Jump to content

Gratë në shkencë

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Një transkript mesjetar i Elementeve të Euklidit ( rr. 1310 AD ) që paraqet Gratë duke mësuar gjeometrinë .

Gratë në shkencë është një nocion që përfshin prezencën e grave në shkencë duke filluar që nga periudhat më të hershme të historisë së shkencës ku ato kanë dhënë kontribute të konsiderueshme. Historianët me interes në këtë fushë kanë hulumtuar përpjekjet dhe arritjet shkencore të grave, pengesat me të cilat ato janë përballur dhe strategjitë e zbatuara për ta shqyrtuar dhe pranuar kontributin e tyre në revista të mëdha shkencore dhe botime të tjera. Studimi historik, kritik dhe sociologjik i këtyre çështjeve tani është bërë një disiplinë akademike e pavarur. [1] [2] [3] [4]

Përmbledhje

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Përfshirja e grave në fushën e mjekësisë ka ndodhur në disa civilizime të hershme dhe studimi i filozofisë natyrore në Greqinë e lashtë ishte i hapur edhe për gratë. Gratë kontribuan në protoshkencën e alkimisë në shekujt e parë ose të dytë pas Krishtit. Gjatë Mesjetës, kuvendet fetare ishin një vend i rëndësishëm i arsimit dhe edukimit e ku disa nga këto komunitete kishin krijuar mundësi edhe për përfshirjen e vajzave dhe grave në mënyrë që edhe ato të mund të kontribuojnë në kërkimet shkencore. Shekulli XI paraqet kohën kur shfaqën universitetet e para e ku gratë ishin, për pjesën më të madhe, të përjashtuara nga arsimi universitar. [5] Jashtë rretheve arsimore dhe akademike, botanika ishte shkenca që përfitoi më shumë nga kontributet e grave, si në kohën e hershme mesjetare ashtu edhe në kohën moderne. [6] Qëndrimi ndaj arsimimit dhe edukimit të grave në fushat mjekësore duket se ka qenë më liberal në Itali sesa në vendet e tjera. Gruaja e parë e njohur që fitoi një katedër universitare në një fushë shkencore studimesh ishte shkencëtarja italiane e shekullit të tetëmbëdhjetë Laura Bassi.

Rolet gjinore ishin kryesisht përcaktuese në shekullin XVIII kur gratë bënë përparime thelbësore në shkencë. Gjatë shekullit XIX, gratë u përjashtuan nga arsimi më zyrtar shkencor, por ato filluan të pranoheshin në shoqëritë mësimore gjatë kësaj periudhe. Aty kah fundi i shekullit XIX, emancipimi i vazhdueshëm i grave ndikoi në paraqitjen e kolegjeve të grave të cilat mundësuan ngritjen edhe të nivelit arsimor, kulturor dhe shkencor të grave.

E lindur në Varshavë, Poloni, Marie Curie, ishte ajo e cila u hapi rrugën shkencëtarëve për të studiuar radioaktivitetin duke zbuluar elementët radium dhe polonium. [7] Me kontributin e saj si fizikane dhe kimiste, ajo kreu kërkime fillestare mbi prishjen radioaktive dhe ishte gruaja e parë që mori një çmim Nobel në Fizikë duke u bërë personi i parë që mori një çmim të dytë Nobel në Kimi. Dyzet gra janë vlerësuar me Çmimin Nobel midis viteve 1901 dhe 2010. Shtatëmbëdhjetë gra janë vlerësuar me Çmimin Nobel në fizikë, kimi, fiziologji ose mjekësi. [8] Marie bashkëpunoi me burrin e saj, Pierre Curie, një fizikan francez që kontribuoi në punën e kristalografisë, magnetizmit dhe radioaktivitetit. Curie dihej gjithashtu se ishte në bashkëpunim edhe me Henri Becquerel, një tjetër fizikan fitues i Çmimit Nobel që përcaktoi një metodë të matjes së radioaktivitetit duke përdorur Becquerel. [9] [10] [11] [12] [13]

Shih edhe

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Literatura

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  • Borum, Viveka, and Erica Walker. "What makes the difference? Black women's undergraduate and graduate experiences in mathematics." Journal of Negro Education 81.4 (2012): 366-378 online.
  • Burek, Cynthia; Higgs, Bettie (2007). The role of women in the history of geology. Geological Society. ISBN 9781862392274. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Byers, Nina; Williams, Gary (2006). Out of the Shadows: Contributions of Twentieth-Century Women to Physics. Cambridge UP. ISBN 978-0-521-82197-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Chapman, Angela, et al. "'Nothing is impossible': characteristics of Hispanic females participating in an informal STEM setting." Cultural Studies of Science Education (2019): 1-15. online
  • Charleston, LaVar J., et al. "Navigating underrepresented STEM spaces: Experiences of Black women in US computing science higher education programs who actualize success." Journal of Diversity in Higher Education 7#3 (2014): 166–76. online
  • Contreras Aguirre, et al. "Latina college students’ experiences in STEM at Hispanic-Serving Institutions: framed within Latino critical race theory." International Journal of Qualitative Studies in Education (2020): 1-14.
  • Dominus, Susan, "Sidelined: American women have been advancing science and technology for centuries. But their achievements weren't recognized until a tough-minded scholar [Margaret W. Rossiter] hit the road and rattled the academic world", Smithsonian, vol. 50, no. 6 (October 2019), pp. 42–53, 80.
  • Etzkowitz, Henry; Kemelgor, Carol; Uzzi, Brian (2000). Athena Unbound: The advancement of women in science and technology. Cambridge UP. ISBN 978-0-521-78738-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Fara, Patricia (2004). Pandora's Breeches: Women, Science & Power in the Enlightenment. London: Pimlico. ISBN 978-1-84413-082-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Gates, Barbara T. (1998). Kindred Nature: Victorian and Edwardian Women Embrace the Living World. U of Chicago Press. ISBN 978-0-226-28443-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Hanson, S. L. "African American women in science: Experiences from high school through the postsecondary years and beyond. NWSA Journal (2004) 16:96–115. doi:10.2979/NWS.2004.16.1.96
  • Henley, Megan M. "Women's success in academic science: Challenges to breaking through the ivory ceiling." Sociology Compass 9.8 (2015): 668-680. abstract
  • Herzenberg, Caroline L. (1986). Women Scientists from Antiquity to the Present. Locust Hill Press. ISBN 978-0-933951-01-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Hill, Catherine, Christianne Corbett, and Andresse St Rose. Why so few? Women in science, technology, engineering, and mathematics (American Association of University Women, 2010).
  • Howes, Ruth H.; Herzenberg, Caroline L. (1999). Their Day in the Sun: Women of the Manhattan Project. Temple UP. ISBN 978-1-56639-719-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Jack, Jordynn. Science on the home front: American women scientists in World War II (U of Illinois Press, 2009).
  • Keller, Evelyn Fox (1985). Reflections on gender and science. New Haven: Yale UP. ISBN 978-0-300-06595-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • McGee, Ebony O., and Lydia Bentley. "The troubled success of Black women in STEM." Cognition and Instruction 35.4 (2017): 265-289 online.
  • Morton, Terrell R., Destiny S. Gee, and Ashley N. Woodson. "Being vs. Becoming: Transcending STEM Identity Development through Afropessimism, Moving toward a Black X Consciousness in STEM." Journal of Negro Education 88.3 (2020): 327-342 online.
  • Priyamvada Natarajan, "Calculating Women" (review of Margot Lee Shetterly, Hidden Figures: The American Dream and the Untold Story of the Black Women Mathematicians Who Helped Win the Space Race, William Morrow; Dava Sobel, The Glass Universe: How the Ladies of the Harvard Observatory Took the Measure of the Stars, Viking; and Nathalia Holt, Rise of the Rocket Girls: The Women Who Propelled Us, from Missiles to the Moon to Mars, Little, Brown), The New York Review of Books, vol. LXIV, no. 9 (25 May 2017), pp. 38–39.
  • National Academy of Sciences (2006). Beyond Bias and Barriers: Fulfilling the Potential of Women in Academic Science and Engineering. Washington, D.C.: The National Academies Press. ISBN 978-0-309-10320-6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Ogilvie, Marilyn Bailey (1993). Women in Science: Antiquity through the Nineteenth Century. MIT Press. ISBN 978-0-262-65038-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Lasker Foundation, "Academia's Gender Problem", Scientific American, vol. 314, no. 1 (January 2016), p. 11.
  • Rosser, Sue (2014). Breaking into the Lab: Engineering Progress for Women in Science. NYU Press. ISBN 978-1-4798-0920-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Rossiter, Margaret W. (1982). Women Scientists in America: Struggles and Strategies to 1940. Baltimore: The Johns Hopkins UP. ISBN 978-0-8018-2509-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Rossiter, Margaret W. (1995). Women Scientists in America: Before Affirmative Action 1940–1972. Baltimore: The Johns Hopkins UP. ISBN 978-0-8018-4893-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Schiebinger, Londa (1989). The Mind Has No Sex? Women in the Origins of Modern Science. Cambridge, Massachusetts: Harvard UP. ISBN 978-0-674-57625-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Shteir, Ann B. (1996). Cultivating Women, Cultivating Science: Flora's Daughters and Botany in England, 1760 to 1860. Baltimore: The Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-6175-8. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Wagner, Darren N., and Joanna Wharton. "The Sexes and the Sciences." Journal for Eighteenth‐Century Studies 42.4 (2019): 399-413 online.
  • Warner, Deborah Jean (1981). "Perfect in Her Place". Conspectus of History. 1 (7): 12–22. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Watts, Ruth. Women in science: a social and cultural history (Routledge, 2007), comprehensive history of gender and women in science. excerpt

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

 

  1. ^ Homer, Iliada 11.740
  2. ^ Schmitz, Leonhard (1870). "Agamede (1) and (2)". përmbledhur nga Smith, William (red.). Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology. Vëll. 1. Boston. fq. 57. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)
  3. ^ Stephanus of Byzantium, s.v. Ἀγαμήδη.
  4. ^ 1957-, King, Helen. The one-sex body on trial: the classical and early modern evidence. Farnham. ISBN 9781409463368. OCLC 856870739. {{cite book}}: |last= ka emër shifror (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)
  5. ^ Whaley, Leigh Ann. Women's History as Scientists. Santa Barbara, California: ABC-CLIO, INC. 2003.
  6. ^ Women in Botany
  7. ^ Rutherford. “Marie Curie.” The Slavonic and East European Review, vol. 13, no. 39, 1935, pp. 673–676. JSTOR, www.jstor.org/stable/4203041. Accessed 18 Dec. 2020.
  8. ^ "Nobel Prize Awarded Women". {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ Pollack, Eileen (2013-10-03). "Why Are There Still So Few Women in Science?". The New York Times (në anglishte amerikane). ISSN 0362-4331. Marrë më 2020-07-16.
  10. ^ Ann Hibner Koblitz, "Gender and science where science is on the margins," Bulletin of Science, Technology & Society, vol. 25, no 2 (2005), pp. 107–114.
  11. ^ Ann Hibner Koblitz, "Global perspectives," World Science Report 1996, UNESCO, p. 327.
  12. ^ Hope Jahren (2017). The Best American Science and Nature Writing 2017. Houghton Mifflin Harcourt. fq. 312. ISBN 9781328715517. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Michael E. Moran (2013). Urolithiasis: A Comprehensive History. Springer Science & Business Media. fq. 411. ISBN 9781461481966. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Gratë_në_shkencë&oldid=2631712"