Piale Pasha

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
(Përcjellë nga Piali Pasha)
Piale Pasha
Busta e Piali Pashës
Lindur mëRreth vitit 1515
Ndoshta në Hungari[1]
Vdekur më21 janar 1578
Stambolli, Perandoria Osmane
Shërbimi/degaMarina Osmane
Vite shërbimiRreth 1553-1567
GradaAdmiral
Bashkëshortja/etGevherhan Sultan

Piale Pasha (Turqisht: Piyale Paşa; hungarisht: Piali pasa) (rreth 1515–1578) ishte një admiral i madh osman (Kapudan Pasha) midis 1553 dhe 1567, dhe një vezir (ministër) pas vitit 1568.

Jeta e hershme[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Vendi i tij i saktë i lindjes nuk dihet, megjithëse ai ndoshta ka lindur në Hungari.[1] Ai ishte me prejardhje hungareze[2][3] ose kroate.[4] Thuhet se Piali ishte djali i një këpucari nga Torna, një këpucar hungarez.[3] Ai do të bëhej ushtar dhe do të kapej nga osmanët në fushat e betejës hungareze (në Betejën e Mohács në 1526).

Piyale Pasha mori arsimin e tij formal në Shkollën Enderun (Akademia Perandorake) në Kostandinopojë (Stambolli i sotëm), Perandoria Osmane. Ai u diplomua në Enderun me titullin Kapixhibashi dhe u emërua Sanxhak Bej (Guvernator i Krahinës) i Gallipolit.

Admirali i flotës osmane[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Ai u gradua në Bahriye Beylerbeyi (d.m.th. Zoti i parë i Admiraltetit) dhe u bë Kryeadmiral i Flotës Osmane në moshën 39-vjeçare.

Në vitin 1554 ai pushtoi ishujt e Elbës dhe Korsikës me një flotë të madhe që përfshinte admiralë të famshëm osmanë si Turgut Reis dhe Salih Reis. Vitin pasues Sulltan Sulejmani i Madhërishëm e caktoi atë me detyrën për të ndihmuar Francën kundër spanjollëve me kërkesë të nënës së mbretit Francis II dhe Piyale Pasha nisi lundrimin më 26 qershor 1555. Flota osmane u takua me flotën franceze në Piombino dhe u zmbraps me sukses një sulm spanjoll në Francë gjatë pushtimit të disa kështjellave spanjolle në Detin Mesdhe.

Beteja e Xherbës[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Artikulli kryesor: Beteja e Xherbës

Në qershor 1558, i bashkuar nga Turgut Reis, Piyale Pasha lundroi në ngushticën e Mesinës dhe dy admiralët pushtuan Rrexho Kalabria. Prej andej, ata shkuan në Ishujt Eolian dhe kapën disa prej tyre, përpara se të zbarkonin në Amalfi, Gjirin e Salernos dhe të kapnin Massa Lubrense, Cantone dhe Sorrento. Më vonë ata zbarkuan në Torre del Greco, brigjet e Toskanës dhe Piombino. Në shtator 1558 ata sulmuan brigjet e Spanjës përpara se të kapnin Menorca dhe të shkaktonin dëme të veçanta në portet e ishullit.

Kjo shkaktoi frikë në të gjithë brigjet e Mesdheut të Spanjës dhe mbreti Filip II i bëri thirrje papa Palit IV dhe aleatëve të tij në Evropë që t'i jepnin fund kërcënimit në rritje osman. Në vitin 1560 mbreti Filipi II arriti të organizojë një Lidhje të Shenjtë midis Spanjës, Republikës së Venedikut, Republikës së Gjenovës, Shteteve Papale, Dukatit të Savojës dhe Kalorësve të Maltës. Flota e përbashkët u mblodh në Messina dhe përbëhej nga 54 galeri dhe 66 lloje të tjera anijesh nën komandën e Giovanni Andrea Doria, nipit të admiralit të famshëm gjenovez Andrea Doria.

Më 12 mars 1560, Lidhja e Shenjtë pushtoi ishullin Xherba, i cili kishte një vendndodhje strategjike dhe mund të kontrollonte rrugët detare midis Algjerit dhe Tripolit. Si përgjigje, Sulejmani i Madhërishëm dërgoi një flotë osmane me 86 galeri dhe gallotë nën komandën e Piyale Pashës, e cila mbërriti në Xherba më 11 maj 1560 dhe shkatërroi flotën e krishterë brenda pak orësh në Betejën e Xherbës. Giovanni Andrea Doria arriti të arratisej me një anije të vogël, por të krishterët e mbijetuar, tani nën komandën e Álvaro de Sande, u strehuan në fortesën në ishullin Xherba që ata kishin ndërtuar gjatë ekspeditës. Piyale Pasha dhe Turgut Reis përfundimisht e detyruan garnizonin të dorëzohej dhe Piyale Pasha mori 5000 robër, përfshirë de Sande, në Kostandinopojë, ku u prit nga turma të gëzueshme. Ai u martua me sulltaneshën Gevher Han, vajzën e djalit të Sulejmanit, Selimit II.

Në vitin 1563 Piyale Pasha pushtoi Napolin dhe kështjellat përreth qytetit në emër të Francës, por pasi forcat osmane u larguan nga qyteti, francezët nuk mund t'i mbanin ato dhe spanjollët përfundimisht i morën përsëri.

Rrethimi i Maltës[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në vitin 1565 Piyale Pasha, së bashku me gjeneralin Kızılahmedli Mustafa Pasha dhe Turgut Reis, u ngarkuan nga Sulejmani për kapjen e Maltës, por përpjekja dështoi përballë rezistencës së vendosur nga kalorësit maltezë, duke i kushtuar flotës osmane jo vetëm një numër të madh viktimat, por edhe jetën e Turgut Reis.

Në vitin 1566 Piyale pushtoi ishullin e Hiosit dhe i dha fund pranisë gjenoveze në detin Egje. Më vonë ai zbarkoi në Pulia në Itali dhe pushtoi disa fortesa strategjike.

Në vitin 1568 u gradua në Vezir, duke u bërë admirali i parë në historinë osmane që arrin këtë gradë.

Pushtimi i Qipros[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Lexo më tepër: Lufta Osmano-Venedikase (1570-1573)

Në vitin 1570 ai u nis për në Qipro, në atë kohë një pronë venedikase, me një forcë të madhe pushtuese në bordin e anijeve të tij. Pasi u largua nga Kostandinopoja më 15 maj 1570, flota mbërriti në Qipro më 1 korrik 1570. Më 22 korrik, turqit, nën komandën e Lala Mustafës, filluan rrethimin e Nikozisë, duke pushtuar qytetin më 9 shtator. Pasi pushtuan Pafos, Limasol dhe Larnaka me radhë, ata rrethuan Magosa (Famagusta), fortesa e fundit veneciane në ishull, më 18 shtator 1570 dhe më në fund e pushtuan atë më 1 gusht 1571, duke përfunduar pushtimin e Qipros.

Detyrat përfundimtare[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Pas humbjes së flotës osmane nën komandën e Müezzinzade Ali Pashës në Betejën e Lepantit në 1571, Piyale Pasha u thirr të merrte përsëri komandën e marinës osmane. Osmanët arritën të rindërtonin një flotë aq të madhe sa ajo e humbur në Lepanto në më pak se një vit dhe Uluç Ali Reis ripushtoi Tunizinë nga Spanja dhe vasalët e tyre hafsid në 1574.

Në vitin 1573 Piyale Pasha zbarkoi sërish në Pulia të Italisë. Kjo ishte ekspedita e tij e fundit detare.

Vdekja[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Piyale Pasha vdiq më 21 janar 1578 dhe u varros në Xhaminë Piyale Pasha në Stamboll, të cilën ai e kishte ndërtuar, nën drejtimin e arkitektit Mimar Sinani, në vitet e fundit të jetës së tij.

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ a b Hume, Martin A. S. (1969). Ketcham, Henry (red.). Philp II. of Spain (në anglisht). Ardent Media (Haskell House Publishers 1969). fq. 15. SBN 838302068. Piali Pasha (1520-1571), was born in Hungary.
  2. ^ James Fitzmaurice-Kelly (1892). The Life of Miguel de Cervantes Saavedra A Biographical Literary, and Historical Study, with a Tentative Bibliography from 1585 to 1892, and an Annotated Appendix on the Canto de Calíope (në anglisht). Chapman and Hall. fq. 24. Turkish ships of war, under the command of Piali Pasha, a Hungarian renegade, appeared off the coast of Cyprus, and anchored in the bay of Limasol.
  3. ^ a b Hidden, Alexander W. (1912). The Ottoman Dynasty A History of the Sultans of Turkey from the Earliest Authentic Record to the Present Time, with Notes on the Manners and Customs of the People (në anglisht). N. W. Hidden via Princeton University. fq. 154. Piali Pasha, the renowned admiral, was the son of a Hungarian shoemaker in the city of Torna in Hungary. He was captured in boyhood, reared in the Seraglio, [...]
  4. ^ The companion guide to Istanbul and around the Marmara John Freely
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Piale_Pasha&oldid=2439185"