Rumania e Madhe

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Harta administrative e Rumanisë më 1930

Termi Rumania e Madhe (rumanisht: România Mare) zakonisht i referohet kufijve të Mbretërisë së Rumanisë në periudhën ndërluftëtare,[1] të arritur pas Bashkimit të Madh. Ai gjithashtu i referohet një ideje pan-nacionaliste.[2][3]

Si koncept, qëllimi i tij kryesor është krijimi i një shteti-komb i cili do të përfshijë të gjithë rumanisht-folësit.[4][5][6][7][8] Në vitin 1920, pas përfshirjes së Transilvanisë, Bukovinës, Besarabisë dhe pjesëve të Banatit, Crișana, dhe Maramureș, shteti rumun arriti shtrirjen më të madhe gjeografike në kohë paqeje (295,049 km2). Sot, koncepti shërben si një parim udhëzues për bashkimin e Rumanisë dhe Moldavisë.

Ideja është e krahasueshme me koncepte të tjera të ngjashme si Bullgaria e Madhe, Idea e madhe, Jugosllavia e Madhe, Hungaria e Madhe dhe Italia e Madhe.[9][10]

Ideologjia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Tema e identitetit kombëtar ka qenë gjithmonë një shqetësim kyç për kulturën dhe politikën rumune.[11] Ideologjia kombëtare rumune në dekadat e para të shekullit të njëzetë ishte një shembull tipik i nacionalizmit etnocentrik.[12] Koncepti i "Rumanisë së Madhe" tregon ngjashmëri me idenë e shtetit kombëtar.[13] Pretendimet territoriale rumune bazoheshin në "modalitete racore primordiale", qëllimi thelbësor i tyre ishte bashkimi i rumunëve të përcaktuar biologjikisht.[14] Ndërtimi i kombit i bazuar në modelin francez të një shteti-komb unitar u bë një prioritet i të gjitha kohërave, veçanërisht në periudhën ndërmjet luftës dhe atë komuniste.[15]

Evolucioni[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Artikulli kryesor: Evolucioni territorial i Rumanisë
Harta hipotetike e Rumanisë nga Cezar Bolliac (1855)

Para Luftës së Parë Botërore[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Bashkimi i Mikael Trimi, i cili sundoi mbi tre principatat me popullsi rumune (Vllahia, Transilvania dhe Moldavia) për një periudhë të shkurtër kohe,[16] u konsiderua në periudhat e mëvonshme si pararendës i një Rumanie moderne, një tezë e cila ishte argumentuar me intensitet të theksuar nga Nicolae Bălcescu. Kjo teori u bë një pikë referimi për nacionalistët, si dhe një katalizator për forcat e ndryshme rumune për të arritur një shtet të vetëm rumun.[17]

Revolucioni rumun në vitin 1848 tashmë kishte farat e ëndrrës kombëtare për një Rumani të bashkuar,[6] edhe pse "ideja e bashkimit" ishte e njohur nga veprat e mëparshme të Naum Ramniceanu (1802) dhe Ion Budai-Deleanu (1804).[16] Koncepti ia detyron jetën e tij Dimitrie Brătianu, i cili prezantoi termin "Rumania e Madhe" në vitin 1852.[16] Hapi i parë në bashkimin e rumunëve ishte krijimi i Principatave të Bashkuara duke bashkuar Moldavinë dhe Vllahinë në vitin 1859,[18] e cila u bë e njohur si Rumani që nga Kushtetuta e vitit 1866 dhe u shndërrua në një Mbretëri më 1881, pasi fitoi pavarësinë nga Perandoria Osmane. Megjithatë, para kompromisit austro-hungarez, elita e rumunëve transilvanianë nuk e mbështeti konceptin e "Rumanisë së Madhe", përkundrazi ata donin vetëm barazi me kombet e tjera në Transilvani.[6] Koncepti u bë realitet politik kur, më 1881, Partia Kombëtare Rumune e Transilvanisë mblodhi rumunët në një platformë të përbashkët politike për të luftuar së bashku për autonominë e Transilvanisë.[16] Sipas Livezeanu krijimi i Rumanisë së Madhe me "një koncept bashkues së kombësisë" filloi të evoluojë në fund të viteve 1910.[15] Lufta e Parë Botërore luajti një rol vendimtar në zhvillimin e ndërgjegjes kombëtare rumune.

Lufta e Parë Botërore[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Traktati i Bukureshtit (1916) u nënshkrua midis Rumanisë dhe Fuqive të Antantës më 4 (Stil i Vjetër)/17 (Stili i Ri) Gusht 1916 në Bukuresht.[19] Traktati përcaktoi kushtet në të cilat Rumania pranoi t'i bashkohej luftës në anën e Antantës, veçanërisht premtimet territoriale në Austro-Hungari. Nënshkruesit u detyruan të mbanin të fshehtë përmbajtjen e traktatit derisa të përfundohej një paqe e përgjithshme.

Rumunë!

Lufta që dy vitet e fundit po rrethon gjithnjë e më ngushtë kufijtë tanë, ka tronditur deri në thellësi themelet e lashta të Evropës.

Ka sjellë ditën që është pritur me shekuj nga ndërgjegjja kombëtare, nga themeluesit e shtetit rumun, nga ata që bashkuan principatat në luftën e pavarësisë, nga ata që janë përgjegjës për rilindjen kombëtare.

Është dita e bashkimit të të gjitha degëve të kombit tonë. Sot ne jemi në gjendje të përfundojmë detyrën e paraardhësve tanë dhe të krijojmë përgjithmonë atë që Mihali i Madh ishte në gjendje të krijonte vetëm për një moment, domethënë, një bashkim rumun në të dy shpatet e Karpateve”.

Për ne malet dhe fushat e Bukovinës, ku Stefani i Madh ka fjetur prej shekujsh. Në energjinë tonë morale dhe në trimërinë tonë qëndrojnë mjetet për t'i kthyer atij të drejtën e lindjes së tij për një Rumani të madhe dhe të lirë nga Tiza deri në Detin e Zi dhe për të përparuar në paqe në përputhje me zakonet tona, shpresat dhe ëndrrat tona." (...)

Pjesë e shpalljes nga Mbreti Ferdinand, 28 gusht 1916[20]

Lucian Boia e përmblodhi shtrirjen territoriale të ëndrrës nacionaliste si më poshtë:

Shprehja "De la Nistru pana la Tisa" (Nga Dniester në Tisza) është e njohur për rumunët, ajo përcakton kufijtë e një Rumanie ideale, megjithëse duhet të theksojmë se popullsia rumune shtrihet në lindje përtej Dniestër, ndërsa të dy brigjet e Tizës janë plotësisht hungareze për pjesën më të madhe të gjatësisë së lumit. Në jug, Danubi plotëson gjeografinë simbolike të Rumanisë: një hapësirë e mbyllur midis 3 lumenjve, me një sipërfaqe prej 300.000 km katror, e krahasueshme me atë të Italisë ose të Ishujve Britanikë. Më pas, lumenjtë perceptohen si kufij natyrorë, që i ndajnë rumunët nga të tjerët.[21]

Rumania ndërmjet luftërave[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Rajonet e Mbretërisë së Rumanisë (1918–1940)

Koncepti i "Rumanisë së Madhe" u materializua si një realitet gjeopolitik pas Luftës së Parë Botërore.[13] Rumania fitoi kontrollin mbi Besarabinë, Bukovinën dhe Transilvaninë. Kufijtë e vendosur nga traktatet që përmbyllën luftën nuk ndryshuan deri në vitin 1940. Shteti që rezultoi, shpesh i referuar si "România Mare" ose, si alternativë, si rumanisht: România Întregită (përkthyer afërsisht si "E gjithë Rumania"), shihej si shteti i 'vërtetë', i tërë rumun, ose, siç thotë Tom Gallagher, "Grali i Shenjtë i nacionalizmit rumun".[22] Kushtetuta e saj, e shpallur në vitin 1923, "injoroi në masë të madhe realitetet e reja etnike dhe kulturore".[23]

Ideologjia rumune ndryshoi për shkak të ndryshimeve demografike, kulturore dhe sociale, megjithatë dëshira nacionaliste për një shtet homogjen rumun bie ndesh me të vërtetën multietnike, multikulturore të Rumanisë së Madhe.[5] Rishkrimi ideologjik i rolit të "viktimizimit shpirtëror", duke e kthyer atë në "polici shpirtërore", ishte një detyrë radikale dhe sfiduese për intelektualët rumunë, sepse ata duhej të rishikonin tërësisht identitetin kombëtar dhe fatin e kombit rumun.[12] Në përputhje me këtë pikëpamje, Livezeanu thekson se Bashkimi i Madh krijoi një Rumani të "fragmentuar thellësisht" ndërluftërash, ku përcaktimi i identitetit kombëtar hasi në vështirësi të mëdha kryesisht për shkak të efekteve të ndarjes politike njëqindvjeçare.[24] Për shkak të paaftësisë së qeverisë për të zgjidhur problemet e integrimit të rumunëve transilvanianë dhe efektet e depresionit ekonomik mbarëbotëror dhe kombëtar, "popullsia gradualisht humbi besimin e saj në konceptimin demokratik të Rumanisë së Madhe".[25]

Depresioni i madh në Rumani, i cili filloi në vitin 1929, e destabilizoi vendin. Fillimi i viteve 1930 u shënua nga trazira sociale, papunësi e lartë dhe greva. Në disa raste, qeveria rumune shtypi me dhunë grevat dhe trazirat, veçanërisht grevën e minatorëve të vitit 1929 në Valea Jiului dhe grevën në punishtet hekurudhore Grivița. Në mesin e viteve 1930, ekonomia rumune u rimëkëmb dhe industria u rrit ndjeshëm, megjithëse rreth 80% e rumunëve ishin ende të punësuar në bujqësi. Ndikimi ekonomik dhe politik francez ishte mbizotërues në fillim të viteve 1920, por më pas Gjermania u bë më dominuese, veçanërisht në vitet 1930.[26]

Humbjet e Luftës së Dytë Botërore[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në vitin 1940, shteti rumun pranoi t'i dorëzonte Besarabinë Bashkimit Sovjetik, siç parashikohej nga Pakti Molotov-Ribbentrop midis Bashkimit Sovjetik dhe Gjermanisë. Ajo humbi gjithashtu Bukovinën Veriore dhe rajonin Hertsa, të cilat nuk përmendeshin në pakt, ndaj Bashkimit Sovjetik. Ajo humbi Transilvaninë Veriore ndaj Hungarisë, përmes Çmimit të Dytë të Vjenës, dhe Dobrujën Jugore nga Bullgaria me Traktatin e Krajovës. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, Rumania, e cila ishte aleate me Fuqitë e Boshtit, jo vetëm ri-aneksoi Besarabinë dhe Bukovinën Veriore, por gjithashtu mori nën kontroll administrativ tokat në lindje të Dniestër (pjesë të republikës sovjetike të Moldavisë së sapoformuar dhe të oblasteve Odesa dhe Vinnytsia të republikës sovjetike të Ukrainës), duke krijuar Guvernoratin Transnistria.

Pavarësisht shumicës së qartë ukrainase në përbërjen etnike të guvernatorit, e demonstruar nga një regjistrim i popullsisë i kryer në dhjetor 1941, qeveria rumune shpresonte ta aneksonte atë përfundimisht si një "kompensim" për Transilvaninë Veriore të humbur ndaj Hungarisë.

Këto territore u humbën përsëri kur u kthye vala e luftës. Pas luftës, Rumania rifitoi territoret transilvaniane të humbura nga Hungaria, por jo territoret e humbura nga Bullgaria apo Bashkimi Sovjetik. Në vitin 1948, një traktat midis Bashkimit Sovjetik dhe Rumanisë komuniste të pushtuar nga Sovjetik parashikonte gjithashtu transferimin e katër ishujve të pabanuar në Bashkimin Sovjetik, tre në Deltën e Danubit dhe ishullin e gjarpërinjve në Detin e Zi.

Shiko gjithashtu[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ Cas Mudde. Racist Extremism in Central and Eastern Europe
  2. ^ Peter Truscott, Russia First: Breaking with the West, I.B.Tauris, 1997, p. 72
  3. ^ "Moldova's Political self and the energy Conundrum in the Context of the European neighbourhood Policy" (PDF) (në anglisht). ISN ETH Zurich. 2012. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2016-03-04. Marrë më 2014-05-23.
  4. ^ "The Romanian Holocaust in Memory and Commemoration, The Jewish fate during World War II in postwar commemoration" (në anglisht). University of Amsterdam. 2012. Marrë më 2014-05-21.
  5. ^ a b Irina Livezeanu, Cultural Politics in Greater Romania: Regionalism, Nation Building & Ethnic Struggle, 1918-1930, Cornell University Press, 2000, p. 4 and p. 302
  6. ^ a b c Iván T. Berend, History Derailed: Central and Eastern Europe in the Long Nineteenth Century, University of California Press, 2013, p. 112 and p. 252
  7. ^ Lavinia Stan, Lucian Turcescu, Religion and Politics in Post-Communist Romania, Oxford University Press, 2007 p. 53
  8. ^ Gabim referencash: Etiketë <ref> e pavlefshme; asnjë tekst nuk u dha për refs e quajtura Arbatov
  9. ^ Giuseppe Motta, Less than Nations: Central-Eastern European Minorities after WWI, Volume 1 Arkivuar 2016-03-04 tek Wayback Machine, Cambridge Scholars Publishing, 2013, p. 11
  10. ^ Klaus Roth, Ulf Brunnbauer, Region, Regional Identity and Regionalism in Southeastern Europe, Part 1, LIT Verlag Münster, 2008, p. 52
  11. ^ Michael D. Kennedy, Envisioning Eastern Europe: Postcommunist Cultural Studies, University of Michigan Press, 1994, p. 121
  12. ^ a b "Ideas And Ideology In Interwar Romania" (në rumanisht). www.icr.ro. 2007. Marrë më 2014-05-11.
  13. ^ a b Petre Berteanu, Romanian nationalism and political communication: Greater Romania Party (Partidul Romania Mare), a case-study, In: Jaroslav Hroch, David Hollan, George F. McLean, National, Cultural, and Ethnic Identities: Harmony Beyond Conflict, CRVP, 1998, pp. 161-176
  14. ^ Aristotle Kallis, Genocide and Fascism: The Eliminationist Drive in Fascist Europe, Routledge, 2008, p. 75
  15. ^ a b Tristan James Mabry, John McGarry, Margaret Moore, Brendan O'Leary, Divided Nations and European Integration, University of Pennsylvania Press, 2013, p. 113 and p. 117
  16. ^ a b c d Juliana Geran Pilon, The Bloody Flag: Post-Communist Nationalism in Eastern Europe : Spotlight on Romania , Transaction Publishers, 1982, p. 56
  17. ^ Giurescu, Constantin C. (2007) [1935]. Istoria Românilor (në anglisht). Bucharest: Editura All., p. 211–13.
  18. ^ Pablo Cardona, Michael J. Morley, Manager-Subordinate Trust in Different Cultures, Routledge, 2013, p. 119
  19. ^ Constantin Kirițescu, "Istoria războiului pentru întregirea României: 1916-1919", 1922, p. 179
  20. ^ "Primary Documents - King Ferdinand's Proclamation to the Romanian People, 28 August 1916". firstworldwar.com (në anglisht). Marrë më 22 mars 2018.
  21. ^ Lucian Boia, "Romania: Borderlands of Europe", Reaktion Books Publishing, 2001, p. 59
  22. ^ Gallagher, Tom (2005). Modern Romania: the end of communism, the failure of democratic reform, and the theft of a nation (në anglisht). New York: New York University Press. fq. 28. ISBN 0-8147-3172-4.
  23. ^ Keith Hitchins, A Concise History of Romania, Cambridge University Press, 2014, p. 183, ISBN 9781107782709
  24. ^ Konrad Hugo Jarausch, Thomas Lindenberger, Annelie Ramsbrock, Conflicted Memories: Europeanizing Contemporary Histories, Berghahn Books, 2007, pp. 39-42
  25. ^ "Siebenbürgen ohne Siebenbürger?" (në gjermanisht). University of Vienna. 2013. Marrë më 2014-05-11.
  26. ^ William A. Hoisington Jr, "The Struggle for Economic Influence in Southeastern Europe: The French Failure in Romania, 1940." Journal of Modern History 43.3 (1971): 468-482.

Lexim më tutje[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  • Bucur, Maria. Eugenics and Modernization in Interwar Romania, Pittsburg: University of Pittsburgh Press, 2010
  • Hoisington Jr, William A. "The Struggle for Economic Influence in Southeastern Europe: The French Failure in Romania, 1940." Journal of Modern History 43.3 (1971): 468–482. online
  • Luetkens, Gerhart. "Roumania To-Day," International Affairs (Sep. – Oct., 1938), 17#5 pp. 682–695 in JSTOR
  • Leustean, Lucian N. (shtator 2007). ""For the Glory of Romanians": Orthodoxy and Nationalism in Greater Romania, 1918–1945". Nationalities Papers (në anglisht). 35 (4): 717–742. doi:10.1080/00905990701475111. S2CID 161907079.
  • Suveica, Svetlana, Bessarabia in the First Interwar Decade (1918–1928): Modernization by Means of Reforms, Chișinau: Pontos, 2010, 360 p. (Romanian)ISBN 978-9975-51-070-7.
  • Thomas, Martin. "To arm an ally: French arms sales to Romania, 1926–1940." Journal of Strategic Studies 19.2 (1996): 231–259.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Rumania_e_Madhe&oldid=2566610"