Jump to content

Historia e arumunëve

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë

Ky artikull ka të bëjë me historinë e arumunëve. Për historinë e vllehëve të veriut ( rumunët ), shih Historia e Rumanisë.

Origjina

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Dobruxha rumune ishte provinca romake latinishtfolëse e njohur me emrin Skythia Minor për rreth 400 vjet. Vllehët e kanë origjinën nga populli i romanizuar i Evropës Juglindore; nga një përzierje e kolonistëve romakë (nga provinca të ndryshme romake) dhe popujve indigjenë që u latinizuan. Popujt vllahë nga Ballkani jugor janë identifikuar përgjithësisht si popullsi autoktone me origjinë ilire dhe trake (trako-ilire) dhe greko-romake (helene). Shumë vllehë u vendosën në zonat malore më pak të arritshme të Greqisë dhe zona të tjera në Ballkan për shkak të pushtimeve dhe imigrimeve barbare (gjermane, sllave, avare dhe bullgare) të shekujve V-VII. Vendi më i saktë i origjinës së tyre është vështirë të përcaktohet, pasi ata mund të gjenden në të gjithë Gadishullin Ballkanik . Arumunët mund të gjenden në Shqipëri,Greqi, Bullgari dhe Republikën e Maqedonisë së Veriut, ndërsa rumunët në Rumani, Moldavi, Ukrainë, Serbi dhe Hungari . Profesionet e tyre ishin kryesisht blegtori, tregti, bari dhe zejtari . Nuk dihet saktësisht se kur vllehët që ishin paraardhësit e arumunëve të sotëm u shkëputën nga trupi i përgjithshëm i popullit vllah; historianët tregojnë për një periudhë midis shekujve 5 dhe 9.

Historia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Periudha bizantine

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në këto kohë, mënyra e tyre e jetesës migratore u dha atyre një reputacion të keq. Në vitin 980, perandori Vasili II i dha sundimin mbi vllehët e Thesalisë një Nikoulitza . Popullsia vllahe në Thesali dhe pjesë të Maqedonisë së pari fitoi pavarësinë gjatë një revolte në vitin 1066 nën prijësin e tyre Verivoi . Siç shënon Kekaumeno, një revoltë e parë kundër sundimit perandorak ndodhi në vitin 1066, por vetëm pas rënies së Perandorisë në Kryqëzatën e Katërt, vllehët do të krijonin principatën e tyre autonome - " Vllahinë e Madhe ". [1] Kronikat e Nicetas Choniates, Benjamin of Tudela, [2] Geoffroy de Villehardouin, Henri de Valenciennes, Robert de Clary dhe burime të tjera tregojnë ekzistencën e këtij shteti, që përfshin Thesalinë, në krahasim me dy "Vllahia" tjera, "Vllahia e Vogël” në Akarnani dhe Etoli dhe një “Vllahi e Epërme” në Epir. Kjo përkon me periudhën e entiteteve të para shtetërore vllahe në të gjithë Gadishullin Ballkanik: Vllahia e Madhe, Vllahia dhe Moldavia . Benjamini nga Tudela, një hebre spanjoll që vizitoi Thesalinë në 1173, i përshkruan vllehët se jetonin në male dhe zbrisnin prej tyre për të sulmuar grekët. Në lidhje me Perandorinë Bizantine, ai shton: "Asnjë Perandor nuk mund t'i pushtojë ata". [3] Pas pushtimit të Thesalisë nga shteti mesjetar i Epirit në vitet 1210, vllehët/arumunët u bënë trupa elitare të ushtrisë epirote kundër kryqtarëve latinë si dhe kundër ushtrive të Nikesë, një shtet rival i Bizantit. [4] Ivanko ishte një udhëheqës vllah i një toke të vogël autonome dhe është ai që vrau Gjon Asan I, sundimtarin e shtetit vllaho-bullgar. Ivanko krijoi një tokë autonome midis lumenjve Marica dhe Struma dhe drejt brigjeve të detit Egje, duke favorizuar vendosjen e arumunëve në këto zona. [5]

Periudha osmane

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Gjatë periudhës osmane, kultura dhe fuqia ekonomike arumune u bënë më të dukshme, pasi vllehët u përqendruan në qendrat kryesore urbane. Për shembull, qyteti Voskopoje në atë kohë ishte një nga qytetet më të mëdha të Ballkanit, me një popullsi prej 60.000 banorësh (për krahasim, në atë kohë Athina ishte një fshat i banuar nga 8.000 banorë). Voskopoja kishte shtypshkronjat dhe akademitë e veta, rrjetin e ujësjellësit dhe kanalizimeve. Ata gëzonin njëfarë autonomie fetare dhe kulturore brenda Milletit Ortodoks Grek (një term turk për grupet e pakicave etnike dhe fetare të mbrojtura ligjërisht). Ata gëzonin një status të veçantë, duke u përjashtuar zyrtarisht nga ligji që ndalonte jomuslimanët nga mbajtja e armëve, [6] vetëm që duhej të paguanin një haraç modest për osmanët. Megjithatë, në 1778, Voskopoja pothuajse u rrafshua me tokë nga trupat e Ali Pashës . Ky episod dhe feja ortodokse e vllehëve ishin faktorët që shkaktuan një luftë të dhunshme dhe energjike kundër osmanëve, duke i caktuar vllehëve një rol të madh në luftërat dhe revolucionet e ndryshme kundër sundimit osman që kulmuan me krijimin e shteteve që ata tani. banojnë: Shqipëria, Maqedonia e Veriut, Bullgaria dhe Greqia.

Njerëz me origjinë arumune gjendeshin mes protagonistëve të jetës së hershme politike greke, pasi gjetën mundësi për t'u vendosur në këtë shtet të ri. Kjo shpjegohet me faktin se shumë arumunë, të cilët, siç u përmend, i përkisnin milletit ortodoks grek, e përvetësuan gjuhën greke nën ndikimin e shkollave dhe kishave greke, të vetmet që osmanët nuk kishin të drejtë të ndërhynin në funksiononin dhe të ruheshin nga Patriarkët Ekumenik të Kostandinopojës . Kështu, në sytë e osmanëve, ata praktikisht barazoheshin me grekët. Për shembull, Patriarku i ardhshëm Athenagora, i lindur në Epirin Osman, konsiderohej grek me prejardhje. Por disa vllehë donin të ruanin gjuhën, zakonet dhe kulturën e tyre dhe siç mund të pritej pati një reagim të fortë kundër kësaj politike të helenizimit. Sir Charles Eliot shprehet qartë në veprën e tij "Turqia në Evropë" se ". . . Bullgarët, serbët dhe vllehët kanë miletet e tyre dhe nuk bashkëpunojnë për çështjen helene" dhe se "ne dëgjojmë për banda vllahe që thuhet se luftojnë (luftojnë kundër) grekëve në rajonin e Karaferisë (Veria)"". [7] Kishte gjithashtu presion mbi arumunët për t'u asimiluar gjuhësisht, gjë që mund të gjurmohet në shekullin e 18-të, kur përpjekjet për asimilim u inkurajuan nga misionari grek Kozma nga Etolia (1714–1779) i cili mësoi se arumunët duhet të flisnin greqisht sepse siç tha ai " është gjuha e kishës sonë” dhe themeloi mbi 100 shkolla greke në Greqinë veriore dhe perëndimore. Ofensiva e klerit kundër përdorimit të arumunishtes nuk ishte aspak e kufizuar në çështjet fetare, por ishte një mjet i ideuar për të bindur folësit jogrekë që të braktisnin atë që ata e konsideronin si një idiomë "të pavlerë" dhe të përvetësonin fjalimin superior grek: “Atje jemi vëllezër mecevianë, bashkë me ata që po mashtrojnë veten me këtë gjuhë të ndyrë e të poshtër arumune... më falni që e quaj gjuhë”, “fjalë e neveritshme me një diksion të neveritshëm” . [8] [9]

Guri varri bosnjan i një arumuni me fustanela dhe dorën e djathtë lart, simbol i besimit të tij

Pas shkatërrimit të qendrave të tyre kryesore urbane, historiografia flet për një “ribaritizim” të vllehëve, duke iu rikthyer profesionit bazë tradicional, blegtorisë.  Disa mijëra vllehë, shumë prej tyre që i përkisnin inteligjencës arumune, emigruan drejt veriut në Vllahi, Moldavi, Serbi ose Perandorinë Habsburge (veçanërisht në Vjenë dhe Budapest).

Një pjesë e madhe e arumunëve jetonin në Mal të Zi dhe Bosnje-Hercegovinë. Fillimisht ata ishin të krishterë, por rreth vitit 1000 shumica e tyre kaluan në sektin e të krishterëve Bogomil/Patarene. Si anëtarë të kësaj kishe ata u serbizuan dhe u bënë dygjuhësh. Si rezultat i shtypjes së kishës së krishterë, një pjesë e tyre u kthyen në ortodoksi. Arumunët që jetonin në Bosnje e mbajtën besimin patarenë deri në pushtimin turk, kur kaluan në Islam për motive ekonomike dhe fetare. Arumunët patarenë lanë shumë objekte në të gjithë Bosnjën, veçanërisht në nekropolet e tyre, të përbërë nga gurë varresh me petroglife. [10]

Zgjimi i identitetit arumun dhe sponsorizimi rumun

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Ardhja e tyre atje përkoi me përhapjen në Evropë të idealeve të Revolucionit Francez : kombësia, barazia, gjuha amtare dhe të drejtat e njeriut. Në Transilvaninë e pushtuar nga Habsburgët, ata do të lidheshin me inteligjencën latinofile rumune, si pjesë e asaj që njihej si Shkolla e Transilvanisë . Këta intelektualë promovuan idetë që do të ndezin periudhën e njohur si zgjimi kombëtar i Rumanisë, e cila pas një shekulli pushoi së qeni nën sundimin de jure osman. Pikërisht në këto kohë u shquan personalitetet arumune, si George Roja, autori i "Untersuchungen uber die Romanier oder sogenannten Wlachen, welche jenseits der Donau wohnen" ("Kërkime mbi rumunët ose të ashtuquajturit vlleh, që jetojnë përtej Danubi"; Pesth, 1808). Përpjekja e parë për të krijuar një gjuhë letrare për ata që përshkruheshin si "maqedo-rumunë" ishte "Maiestria ghiovasirii romanesti cu litere latinesti, care sant literele Romanilor ceale vechi" e Roja-s (Buda, 1809). Një tjetër emigrant arumun ishte Mihail G. Boiagi . Më 1813, ai do të botojë në Vjenë librin Γραμματική Ρωμαϊκή ήτοι Μακεδονοβλαχική/ Romanische oder Macedonowlachische Sprachlehre ("Gramatikë romantike ose maqedono-vllahe"). Në parathënien e veprës së tij, Boiagi shkroi: "Edhe nëse vllehët do të pretendonin, të themi, origjinën Hottentot, edhe në atë rast ata duhet të kenë të drejtën dhe detyrën të kultivojnë veten në gjuhën e tyre amtare, si mënyra më e përshtatshme për të përmbushur. besimin e tyre" . Dimitrie Cozacovici, i lindur në Metsovo, do të botonte në vitin 1865 në Bukuresht "Gramatica Romaneasca tra Romanilii dit drepta Dunarelei lucrata de D. Athanasescu, si typarita cu spesele DD Cosacovici, Roman din Metsova, spre an inaugura dina" Romanian Gramatika për t'u shërbyer rumunëve në jug të Danubit e punuar nga D. Athanasescu dhe e shtypur nga donacionet e DD Cozacovici, rumun i Metsovo-s, me qëllim përurimin e shkollës së parë rumune të Maqedonisë").

Një shekull më vonë, gati 100 shkolla rumune u hapën në territoret osmane të Maqedonisë dhe Shqipërisë, duke filluar që nga viti 1860. Vihet re se kjo nismë është propozuar nga diaspora arumune me banim në Bukuresht. Bërthama e parë e shkollimit vllah në Maqedoni dhe në Pind do të krijohej në vitin 1860 dhe nismëtarët e saj ishin një grup arumunësh që atëherë jetonin në Bukuresht : D.D. Cozacovici (me origjinë nga Metsova), Zisu Sideri, Iordache Goga (vendas nga Klissoura) dhe të tjerë. . Së bashku ata filluan "Shoqërinë për kulturën maqedo-rumune", nën miratimin e klasës së atëhershme sunduese rumune. "Societatea Culturala Macedo-Romana" ("Shoqëria Kulturore Maqedo-Rumane") kishte si anëtarë (së bashku me bërthamën e saj themeluese arumune të përfaqësuar nga D.D. Cozacovici, Sideri, Goga, Grandea etj.) edhe kryeministrat në detyrë dhe ministrat e jashtëm, si si dhe Kreu i Kishës Ortodokse Rumune, dhe elita e klasës politike rumune: Mihail Kogălniceanu, Gjon Gjika, Constantin Rosetti, etj.

Vllahët maqedonas, rreth vitit 1914.

Një nga figurat më të mëdha gjatë zgjimit arumun ishte Apostol Margariti, një vendas nga Avdela në Maqedoninë jugore, në shpatet e maleve të Pindit. Që në vitin 1862, Apostol Margariti futi gjuhën popullore në shkollën e qytetit të madh të begatë të Klisura ( Vlaho-Klisura ), në rajonin e Kastorisë të Maqedonisë. Nikeferos, peshkopi grek i Kastorisë u përpoq për shumë vite të mbyllte shkollën, por pa sukses. Në dhjetor 1879, ndodhi përpjekja e parë e pasuksesshme për të vrarë Apostol Margaritin. Margariti u plagos gjatë një tentative të dytë për jetën e tij gjatë dhjetorit 1890. Shkolla vllahe kishte në Klisura, Krushevë, Nizepole, Tërnovë, Gopesh, Ohër, Avdela e vjetër në malet e Pindit dhe Avdela e re afër Verisë. Më vonë u themeluan shkolla të tjera në Maqedoni dhe më pas u krijua një shkollë e mesme vllahe në Manastir në vitet 1880. Grekët u alarmuan natyrshëm nga rizgjimi kombëtar i vllehëve. Në kulmin e tyre, pak para Luftërave Ballkanike, kishte 6 gjimnaze të mesme dhe 113 shkolla fillore, me mësim në vllahisht. Për shkak të presioneve të vazhdueshme nga kisha greke në krahinat osmane të Rumelisë, vllehët dhe shkollat e tyre shiheshin me dyshim. Në vitin 1880 guerilët grekë sulmuan disa fshatra afër Resnjës, sepse priftërinjtë e fshatit kishin bërë mëkatin e pafalshëm të përdorimit të vllahishtes në shërbesat e kishës. Në të njëjtin vit peshkopi grek i Kastorisë arrestoi drejtorin e shkollës në Klisura, sepse ai jepte mësim në gjuhën amtare të vllehëve. Në vitin 1903, në Shtetet e Bashkuara u themelua organizata arumune Society Farsharotu . Një datë e rëndësishme në historinë e vllehëve ishte 23 maji 1905, kur Sulltani nxori një dekret që njihte zyrtarisht vllehët dhe afirmonte të drejtat e tyre për të mbajtur shkollat dhe kishat e tyre. Pas shpalljes së dekretit, peshkopët grekë dhe bandat e armatosura që ata mbështetën, nisën një fushatë terrori mbi arumunët për t'i dekurajuar ata të përfitonin nga të drejtat e tyre. Në vitin 1905, abati vllah i manastirit të Kryeengjëllit të Shenjtë në rajonin e Meglenit u vra nga një bandë greke. Në verën e vitit 1905 u sulmuan disa fshatra afër Manastirit. Më 27 tetor 1905, guerilët grekë sulmuan fshatin Avdela të Pindit, vendlindja e Apostol Margaritit dhe e rrafshuan me tokë. Më pas, në vitin 1906, në qytetin e Véria ( Berea ), prifti Papanace u vra teksa po shkonte për në kishë për të shërbyer Liturgjinë Hyjnore në vllahisht. Shkolla rumune vllahe në fshatin Avdhela të Pindit, e cila ishte një nga shkollat e para vllahe të sponsorizuara nga Rumania, aktive që në vitin 1867, u dogj dhe u rrafshua me tokë më 27 tetor 1905 nga guerilët grekë. [11] Kjo ngjarje shkaktoi demonstrata në rrugë anti-greke në Bukuresht në vjeshtën e vitit 1905 të arumunëve që jetonin atje dhe një prishje të marrëdhënieve diplomatike midis Rumanisë dhe Greqisë. [12]

Rumania, me mbështetjen e Austro-Hungarisë, arriti të pranojë arumunët ("vllehët") si një milet më vete (bashkësi etno-fetare) me dekretin ( irade, "vullnet i folur") i 22 majit 1905 nga Sulltan Abdulhamidi II, kështu që Ullah Millet ("Mileti Vllah") mund të kishte kishat dhe shkollat e veta. [13] Ky ishte një sukses i politikës kombëtare të agjitacionit rumun në Turqinë Evropiane në pjesën e fundit të shekullit të 19-të. [14] Dita kur u shpall kjo ngjarje, 23 maj 1905 (të nesërmen), tani përkujtohet si Dita Kombëtare Arumune . [15]

Rumania vazhdoi të subvencionojë shkollat deri në vitin 1948, kur regjimi komunist i dha fund të gjitha lidhjeve. George Padioti, një autor arumun (i lindur dhe rritur në Greqi) përshkruan një nga shërbesat e fundit të liturgjisë në vllahisht:

February 1952, the Aromanian Church 'Biserica ramana Santu Dumitru', burned by German troops in spring 1944. The priest Costa Bacou officiated the last allowed liturgy in Aromanian language. Afterwards, he was not permitted anymore because he refused to forcibly officiate the divine service in Greek language.[16]

Sipas Sevold Braga në traktatin e tij Die Aromunische Minderheit in Griechenland (Albumul Macedo-Roman II, Freiburg 1964), ndihma rumune u ndal papritur me ardhjen e komunizmit . Shpjegimi i Bragës ishte se në fakt Rumania kishte treguar fytyrën e saj të vërtetë, pasi i kishte përdorur arumunët për qëllimet e veta gjatë sundimit osman, por më pas i hodhi dhe i mohoi. 

Historianët grekë, kur përmendin vllehët që ndiqnin kishat dhe shkollat e sponsorizuara nga Rumania në Maqedoni, Epir dhe pjesë të Shqipërisë, i përshkruajnë ata si viktima të propagandës rumune, duke sugjeruar që ata t'i dërgonin fëmijët e tyre në shkolla ku u mësohej se ishin rumunë. . 

Për shkak të sponsorizimit të shkollave, Mbretëria e Rumanisë u akuzua nga Greqia për aleancë me osmanët. Vllehët, të njohur si një komb më vete nga Traktati i Berlinit i vitit 1878, u inkorporuan për herë të parë në Greqi vetëm në 1881, kur Thesalia dhe një pjesë e Epirit iu ofruan Greqisë nga Fuqitë e Mëdha. Të ndarë në dysh nga kufijtë e rinj, pjesa më e madhe e vllehëve të këtyre krahinave u bënë kërkesë [17] Fuqive të Mëdha të kohës që të liheshin të qëndronin brenda kufijve të Perandorisë Osmane, por më kot. Greqia ndoqi një politikë të krijimit të Greqisë së Madhe, sipas “ Megali Idea ”. Shumica e arumunëve u bënë pjesë e shtetit grek në vitin 1913 pasi pjesa tjetër e Epirit dhe pjesë e Maqedonisë u bënë pjesë e Greqisë pas Luftës së Parë Ballkanike .

Përafërsisht në të njëjtën kohë, studimet e para në lidhje me arumunët u botuan nga vëzhguesit perëndimorë. Midis tyre, emra si Rebecca West, Osbert Lancaster apo Sir Charles Eliot vlen të përmenden. Lancaster, i cili vizitoi Greqinë në vitin 1947, tha:

Although Metsovo, with its gigantic plane tree in the middle of the little square, its stone paved streets and abundant gardens, is typical of many a village in Epirus, in respect of its inhabitants it is unique. The Vlachs, to which race this people belong, are nomads, claiming with some degree of probability to partial descent from the Roman colonists of the Danube valley. In former times they were far more numerous than to-day, occupying the larger part of Thrace and Macedonia and establishing in the twelfth century a Bulgaro-Vlach empire in Thessaly which survived in practical independence until the coming of the Turk.

Although for the most part herdsmen, horse-breeder and shepherds following their beasts from pasture to pasture and living in temporary encampments of round wattle huts, the existence of urban settlements, of which Metsovo is the most considerable, would seem to afford evidence that, their nomadism is not natural but acquired. In general they are fairer in complexion and more industrious in their habits than the Greeks whom they affect to despise.[18]

The Vlachs, this very interesting people are not Greek at all but a race of nomads, who come down from the Balkan lands in the winter with their flock and pass the cold months in Greece. They are shepherd by business, and their tribal name has become a sort of synonym for an ancient profession. Generally they are a people as kindly as they are picturesque, patriarchally hospitable and good sportsmen, as many an English Consul knows, and by no means ill favoured[19]

Lufta e Parë dhe Lufta e Dytë Botërore

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Periudha e ndërluftës është me interes të madh për historinë arumune. Ngjarja kryesore ishte imigrimi i arumunëve në dekadat e para të shekullit të 20-të. Një nga arsyet e largimit të papritur të vllehëve, kishte të bënte me politikat e shtetit grek, i cili duhej të strehonte një milion e gjysmë grekë të Azisë së Vogël pas shkëmbimit të popullsisë në vitin 1923 midis Greqisë dhe Turqisë . Përveç kësaj, shteti rumun u kishte ofruar atyre toka dhe privilegje, për të populluar provincën e re të Dobruxhës, menjëherë pas aneksimit të saj nga Bullgaria. 25% e popullsisë së rajonit e ka ende origjinën e saj në Greqi.

Episodi i fundit i rëndësishëm ka të bëjë me episodin e Principatës së Pindit . Gjatë Luftës së Dytë Botërore, pushtimi italian i Greqisë u dha një mundësi disa arumune të krijonin atë që ata e quanin "atdheu vllah" . Ky shtet kukull fashist nuk do të mbijetonte as nominalisht pas daljes së Italisë nga lufta në shtator 1943.

Situata e pasluftës në Greqi

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Arumunët vijnë sot pas më shumë se 50 vitesh pas mbylljes së shkollës dhe kishës së fundit në gjuhën vllahe. Termi i vjetër "Vlachos" përdoret ende si "pezhorativ" nga grekët. [20] Pas rënies së regjimit të kolonelëve në vitin 1974, megjithatë, u krijuan organizatat e para kulturore lokale për të parandaluar zhdukjen e gjuhës dhe kulturës. Këto organizata nuk kanë pasur kurrë ndonjë mbështetje nga qeveria. Gjuha arumune nuk ishte përfshirë kurrë në kurrikulën arsimore të Greqisë, pasi ishte konsideruar gjithmonë një gjuhë vulgare. Përkundrazi, përdorimi i tyre është dekurajuar fuqishëm. Qëndrime të tilla kanë bërë që shumë prindër vlleh t'i dekurajojnë fëmijët e tyre që të mësojnë gjuhën e tyre amtare për të shmangur diskriminimin dhe keqtrajtimin. [21] Aktualisht nuk ka fare arsim dhe asnjë shkollë për fëmijët arumunë në gjuhën e tyre amtare dhe nuk ka as stacione televizive apo radio publike që transmetojnë plotësisht ose pjesërisht në gjuhën arumune.

Pas presionit nga Unioni për gjuhën dhe kulturën arumune në Gjermani, [22] Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës (PACE) shqyrtoi një raport mbi arumunët në vitin 1997, i cili raportonte situatën kritike të gjuhës dhe kulturës arumune, [23] dhe miratoi një rekomandim që qeveria greke duhet të bëjë gjithçka që është e nevojshme për të respektuar kulturën e tyre dhe për të lehtësuar arsimimin në gjuhën arumune dhe për të zbatuar përdorimin e saj në shkolla, kisha dhe media. [24] Vllehët grekë kundërshtojnë futjen e gjuhës në sistemin arsimor siç kanë sugjeruar Bashkimi Evropian dhe figurat kryesore politike greke, duke e parë atë si një dallim artificial midis tyre dhe grekëve të tjerë. Për shembull, ish-ministri i arsimit, George Papandreu, mori një përgjigje negative nga kryebashkiakët dhe shoqatat arumune ndaj propozimit të tij për një program të provës arsimore në gjuhën arumune. Federata Panhelene e Shoqatave Kulturore të Vllahëve shprehu kundërshtim të fortë ndaj rekomandimit të PACE në 1997 që të mbështetej shkollimi i arumunishtes për të shmangur zhdukjen e saj. [25] Nga ana tjetër, ekziston një pakicë e vogël brenda komunitetit e cila mbështet fuqishëm përpjekje të tilla.  në Metsovo, Epir në 1998, presidenti grek Kostis Stefanopulos u bëri thirrje arumunëve që të flasin dhe të mësojnë gjuhën e tyre, që të mos humbasin. Aktualisht nuk ka shkolla e as kisha që mësojnë dhe mbajnë shërbime në gjuhën arumune.

Ndërsa shumë arumunë e identifikojnë veten si vllehë dhe si grekë, një segment i vogël i banorëve vendas vllahë të Greqisë e identifikojnë veten si plotësisht të ndarë nga grekët . Ky duket të jetë rasti i disa prej fshatrave më të largëta të Pindit, ku, të mbrojtur disi nga kontakti me kulturën dominuese greke, brezi i vjetër i vllehëve bisedon në një gjuhë dhe zakone të veçanta. Akademiku gjerman Thede Kahl, këndvështrimi më i gjerë i të cilit për komunitetin arumun në Greqi është vënë në pikëpyetje nga disa nacionalistë, argumenton në studimin e tij "Ethnologica Balkanica ("Etnia e arumunëve pas 1990: Identiteti i një pakice që sillet si shumicë")". :

There are still pro-Vlach Aromanians in Greece, especially in villages in which strong Vlach communities were once accepted by the Greek authorities, above all in Avdhela, Perivoli, Samarina, Vovusa, Krania, Edessa, Veria and surrounding areas, as well in a few villages in the district of Kastoria and Ioannina. On a whole, they are a minute and dwindling number of Aromanians.[26]

Debati dhe diskutimi vazhdon, me këndvështrime të ndryshme. Vllehët në Greqi këmbëngulin se janë të lumtur në praktikimin e identitetit të tyre të dyfishtë. Disa vllehë jashtë Greqisë sugjerojnë se vështirësitë mund të ilustrohen ende nga rasti Sotiris Bletas . [21] Bleta u arrestua në Greqi ndërsa shpërndante kopje të materialit të Byrosë Evropiane për Gjuhët më pak të Përdorura që mbulonte pakicat gjuhësore në Greqi në një festival arumun në 1995. [27] Ai u vu në gjyq më 2 shkurt 2001 dhe u dënua fillimisht, [28] por u lirua më pas më 18 tetor 2001.

Shih edhe

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Literatura

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  • Lozovan, Eugen. Romani şi barbari pe cursul mijlociu al Dunării.
  • Wollf, R. – The 'Second Bulgarian Empire.' Its Origin and History to 1204 – Appendix A, on the Vlachs

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ D. Seward and S. Mountgarret – Byzantium: A Journey and a Guide; Harrap, London 1985 (p.183 etc.): Metsovo is the Greek capital of this shepherd race. After the Empire's temporary collapse in 1204 the Vlachs even set up their own kingdom of Great Wallachia
  2. ^ Libro de Viages de Benjamin de Tudela, Volume VIII, p. 63.
  3. ^ Libro de Viages de Benjamin de Tudela.
  4. ^ Brendan Osswald. The Ethnic Composition of Medieval Epirus. S.G.Ellis; L.Klusakova. Imagining frontiers, contesting identities, Pisa University Press, 2007, p.129 978-88-8492-466-7.
  5. ^ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century, University of Michigan Press, 1994 p.31,
  6. ^ N. Malcolm: "Bosnia: A Short History, p. 66."
  7. ^ Sir Charles Eliot: “Turkey in Europe”, London 1908, re-printed: Frank Cass & Co. Ltd - London 1965, pp.370-379;
  8. ^ Neofytos Doukas, "Logos peri katastaseos skholeion"
  9. ^ Thede Kahl, Ethnizität und räumliche Verteilung der Aromunen in Südeuropa. Münster, 1999
  10. ^ Isidor Ieşan, Secta patarenă în Balcani şi în Dacia Traiană. Institutul de arte grafice C. Sfetea, București, 1912
  11. ^ Constantin Papanace: "A Memorandum to the United Nations in favour of the Macedo-Romanians", 1955
  12. ^ Encyclopædia Britannica Eleventh Edition; 1911
  13. ^ The ethnicity of Aromanians after 1990: the Identity of a Minority that Behaves like a Majority, Thede Kahl, Ethnologia Balkanica, Vol. 6 (2002), σελ. 148
  14. ^ Chenoweth, Erica; Lawrence, Adria (2010). Rethinking Violence: States and Non-state Actors in Conflict (në anglisht). MIT Press. fq. 106. ISBN 9780262014205.
  15. ^ "Nikola Minov: Why don't all Aromanians celebrate May 23 as their national day?". Trã Armãnami. 24 maj 2020. Marrë më 27 nëntor 2020. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  16. ^ George Ap. Padioti – Cantitii Farserotesti – Tragoudia Farsarioton Arvanitovlahon – Published by Etaireia Aromanikou (Vlahikou) Politismou, Athens: January 1991, p. 71
  17. ^ Sir Charles Eliot - "Turkey in Europe" - London 1908, re-printed 1965 (pp. 370-382; 430 - 441): "..After the Greco-Turkish war the Vlachs of Thessaly petitioned the Powers that they might be placed under Ottoman and not Greek Government." [...]
  18. ^ Osbert Lancaster - Classical Landscape with Figures - London, 1975, John Murray
  19. ^ W.A. Wigram D.D. - Hellenic Travel, Faber and Faber Ltd., London 1947 (pp.109-11)
  20. ^ John Nandris – "The Aromani" (In "World Archaeology" 17/1985, p. 261)
  21. ^ a b "Report: The Vlachs". Greek Monitor of Human & Minority Rights. 1 (3). 1995. Arkivuar nga origjinali më 2015-01-16. Marrë më 2013-10-18. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  22. ^ Baicu, Cornel (29 gusht 2003). ""Rumänien ist für uns eine zweite Heimat"" (në gjermanisht). Deutsche Welle.
  23. ^ "Aromanians: Report – Document 7728". Parliamentary Assembly of the Council of Europe. 17 janar 1997. Arkivuar nga origjinali më 6 gusht 2011. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  24. ^ "Recommendation 1333 (1997) on the Aromanian culture and language". Parliamentary Assembly of the Council of Europe. 24 qershor 1997. Arkivuar nga origjinali më 6 korrik 2011. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  25. ^ "Letter to Chapters No. 167" (në greqisht). Panhellenic Federation of Cultural Associations of Vlachs. 18 mars 2004. Arkivuar nga origjinali më 12 gusht 2014.
  26. ^ Dr. Thede Kahl - Ethnologica Balkanica ("The Ethnicity of Aromanians after 1990: the Identity of a Minority that Behaves like a Majority" 6/2002, p.154)
  27. ^ "It's not Greek enough to them". Aromanian Vlachs: The Vanishing Tribes. 13 korrik 2001. Arkivuar nga origjinali më 4 shkurt 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  28. ^ "Parliamentary Question – Subject: 15-month prison sentence handed down to Mr Sotiris Bletsas for distributing information material financed by the Commission". European Parliament. 3 maj 2001. Marrë më 18 tetor 2013. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_e_arumunëve&oldid=2527902"