Ndërhyrja e NATO-s në Bosnje dhe Hercegovinë
Ndërhyrja e NATO-s në Bosnje dhe Hercegovinë ishte një seri veprimesh të ndërmarra nga NATO,
qëllimi i deklaruar i të cilave ishte vendosja e paqes afatgjatë gjatë dhe pas Luftës së Bosnjës.[1] Ndërhyrja e NATO-s filloi kryesisht si politike dhe simbolike, por gradualisht u zgjerua për të përfshirë operacione ajrore në shkallë të gjerë dhe vendosjen e afërsisht 60,000 ushtarëve të Forcës Zbatuese.
Përfshirja dhe monitorimi i hershëm
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Përfshirja e NATO-s në Luftën e Bosnjës dhe në Luftërat Jugosllave në përgjithësi filloi në shkurt 1992, kur aleanca lëshoi një deklaratë duke u kërkuar të gjithë palëve ndërluftuese në konflikt të lejojnë vendosjen e paqeruajtësve të Kombeve të Bashkuara. Ndonëse ishte kryesisht simbolike, kjo deklaratë hapi rrugën për veprimet e mëvonshme të NATO-s.[2]
Më 10 korrik 1992, në një takim në Helsinki, ministrat e jashtëm të NATO-s ranë dakord të ndihmonin Kombet e Bashkuara në monitorimin e pajtueshmërisë me sanksionet e vendosura sipas rezolutës 713 (1991) dhe 757 (1992) të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara. Kjo çoi në fillimin e Operacionit Monitorimi Detar në brigjet e Malit të Zi, i cili u koordinua me Operacionin e Bashkimit Evropian Perëndimor Sharp Guard në ngushticën e Otrantos më 16 korrik.[3] Më 9 tetor 1992, Këshilli i Sigurimit miratoi Rezolutën 781, duke krijuar një Zona e ndalim-fluturimit mbi Bosnje-Hercegovinë. Si përgjigje, më 16 tetor, NATO zgjeroi misionin e saj në zonë për të përfshirë Operacionin Monitorimi Ajror, i cili monitoronte hapësirën ajrore të Bosnjës për fluturimet nga Republika Federale e Jugosllavisë.[4]
Zbatimi i përputhshmërisë 1992–1993
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Më 16 nëntor 1992, Këshilli i Sigurimit nxori Rezolutën 787, e cila u bëri thirrje vendeve anëtare të "ndalonin të gjitha transportet detare brenda dhe jashtë për të inspektuar dhe verifikuar ngarkesat e tyre" për të siguruar respektimin e sanksioneve.[5] Në përgjigje të kësaj rezolute, NATO çaktivizoi Maritime Monitor më 22 nëntor dhe e zëvendësoi atë me Operacionin Maritime Guard, sipas të cilit forcat e NATO-s u autorizuan të ndalonin anijet dhe të inspektonin ngarkesat e tyre. Ndryshe nga Sky Monitor dhe Maritime Monitor, ky ishte një mision i vërtetë zbatimi, jo vetëm një mision monitorues.[6]
Misioni ajror i NATO-s gjithashtu kaloi nga monitorimi në zbatim. Këshilli i Sigurimit nxori Rezolutën 816, e cila autorizonte shtetet të përdorin masa "për të garantuar respektimin" me zonën e ndalim-fluturimit mbi Bosnje.[7] Si kundërpërgjigje, më 12 prill 1993, NATO-ja nisi Operacionin Deny Flight, i cili kishte për detyrë të zbatonte zonën e ndalim-fluturimit, duke përdorur avionë luftarakë me bazë në rajon.[8]
Gjatë gjithë vitit 1993, roli i forcave të NATO-s në Bosnje u rrit gradualisht. Më 10 qershor 1993, NATO dhe OKB ranë dakord që avionët që vepronin nën Fluturimin e Refuzimit do të ofronin mbështetje të afërt ajrore për UNPROFOR-in me kërkesë të OKB-së. Më 15 qershor, NATO integroi Operacionin Rojë i Mprehtë dhe aktivitetet detare të Bashkimit Evropian Perëndimor në rajon në Operacionin Rojë i Mprehtë dhe zgjeroi rolin e saj për të përfshirë fuqi më të mëdha zbatuese.
Roli në rritje i fuqisë ajrore 1994
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Më 28 shkurt 1994, shtrirja e përfshirjes së NATO-s në Bosnje u rrit në mënyrë dramatike. Në një incident pranë Banja Lukës, luftëtarët e NATO-s që vepronin nën Deny Flight rrëzuan katër avionë serbë. Ky ishte operacioni i parë luftarak në historinë e NATO-s dhe hapi derën për një prani të NATO-s në rritje të vazhdueshme në Bosnje.[9] Në prill, prania e fuqisë ajrore të NATO-s vazhdoi të rritet gjatë një sulmi serb në Gorazhde. Si përgjigje, NATO nisi misionin e saj të parë të mbështetjes së ngushtë ajrore më 10 prill 1994, duke bombarduar disa objektiva serbë me kërkesë të komandantëve të OKB-së.[10]
Operacionet në 1995 dhe Operacioni Deliberate Force
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]NATO vazhdoi operacionet e saj ajrore mbi Bosnje në gjysmën e parë të vitit 1995. Gjatë kësaj periudhe, piloti amerikan Scott O'Grady u rrëzua mbi Bosnje nga një raketë tokë-ajër e lëshuar nga ushtarët serbë të Bosnjës. Ai përfundimisht u shpëtua shëndoshë e mirë, por rrëzimi i tij shkaktoi shqetësim në Shtetet e Bashkuara dhe vendet e tjera të NATO-s për epërsinë ajrore të NATO-s në Bosnje dhe nxiti disa thirrje për veprime më agresive të NATO-s për të eliminuar aftësitë kundërajrore serbe.
Srebrenica dhe Konferenca e Londrës
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Në korrik 1995, serbët e Bosnjës filluan një sulm në qytetin boshnjak të Srebrenicës, duke përfunduar me vdekjen e rreth 8,000 civilëve në masakrën e Srebrenicës. Pas ngjarjeve në Srebrenicë, 16 vende u takuan në Konferencën e Londrës, duke filluar më 21 korrik 1995, për të shqyrtuar opsionet e reja për Bosnjën. Si rezultat i konferencës, Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së Boutros Boutros-Ghali i dha gjeneralit Bernard Janvier, komandantit ushtarak të OKB-së, autoritetin për të kërkuar sulme ajrore të NATO-s pa u konsultuar me zyrtarët civilë të OKB-së, si një mënyrë për të përmirësuar procesin.[11] Si rezultat i konferencës, Këshilli i Atlantikut të Veriut dhe OKB-ja ranë dakord gjithashtu të përdorin sulmet ajrore të NATO-s në përgjigje të sulmeve në ndonjë nga zonat e tjera të sigurta në Bosnje. Pjesëmarrësit në konferencë ranë dakord gjithashtu në parim për përdorimin e sulmeve ajrore në shkallë të gjerë të NATO-s si përgjigje ndaj akteve të ardhshme të agresionit nga serbët.[12]
Operacioni Forca e Qëllimshme
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Pas Konferencës së Londrës, NATO planifikoi një fushatë të re ajrore agresive kundër serbëve të Bosnjës. Më 28 gusht 1995, forcat serbe hodhën një predhë mortaje në tregun e Sarajevës duke vrarë 37 njerëz. Admirali Leighton Smith, komandanti i NATO-s rekomandoi që NATO të nisë sulme ajrore hakmarrëse nën Operacionin Forca e Qëllimshme.[13] Më 30 gusht 1995, NATO nisi zyrtarisht Operacionin Deliberate Force me bombardime në shkallë të gjerë të caqeve serbe. Sulmet ajrore zgjatën deri më 20 shtator 1995 dhe përfshinin sulme në 338 objektiva individualë.
Marrëveshjet e Dejtonit dhe IFOR
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Kryesisht si rezultat i bombardimeve nën Operacionin Forca e Qëllimshme dhe ndryshimeve në situatën në fushën e betejës, luftëtarët në Luftën e Bosnjës u takuan në Dejton, Ohaio në nëntor 1995 dhe nënshkruan Marrëveshjen e Dejtonit, një traktat paqeje. Si pjesë e marrëveshjeve, NATO ra dakord të sigurojë 60,000 trupa për t'u dislokuar në rajon, si pjesë e Forcës Zbatuese (IFOR), përcaktimi i SHBA-së Operacioni Përpjekja e Përbashkët. Këto forca qëndruan të dislokuara deri në dhjetor 1996, kur ato që mbetën në rajon u transferuan në Forcën e Stabilizimit (SFOR). Paqeruajtësit e SFOR-it qëndruan në Bosnje deri në vitin 2004.
Shiko edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Kay, Sean (1998-01-01). NATO and the Future of European Security (në anglisht). Rowman & Littlefield. fq. 87. ISBN 9780847690015.
- ^ "JFC Naples/AFSOUTH, 1951-2009: OVER FIFTY YEARS WORKING FOR PEACE AND STABILITY". Allied Joint Forces Command Naples. Arkivuar nga origjinali më 2011-09-27.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Operation Maritime Monitor". GlobalSecurity.org.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "United Nations Resolution 757 (1992)". 30 maj 1992. 6.a.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Resolution 787" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 18 mars 2022. Marrë më 11 prill 2023.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "JFC Naples/AFSOUTH, 1951-2009: OVER FIFTY YEARS WORKING FOR PEACE AND STABILITY". Allied Joint Forces Command Naples. Arkivuar nga origjinali më 2011-09-27.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Resolution 816" (PDF). United Nations Security Council Resolutions. UN Security Council. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 25 mars 2022. Marrë më 2009-02-17.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Beale, Michael. Bombs over Bosnia: The Role of Airpower in Bosnia-Herzegovina. Air University Press, 1997. p. 19
- ^ Beale, Michael. Bombs over Bosnia: The Role of Airpower in Bosnia-Herzegovina. Air University Press, 1997. p. 2-3
- ^ Gordon, Michael (11 prill 1994). "Conflict in the Balkans: NATO; Modest Air Operation in Bosnia Crosses a Major Political Frontier". The New York Times. Marrë më 17 shkurt 2009.
{{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Beale, Michael. Bombs over Bosnia: The Role of Airpower in Bosnia-Herzegovina. Air University Press, 1997. p. 34
- ^ Bucknam, Mark. Responsibility of Command. Air University Press, 2003. ISBN 1-58566-115-5 p. 253
- ^ Davis, Bradley. "The Planning Background". Deliberate Force. Air University Press, 2000. ISBN 1-58566-076-0