Fazil Mustafa Pashë Qyprilliu
Fazlli Mustafa Kypriljoti | |
|---|---|
| Vezir i Madh i Perandorisë Osmane | |
| Në detyrë 10 November 1689 – 19 August 1691 | |
| Monarku | Sulejman II Ahmed II |
| Paraprirë nga | Bekri Mustafa Pasha |
| Pasuar nga | Ali Pashë Arabaxhiu |
| Të dhëna vetjake | |
| U lind më | 1637 Qyprilli (sot Veles, Maqedonia e Veriut) |
| Vdiq më | 19 gusht 1691 (53-54 vjet) Slankamen, Sanxhaku i Simrisë, Perandoria Osmane (sot Stari Slankamen, Vojvodinë, Serbi) |
| Nënshtetësia | Osman |
| Marrëdhëniet | Fazil Ahmed pashë Qyprilliu (vëlla) Kara Mustafa Pasha (kunatë) Abaza Siyavuş Pasha (brother-in-law) Hysejn Pashë Qyprilliu (kushërirë) |
| Fëmijët | Numan Pashë Qyprilliu |
| Prindër(it) | Mehmed pashë Qyprilliu (baba) |
| Prejardhja | Shqiptar |
| Familja | Familja Qyprilliu |
| Shërbimi ushtarak | |
| Aleanca | .svg){kind=small} Perandoria Osmane |
| Vite shërbimi | 1660s–1691 |
| Grada | Komandant i Përgjithshëm, Serdar |
| Beteja/luftra | Lufta e Madhe Turke |
Fazlli Mustafa Kypriljoti (1637 – 19 gusht 1691, Slankamen) shërbeu si vezir i madh i Perandorisë Osmane nga viti 1689 deri në 1691, kur Perandoria ishte e përfshirë në një luftë kundër vendeve të Lidhjes së Shenjtë në Luftën e Madhe Turke.[1] Ai ishte anëtar i familjes Qyprilliu me prejardhje shqiptare. Babai i tij Mehmed pashë Qyprilliu, vëllai i tij i madh Fazil Ahmed pashë Qyprilliu, si dhe dy kunetërit e tij (Kara Mustafa Pasha dhe Abaza Siyavuş Pasha) ishin ish-vezirë të mëdhenj. Epiteti i tij Fazıl do të thotë "i mençur" në turqishten osmane.
Ngritja në pushtet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]I lindur në qytetin Qyprilli, Fazıl Mustafa u bë anëtar i rojeve të Sulltanit dhe kaloi pjesën më të madhe të kohës në fushatat ushtarake me vëllain e tij Fazıl Ahmed. Falë kunatit të tij, vezirit të madh Merzifonlu Kara Mustafa Pashës, Fazıl Mustafa u bë veziri i shtatë në këshillin perandorak dhe deri në vitin 1683 ai u ngrit në vezirin e tretë. Pasi Kara Mustafa u mund në Vjenë, Fazıl Mustafa u largua nga Stambolli. Në vitin 1687, një rebelim i ushtrisë e bëri vezirin e madh kunatin e tij Abaza Siyavuş Pasha dhe e detyroi sulltanin Mehmed IV të abdikonte në favor të vëllait të tij Sulejman II. Fazıl Mustafa me sa duket ishte i përfshirë nga afër në rrëzimin e Mehmedit IV nga froni dhe u ngrit në vezir të dytë. Politika fraksionale shpejt rezultoi në mërgimin e tij nga kryeqyteti dhe ai u shpëtua nga ekzekutimi vetëm me hirin e şeyhülislam. Deri në vitin 1689, Fazıl Mustafa shërbeu si komandant i Hiosit dhe i qyteteve të Kretës Hania dhe Iraklioni.[2]
Veziri i Madh
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Pas fitores austriake në Betejën e Dytë të Mohács, sulltan Sulejmani II u bind të emëronte Fazil Mustafa Pashën si vezirin e tij të madh më 25 tetor 1689.
Ashtu si të afërmit e tij, Fazil Mustafa Pasha ishte një administrator dhe komandant ushtarak i aftë. Ai ndoqi hapat e babait të tij duke hequr dhe ekzekutuar zyrtarë të korruptuar qeveritarë/ushtarakë nga sulltanati i mëparshëm. Ata u zëvendësuan me njerëz besnikë të Fazil Mustafa Pashës, të cilët gjithashtu ndihmuan thesarin duke zbatuar lista të rrepta ushtarake, duke penguar kështu ushtarët të mblidhnin rrogat e shokëve të tyre të vdekur.[3] Ai gjithashtu shpalli një mobilizim të përgjithshëm ushtarak të subjekteve myslimane dhe hartoi pjesëtarë të fiseve kurde dhe jyryke, duke rritur kështu numrin e rekrutëve.[4]
Reforma të tjera lehtësuan barrën e nënshtetasve joushtarakë të Perandorisë. Fazil Mustafa Pashë Kypriljoti reformoi taksën e votimit, të paguar nga nënshtetasit jomyslimanë të perandorisë, duke rivendosur politikën e mbledhjes së taksave për të rriturit individualë (në vend të vlerësimit kolektiv, i cili dëmtoi komunitetet, popullsia e të cilave ishte zvogëluar për shkak të luftës dhe faktorëve të tjerë). Fazil Mustafa Pasha gjithashtu e bëri më të lehtë dhënien e lejeve për rregullimin ose rindërtimin e kishave të krishtera.[5]
Duke vuajtur nga fraksionizmi në oborr dhe në qeveri, Fazil Mustafa Pasha u përpoq të kufizonte numrin e vezirëve në këshillin perandorak. Për të luftuar abuzimin me pushtetin e autoriteteve lokale dhe rajonale, ai ngriti këshillat e fisnikëve në provinca, duke i modeluar këto sipas qeverisë perandorake. Efektet e gjera të reformave të tij administrative do të zgjasin për dekada.[6]
Sukseset ushtarake, fatkeqësia dhe vdekja
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Rrjedha e Luftës së Madhe Turke në vazhdim u përkeqësua kur Rusia filloi përfshirjen e saj dhe u bashkua zyrtarisht me një aleancë të fuqive evropiane duke nisur fushatat shkatërruese të Krimesë. Nën udhëheqjen e Fazil Mustafa Pashës, osmanët ndaluan një avancim austriak në Serbi dhe shtypën një kryengritje në Bullgari.
Fushata e Fazil Mustafa Pashës në vitin 1690 solli sukses të mëtejshëm, me rimarrjen e Nishit, Vidinit, Smederevës dhe Golubacit. Më pas ai rrethoi Beogradin, duke përdorur 40,000 këmbësorë dhe 20,000 kalorës. Më 8 tetor, pasi armatimi i mbrojtësve u shkatërrua në një shpërthim, komandanti i Habsburgëve kapitulloi.[5] Ripushtimi i Beogradit, i pushtuar fillimisht nga osmanët në 1521, por i humbur nga Hapsburgët në 1688, u dha shpresë osmanëve se fatkeqësitë e tyre ushtarake të viteve 1680, duke përfshirë humbjet e Hungarisë dhe Transilvanisë, mund të ktheheshin.
Shpresa u tregua mashtruese. Më 19 gusht 1691, Fazil Mustafa Pasha u godit në ballë nga një plumb në Betejën e Slankamenit (në veriperëndim të Beogradit). Osmanët pësuan një disfatë shkatërruese në duart e Ludwig Wilhelm von Baden, komandantit të përgjithshëm të Ushtrisë Perandorake në Hungari, i mbiquajtur "Türkenlouis" (Louis Turk) për fitoret e tij. E quajtur "Beteja më e përgjakshme e shekullit" nga bashkëkohësit, disfata në Slankemen i kushtoi jetën 20,000 burrave dhe komandantit ushtarak më të aftë osman.[7]
Fazıl Mustafa Pasha ishte anëtari i pestë i familjes Qyprilliu që shërbeu si vezir i madh. Pas vdekjes së tij, Perandoria Osmane pësoi disfata të tjera. Deri në vitin 1695, osmanëve u mbeti vetëm një pjesë e territorit në Hungari.
Referimet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ İsmail Hâmi Danişmend, Osmanlı Devlet Erkânı, Türkiye Yayınevi, İstanbul, 1971 (turqisht)
- ^ Börekçi, Günhan. "Köprülü family." Encyclopedia of the Ottoman Empire. Ed. Gábor Ágoston and Bruce Masters. New York: Facts on File, 2009. p.316. PDF
- ^ Ágoston, Gábor. "Süleyman II." Encyclopedia of the Ottoman Empire. Ed. Gábor Ágoston and Bruce Masters. New York: Facts on File, 2009. pp. 547-548.
- ^ Ágoston, Gábor. "Ahmed II." Encyclopedia of the Ottoman Empire. Ed. Gábor Ágoston and Bruce Masters. New York: Facts on File, 2009. p. 24.
- ^ a b Ágoston, "Süleyman II." p. 547.
- ^ Börekçi, p.317.
- ^ Ágoston, "Ahmed II," p. 24.