogël ku ishte varrosur mistik bektashian nga Manastiri Halil Baba.

Në vitin 1589, sipas një dokumenti gjyqësor, pati një mosmarrëveshje midis myslimanëve dhe të krishterëve, sepse të krishterët që banonin përreth xhamisë numëronin muslimanët gjatë shërbimit. Ndoshta të krishterët erdhën këtu për t'u lutur si një vend kulti i vjetër i krishterë që ishte afër lagjes së krishterë të Dabyzhiv, më vonë Lagjja e Kishës-Kilise. Me shpërnguljen e të krishterëve nga këtu, ndoshta u shënua kufiri midis dy koncesioneve fetare.

Xhamia ishte një vend aktiv faljeje gjatë periudhës osmane, siç dëshmohet nga fakti se në vitin 1829 në një vendim gjykate përmendet se hoxha i ri Hafiz Halil-Efendiu pasoi imamin e vjetër Mulla Ismailin. Mbi hyrjen e xhamisë së sotme ruhet një pllakë mermeri me një mbishkrim osmanisht ku përmendet rinovimi i xhamisë në vitet 1890-91 kur u rindërtua dhe u zgjerua portiku në anën veriore. Më pas xhamia u rinovua nga mjeshtri Pavle Ristiq (Ristev) nga Smileva dhe iu shtua hajati i ri me gjashtë kupola.^[3] Sipas urdhrit të imamit të asaj kohe, spoliet e mermerit janë ripërdorur, dhe mbishkrimet në gurët e varreve janë gdhendur, në mënyrë që me to të shtrohet hapësira përballë xhamisë.

Në vitin 1950, ndërtesat dhe varrezat përreth xhamisë u shpërngulën dhe u rregullua një park me shatërvan, dhe xhamia u shpall monument kulture dhe u rimodelua në një galeri arti të grafikës bashkëkohore.

Arkitektura

Eksterieri

Arkitektura e kësaj xhamie është mjaft e ngjashme me xhaminë kryesore të Manastirit Isak Çelebi, e ndërtuar 45 vjet më parë dhe e cila paraqet një fazë kalimtare midis stilit të hershëm osman nga Edrene dhe stilit klasik osman. Xhamia ka një hapësirë për lutje me përmasa 12.78 dhe 12.78 metra dhe një kube 19 metra të lartë, dhe një minare 39 metra të lartë. Muret janë ndërtuar me gurë që ka një nuancë më të verdhë se Xhamia Ishak Celebi, me një kube të vendosur me një dajre tetëkëndëshe mbi trombonë në një bazë katrore. Hajati është 14,20 metra i gjatë dhe 10 metra i gjerë dhe është i mbuluar me dy rreshta me tre kupola.

Enterieri

Brendësia e hapësirës së lutjes është zbukuruar me stalaktite në qoshet me bori dhe ndriçohet nga katër rreshta dritaresh monumentale. Mihrabi është zbukuruar me zbukurime gjeometrike stalaktite. Një element interesant është ballkoni prej druri për predikuesin - Mahwil Muke bir, hyrja e të cilit bëhet përmes një tuneli përmes murit pranë minares. Kalimi midis zonës së faljes dhe hajatit mbrohet nga porta të rënda me dy krahë, në pjesën e sipërme të të cilave janë gdhendur rozeta tetëkëndëshe me mbishkrime nga Kurani, sureja e 112-të al-Iklas e shkruar me germa Cheli Nesih. Portali në kufi me mahvilin dhe portën është i përshtatur me pllaka qeramike faiane me përmasa 25 me 25,5 centimetra dhe zbukuruar me një nuancë kobalt-bruz mbi një bazë të bardhë. Ato janë prodhim i punishtes së Iznikut të shekullit të 16-të dhe mund të gjenden edhe në xhaminë e Komotinit. Hajati i xhamisë mbështetet në kolona mermeri me dy lloje kapitelesh dekorative.

Brendësia e kupolës së madhe me boritë e stalaktitit, kibles me mihrabin, muret e dhomës së faljes janë lyer me ngjyra dheu në teknikën al secco. Skena nga eskatologjia qiellore kuranore, motive nga vendet e shenjta janë pikturuar në stilin e shkollës Kitahja. Por fatkeqësisht, në fillim të shekullit të 20-të, një piktor i panjohur italian i pikturoi ato me idetë e tij. Megjithatë, ndjenja e monumentalitetit dhe vlerave të larta artistike të kësaj xhamie mbush çdo vizitor.

Legjendat

Kjo xhami e Manastirit është e pranishme në legjendat dhe traditat e shkruara nga Mehmed Tevfiku, Marko Cepenkov, Jovan Haxhi Vasiljeviq dhe njihet me disa emra. Më e famshmja është Nal Jamisi (Xhamia e Patkoit), e cila sipas legjendës ka ruajtur gjurmët e patkonjve të kalit të Shën Gjergjit, kur kali goditi murin me thundrat e pasme. Një simbolikë e tillë lidhet me mitologjinë e krishterë të qytetit për ekzistencën e një tempulli kushtuar Shën Gjergjit në këtë vend. Emri i dytë, Xhamia e Pusit Zingjirli lidhet me pusin dikur të vjetër me një zinxhir për të nxjerrë ujë për xhaminë, por që ka kohë që është zhdukur. Dhe në qytetin e afërt të Follorinës, ishte Jeni Xhamia, në fund të shekullit të 19-të. Nga kjo mund të supozohet se ka pasur një xhami më të vjetër në vendin e kësaj xhamie, edhe para se të ekzistontenjë tempull i krishterë.

Edhe në gojëdhënat e shënuara nga Marko Cepenkovi, shënohet se Manastiri ka qenë qendër e një manastiri dhe nëpër kisha kremtohen shtatëdhjetë e dy shenjtorë. Sipas historianit manastiras Mehmed Tefik dhe mësuesit të historisë së Qemal Ataturkut në historinë e tij të shkurtër të Vilajetit të Manastirit të botuar në vitin 1910, u vu re se para pushtimit të qytetit kishte dyzet e pesë kisha me mullinjtë e tyre në anën e djathtë të lumit të Dragorit dhe në anën e majtë të lumit Dragori kishte njëzet e nëntë kisha me një numër të barabartë mullinjsh për mirëmbajtjen e tyre. Sipas Tefikut, manastiri më i madh në qytetin paraosman i kushtohej Shën Nikollës dhe drejtohej nga Abati Nikolla.

Gjatë vizitës së tij në Manastir, udhëtuesi Jovan Haxhi Vasiljeviç vuri në dukje traditat e asaj kohe në librin e tij Nga Serbia dhe Maqedonia në vitin 1879 (Kroz staru Srbiju i Makedoniju 1879), ai vizitoi xhaminë dhe mblodhi traditat gojore, duke përfunduar se shtatë xhamitë ishin kisha, ndërkohë që liston edhe kishat.

Konsulli rus në vitin 1885 jep të dhëna modeste për shndërrimin e Kishës së Apostujve të Shenjtë në xhami, si dhe P. Bezsonov i cili shkruan për manastirin e madh kushtuar Shën Nikollës në periudhën paraosmane. Megjithatë, këto legjenda morën përmasa më të mëdha gjatë ringjalljes dhe gjatë luftërave ballkanike, por shpeshherë ato ishin krijim i imagjinatës së njerëzve pasi Perandoria Osmane filloi të shpërbëhej.

Shih edhe

Referime

^ ^a ^b "Свети Ѓорѓи ја крепи Јени џамија во Битола". Дневник. Arkivuar nga origjinali më 2015-02-27. Marrë më 2014-06-13. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Михајловски, Роберт (2009), "Битолската Јени џамија во светлината на најновите археолошки откритија" (PDF), Патримониум: 183, marrë më 2015-02-27 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Михајловски, Роберт (2009). "Битолската Јени џамија во светлината на најновите археолошки откритија" (PDF). Патрониум. Marrë më 2014-06-13. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[dnevnik-1] "Свети Ѓорѓи ја крепи Јени џамија во Битола". Дневник. Arkivuar nga origjinali më 2015-02-27. Marrë më 2014-06-13. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[2] Михајловски, Роберт (2009), "Битолската Јени џамија во светлината на најновите археолошки откритија" (PDF), Патримониум: 183, marrë më 2015-02-27 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[3] Михајловски, Роберт (2009). "Битолската Јени џамија во светлината на најновите археолошки откритија" (PDF). Патрониум. Marrë më 2014-06-13. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[1]

[2]

[3]