Gjuhët ocitano-romane

Occitano-Romance ose Gallo-Narbonnese ( Katalanisht: llengües occitanoromàniques ; Ocitanisht: lengas occitanoromanicas ), ose rrallë iberishtja lindore, ^[1] është një degë e grupit të gjuhëve romane që përfshin gjuhët katalanase / valenciane dhe ocitane të folura në pjesë të Francës jugore dhe në Spanjën verilindore. ^[2]

Shtrirja

Grupi mbulon gjuhët e pjesës jugore të Francës ( Ocitania duke përfshirë Katalunjën Veriore ), Spanjën lindore ( Katalunia, Komuniteti Valencian, Ishujt Baleare, La Franja, Carche, Aragoni Verior), së bashku me Andorrën, Monakon, pjesë të Italisë ( Luginat Ocitane, Alghero, Guardia Piemontese ), dhe historikisht në Qarkun e Tripolit dhe zotërimet e Kurorës së Aragonit . Ekzistenca e këtij grupi të gjuhëve diskutohet mbi baza gjuhësore dhe politike.

Klasifikimi i katalanishtes

Sipas disa gjuhëtarëve , katalanishtja dhe ocitanishtja duhen klasifikuar si gjuhë galo-romane . Gjuhëtarë të tjerë pajtohen për sa i përket ocitanishtes, por konsiderojnë se katalanishtja dhe aragoneze janë pjesë e gjuhëve ibero-romake .

Çështja është sa politike aq edhe gjuhësore, sepse ndarja në gjuhë gallo-romane dhe ibero-romane rrjedh nga shtetet aktuale kombëtare të Francës dhe Spanjës dhe kështu bazohet më shumë në kritere territoriale sesa në kritere historike dhe gjuhësore. Një nga ithtarët kryesorë të bashkësisë së gjuhëve të Gadishullit Iberik ishte filologu spanjoll Ramón Menéndez Pidal, dhe për një kohë të gjatë, të tjerë si gjuhëtari zviceran Wilhelm Meyer-Lübke ( Das Katalanische, Heidelberg, 1925) e kanë mbështetur lidhjen farefisnore oksitane-katalanase . Gjithashtu, për shkak se aragonishtja nuk është studiuar aq shumë sa katalanishtja dhe ocitanishtja, shumë njerëz ende e etiketojnë atë si një dialekt spanjoll. ^[3]

Nga shekulli i VIII-të deri në shekullin e XIII-të, nuk kishte asnjë dallim të qartë sociolinguistik midis Ocitanisë dhe Katalonjës. Për shembull, trubaduri provansal, Albertet de Sestaró, thotë: "Murgj, më thoni cilët janë më të mirët sipas njohurive tuaja: francezët apo katalanasit? dhe këtu do të vendos Gaskonin, Provence, Limousin, Auvergne dhe Viennois ndërsa atje do të jetë toka e dy mbretërve”. ^[4] Në Marsejë, një këngë tipike provansale quhet "kënga katalanase". ^[5]

Variacion gjuhësor

Both Catalan and Occitan have apocope on terminal latin vowels -Ĕ, -Ŭ (later -e, -o):
Stampa:Wikitable This evolution does not occur when the ellision of -e or -o results in a terminal consonant cluster.
Stampa:Wikitable
A large part of the lexicon is shared, and in general written words in Catalan and Occitan are mutually intelligible. Similar to the differences in lexicon between Portuguese and Spanish (although this is not always the case with spoken language and varies from dialect to dialect). There are also notable cognates between Catalan, Occitan and Aragonese. Stampa:Wikitable

Dallimet midis Katalonjës dhe Oksitanit

Shumica e dallimeve të sistemit të zanoreve rrjedhin nga neutralizimet që ndodhin në rrokjet e patheksuara. Në të dyja gjuhët, një rrokje e theksuar ka një numër të madh zanoresh të mundshme të ndryshme, ndërsa zanoret fonologjikisht të ndryshme përfundojnë duke u artikuluar në të njëjtën mënyrë në një rrokje të patheksuar. Edhe pse ky neutralizim është i përbashkët për të dyja gjuhët, detajet ndryshojnë dukshëm. Në ocitanisht, forma e neutralizimit varet nëse një zanore është pretonike (para rrokjes së theksuar) ose posttonike (pas rrokjes së theksuar). Për shembull /ɔ/ artikulohet si [u] në pozicionin paratonik dhe si [o] në pozicionin posttonik, dhe vetëm si [ɔ] në pozicionin e theksuar. Në të kundërt, neutralizimi në katalanisht është i njëjtë pavarësisht nga pozicioni i rrokjes së patheksuar (edhe pse ndryshon nga dialekti në dialekt). Shumë nga këto ndryshime ndodhën në shekullin e XIV-të ose në fund të shekullit të XIII-të.

Pak më të vjetra janë palatalizimet e pranishme në ocitanisht para një bashkëtingëllore qiellzore ose vellore:

Ocitane	Katalane	Shqip
vielha	vella	I vjetër
mièg	mig	Mesi/Gjysma
ieu/jo	jo	I
seguir	seguir	Të ndjekësh
fuèlha	fulla	Gjethja

Krahasimi leksikor

Ndryshimet në drejtshkrimet dhe shqiptimet e numrave në disa dialekte oksitano-romatike: ^[6] ^[7]

Numeral	Ocitanisht					Katalanishtja		Aragoneze^[8]	PROTO- OcRm
	Ocitanishtja veriore		Ocitanishtja perëndimore	Ocitanishtja lindore		Katalanishtja Lindore	Katalanishtja Veriperëndimore
	Auvernjat	Limuzin	Gaskon	Lengodocien	Provençal	Katalanishtja Lindore	Katalanishtja Veriperëndimore
1	vyn / vynɐ vun / vunå	ỹ / ynɔ un / una	y / yo un / ua	ỹ / yno un / una	yŋ / yno un / una	un / unə un / una	un / una un / una	un~uno / una un~uno / una	un / una
2	du / dua dou / duas	du / dua dos / doas	dys / dyos dus / duas	dus / duos dos / doas	dus / duas dous / douas	dos / duəs dos / dues	dos/dues dos / dues	dos / duas dos / duas	dos~dus / duas
3	tʀei trei	trei tres	tres tres	tres tres	tʀes tres	trɛs tres	trɛs tres	tɾes tres	*tres
4	katʀə catre	katre quatre	kwatə quatre	katre quatre	katʀə quatre	kwatrə quatre	kwatre quatre	kwatro~kwatre quatro / quatre	*kwatre
5	ʃin sin	ʃin cinc	siŋk cinq	siŋk cinq	siŋ cinq	siŋ / siŋk cinc	siŋ / siŋk cinc	θiŋko~θiŋk cinco / cinc	*siŋk
6	ʃei siei	ʃiei sieis	ʃeis sheis	siɛis sièis	siei sieis	sis sis	sis sis	seis~sieis seis / sieis	*sieis
7	se sé	ʃe sèt	sɛt sèt	sɛt sèt	sɛ sèt	sɛt set	sɛt set	siet~sɛt siet / set	*sɛt
8	vø veu	jɥe uèch	weit ueit	ɥet͡ʃ uèch	vɥe vue	buit / vuit vuit	vuit / wit vuit / huit	weito~weit ueito / ueit	*weit
9	niø~nou nieu~nou	nɔu nòu	nau nau	nɔu nòu	nu nòu	nɔu nou	nɔu nou	nweu~nɔu nueu / nou	*nɔu
10	die~de dié~dé	diɛ~de detz	dɛt͡s dètz	dɛt͡s dèts	dɛs dès	dɛu deu	dɛu deu	dieθ~deu diez / deu	*dɛt͡s

Numrat 1 dhe 2 kanë trajta femërore dhe mashkullore që pajtohen me objektin që modifikojnë.

Referime

^ "Ibero-Romance". Marrë më 4 tetor 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ "Mas se confrontam los parlars naturals de Catalonha e d'Occitania, i a pas cap de dobte, em en preséncia de parlars d'una meteissa familha linguistica, la qu'ai qualificada d'occitano-romana, plaçada a egala distància entre lo francés e l'espanhòl." Loís Alibèrt, Òc, n°7 (01/1950), p. 26
^ Tomás Arias, Javier. Elementos de lingüística contrastiva en aragonés: estudio de algunas afinidades con gascón, catalán y otros romances (Thesis). Universitat de Barcelona, 2016-07-08
^ Monges, causetz, segons vostre siensa qual valon mais, catalan ho francés?/ E met de sai Guascuenha e Proensa/ E lemozí, alvernh’ e vianés/ E de lai met la terra dels dos reis.
^ Manuel Milá y Fontanals (1861). De los trovadores en España: Estudio de lengua y poesía provenzal. J. Verdaguer. fq. 14. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ "Indo-European numerals (Eugene Chan)". Arkivuar nga origjinali më 2012-02-12. Marrë më 2019-05-15. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Cardinals en l'argonés
^ "Los números en aragonés: Cardinales". Arkivuar nga origjinali më 2019-04-21. Marrë më 2019-05-15. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: BOT: Gjendja e adresës origjinale është e panjohur (lidhja)

[Ethnologue_Ibero-Romance-1] "Ibero-Romance". Marrë më 4 tetor 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[2] "Mas se confrontam los parlars naturals de Catalonha e d'Occitania, i a pas cap de dobte, em en preséncia de parlars d'una meteissa familha linguistica, la qu'ai qualificada d'occitano-romana, plaçada a egala distància entre lo francés e l'espanhòl." Loís Alibèrt, Òc, n°7 (01/1950), p. 26

[3] Tomás Arias, Javier. Elementos de lingüística contrastiva en aragonés: estudio de algunas afinidades con gascón, catalán y otros romances (Thesis). Universitat de Barcelona, 2016-07-08

[4] Monges, causetz, segons vostre siensa qual valon mais, catalan ho francés?/ E met de sai Guascuenha e Proensa/ E lemozí, alvernh’ e vianés/ E de lai met la terra dels dos reis.

[Fontanals1861-5] Manuel Milá y Fontanals (1861). De los trovadores en España: Estudio de lengua y poesía provenzal. J. Verdaguer. fq. 14. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[6] "Indo-European numerals (Eugene Chan)". Arkivuar nga origjinali më 2012-02-12. Marrë më 2019-05-15. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[7] Cardinals en l'argonés

[8] "Los números en aragonés: Cardinales". Arkivuar nga origjinali më 2019-04-21. Marrë më 2019-05-15. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: BOT: Gjendja e adresës origjinale është e panjohur (lidhja)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]