Kozma Etoliani
Kozma Etoliani, ndonjëherë Kosma Etolian ose Patrokosma "At Kosmai" (greqisht: Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, Kosmas Etolos; i lindur midis 1700 dhe 1714 - vdiq 1779), ishte një murg në Kishën Ortodokse Greke. Ai njihet si një nga krijuesit e lëvizjeve fetare të shekullit të njëzetë në Greqi. [1] Ai shquhet edhe për profecitë e tij. [2]
Shën Kozmai, "I barabartë me Apostujt", u shpall zyrtarisht Shenjt nga Kisha Ortodokse e Kostandinopojës më 20 prill 1961 nën mandatin e Patriarkut Ekumenik Athenagoras . [3] Dita e festës së tij festohet më 24 gusht, datë e martirizimit të tij.
Biografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Kosmas ka lindur në fshatin grek Mega Dendron pranë qytetit të Thermo në rajonin e Etolisë . [4] Ai studioi greqisht dhe teologji përpara se të bëhej murg pas një udhëtimi në Malin Athos, ku ndoqi edhe Akademinë Teologjike lokale.
Pas dy vjetësh Kosmai u largua nga Athosi. Ai studioi retorikën në Kostandinopojë për një kohë. [4] Në vitin 1760 ai u autorizua nga Patriarku Serafeim II (i cili kishte shënuar tendenca antiosmane) të fillonte turne misionare në fshatrat e Thrakisë – më vonë të shtrira në ato që do të formonin zonat e Greqisë Perëndimore dhe Greqisë Veriore . Thuhet se Patriarku ishte i shqetësuar nga rritja e shkallës së konvertimit të të krishterëve në Islam në këto zona.
Mbi gjashtëmbëdhjetë vjet, Kosmas themeloi shumë shkolla kishtare në fshatra dhe qytete. [5] Ai u bëri thirrje të krishterëve të themelojnë shkolla dhe të mësojnë greqishten biblike koine, në mënyrë që ata të kuptojnë më mirë Shkrimet dhe në përgjithësi të edukohen.
Pas Revoltës së Orlovit të vitit 1770 në Peloponez (e cila u provokua nga vëllezërit Orlov me mbështetjen e Katerinës II të Perandorisë Ruse ), Kosmas filloi të predikonte në atë që sot është Shqipëria e Jugut, [4] atëherë nën sundimin e Ahmet Kurtit . Pasha, qeveritar i Pashalikut të Beratit .
Predikimet e tij kishin ngjallur kundërshtimin e të pasurve dhe të fuqishmëve dhe të tjerëve që e ndjenin pozitën e tyre të kërcënuar, si për shembull kotsampasidët ("pleqtë e fshatit" grekë, fuqia dhe ndikimi i të cilëve ishte i lidhur me pushtetin osman). [6]
Kosmasi u pa me dyshim edhe nga zyrtarët e Republikës së Venedikut, atëherë në fazat e fundit të rënies, e cila sundonte pjesë të territorit ku ai ishte aktiv. Për shembull, në 1779 thuhet se ai vizitoi qytetin e Prevezës të sunduar nga venecianë dhe themeloi atje një shkollë greke, e cila do të ishte e vetmja shkollë e qytetit gjatë shekullit të 18-të – një akt që autoritetet veneciane mund ta kishin konsideruar si minim sundimi i tyre. Dyshimet e venecianëve vërtetohen në raportet e spiunazhit për Kosmasin, të ruajtura në arkivat veneciane. Në të kundërt, Kosmas kishte mbështetje të konsiderueshme nga të krishterët e tjerë dhe madje edhe nga disa turq.
Në predikimet e tij, Kosmas shpesh u referohet negativisht hebrenjve . Megjithatë, në një nga predikimet e tij ai deklaroi konkretisht se: "Ata që u bëjnë keq të krishterëve, hebrenjve apo turqve (mund t'u referohen muslimanëve në përgjithësi) do të shpërblehen për padrejtësinë që kanë bërë".
Një efekt i predikimit të tij ishte transferimi i mbajtjes së pazarit (panairit) javor nga e diela në të shtunën, gjë që u solli humbje ekonomike hebrenjve – të ndaluar nga feja e tyre që të angazhoheshin në biznes ditën e Shabatit . Disa studiues besojnë se për këtë arsye, hebrenjtë në Epir ishin të përfshirë në dënimin e tij nga autoritetet osmane.
I akuzuar si agjent rus, ai u kap nga autoritetet osmane. Më 24 gusht 1779, ai u ekzekutua në Kolkondas, rrethi i Fierit, pranë grykëderdhjes së lumit Seman (në Shqipërinë e sotme). Nuk kishte asnjë akuzë formale kundër tij, as nuk u vu në gjyq përpara se të ekzekutohej - duke çuar në teori të ndryshme, të vazhdueshme deri më sot, se kush mund ta kishte kërkuar vdekjen e tij.
Trashëgimia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Në vitin 1813, Ali Pasha, sundimtari de fakto i pavarur shqiptar mysliman i Epirit Osman, i Shqipërisë së Jugut dhe Maqedonisë, dhe armik i Sulltanit, ndërtoi një kishë pranë vendit të ekzekutimit të Kosmas, në të cilën u vendosën eshtrat e Kosmas. [7] Ali Pasha shkoi deri aty sa kishte caktuar një datë festimi për nder të Kosmasit. Disa muslimanë të tjerë nuk e pëlqyen që Ali Pasha t'i jepte shumë nder një giaouri, të cilës pashai thuhet se u përgjigj: "Më sillni një musliman si ai, unë do t'i puthja këmbët". . Nga shkrimtarë të ndryshëm francezë dhe anglezë të kohës së tij ai njihej si mik dhe mbështetës për At Kosmas.
Në vitin 1984, eshtrat u transferuan nga Manastiri i Shën Kosmait në Kolkondas, ku u vra, në Muzeun Arkeologjik të Fierit . Relike të tjera të shenjtorit mbahen në Katedralen Metropolitane të Athinës . Pelegrinazhi i Shën Kozmait është i nderuar edhe në disa qarqe nacionaliste greke . [8] [7] Këta të fundit lidhen me çështjen e Vorio-Epirit dhe mbështesin aneksimin e këtij rajoni në Greqi. [9] [7] [8] Edhe pse helenizues, Shën Kozma Etoliani vlerësohet ende shumë nga shqiptarët ortodoksë për mesazhin që dha. [7]
Ka shumë tekste popullore fetare që i atribuohen Shën Kozmait. Më të njohurit janë pesë "Didaches" dhe "Profecitë". Një tregim thoshte se ai profetizoi bashkimin e Greqisë dhe Epirit. [2] Megjithatë, nuk ka mbijetuar asnjë dorëshkrim origjinal i këtyre teksteve të shkruar personalisht nga Shën Kosmai dhe asnjë nuk mund të datohet me siguri. Shkrimet e tij njihen vetëm nga transkriptimet e dorës së dytë ose të tretë. [10] Besohet se këto tekste janë të bazuara në predikimet e Kosmas, por janë shkruar dhe kopjuar kryesisht pas vdekjes së tij.
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ Ladouceur, Paul (2019-02-21). Modern Orthodox Theology: Behold, I Make All Things New. London: T&T Clark. fq. 130. ISBN 9780567664815.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b Nitsiakos, Vasilēs G. (2008). Balkan Border Crossings: First Annual of the Konitsa Summer School. New Brunswick: Transactions Publishers. fq. 405. ISBN 9783825809188.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Chryssavgis, John (2016). Bartholomew: Apostle and Visionary. Thomas Nelson. fq. 234. ISBN 9780718086893.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b c "Saint Cosmas of Aetolia, Equal to the Apostles", Greek Orthodox Archdiocese of America
- ^ "Repose of the New-Hieromartyr Cosmas of Aitolia, Equal of the Apostles", Orthodox Church in America
- ^ Tassos A. Mikropoulos, "The Muslim Presence in Epirus and Western Greece",
- ^ a b c d Elsie, Robert (2000). A dictionary of Albanian religion, mythology, and folk culture. New York University Press. fq. 60. ISBN 978-0-8147-2214-5. Marrë më 2010-06-23.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) "Other relics of Saint Cosmas are kept in a special shrine at the main Metropolitan Cathedral in Athens, where some Northern Epirotes come to pray for the annexation of southern Albania by Greece. Though a purveyor of Hellenic culture, Cosmas Aitolos is still highly regarded among Orthodox Albanians in Albania and in the United States for the profound spiritual message and encouragement he gave." - ^ a b Elsie, Robert (2000). "The Christian Saints of Albania". Balkanistica. 13 (36): 48.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) "Other relics of Saint Cosmas are kept in a special shrine at the main Metropolitan Cathedral in Athens, where some Northern Epirotes come to pray for the annexation of southern Albania by Greece. Though a purveyor of Hellenic culture, Cosmas Aitolos is still highly regarded among Orthodox Albanians in Albania and in the United States for the profound spiritual message and encouragement he gave." - ^ Giakoumis, K. (2013). "An Enquiry Into the Construction, Deconstruction, Transubstantiation and Reconstruction of Christian Pilgrimages in Modern-Day Albania". Ηπειρωτικό Ημερολόγιο. 32 (32): 187. Marrë më 16 shtator 2017.
... was particularly revered by a Greek nationalist milieu.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Eustathiou G. (2010) Father Kosmas Aitolos and the homiletical approach of his teaching, p. 12-16. Aristotle University of Thessalonike, School of Theology, reviewed by Prof. D. Koukoura. In Greek language with English abstract.