Deklarata e Pavarësisë së Finlandës

Imazhi i Deklaratës në finlandisht me nënshkrimet e senatorëve

Imazhi i Deklaratës në suedisht me nënshkrimet e senatorëve

Deklarata e Pavarësisë së Finlandës (finlandisht: Suomen itsenäisyysjulistus; suedisht: Finlands självständighetsförklaring; rusisht: Провозглашение независимости Финляндии) u miratua nga Parlamenti i Finlandës më 6 dhjetor 1917. Ajo e shpalli Finlandën një komb të pavarur, duke i dhënë fund autonomisë së saj brenda Rusisë si Principata e Madhe e Finlandës, duke iu referuar një projektligji të dorëzuar njëkohësisht në Parlament për ta bërë Finlandën një republikë të pavarur.

Shpallja e pavarësisë ishte vetëm një pjesë e procesit të gjatë që çoi në pavarësinë e Finlandës. Deklarata festohet si Dita e Pavarësisë në Finlandë.

Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Revolucioni në Rusi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Artikulli kryesor: Revolucioni rus

Pas Revolucionit të Shkurtit dhe abdikimit të Carit Nikolla II, Princi i Madh i Finlandës, më 2 mars (15 mars S.R.) 1917, bashkimi personal midis Rusisë dhe Finlandës humbi bazën e tij ligjore - të paktën sipas pikëpamjes në Helsinki. Pati negociata midis Qeverisë së Përkohshme Ruse dhe autoriteteve finlandeze.

Propozimi që rezultoi, i miratuar nga Qeveria e Përkohshme, u rishkrua shumë në Eduskunta (parlamenti finlandez) dhe u shndërrua në të ashtuquajturin Akt të Pushtetit (finlandisht: Valtalaki, suedisht: Maktlagen), ku Parlamenti deklaroi^[1] veten të mbajë tani të gjitha kompetencat e legjislacionit, përveç në lidhje me çështjet e politikës së jashtme dhe ushtarake, dhe gjithashtu se ai mund të shpërbëhej vetëm në vetvete. Në kohën e votimit, besohej se qeveria e përkohshme do të mposhtej shpejt nga rebelimi në Shën Petersburg. Qeveria e Përkohshme mbijetoi, megjithatë, nuk miratoi Aktin e Pushtetit dhe shpërndau Parlamentin.

Pas zgjedhjeve të reja dhe humbjes përfundimtare të Qeverisë së Përkohshme në Revolucionin e Tetorit, Parlamenti Finlandez vendosi të krijojë një këshill regjence prej tre anëtarësh, bazuar në Kushtetutën e Finlandës, dhe më saktë në pikën §38 të Instrumentit të Qeverisë të vitit 1772, që ishte miratuar nga Estates pas grushtit të shtetit pa gjak të Gustav III. Ky paragraf parashikonte zgjedhjen e një monarku të ri në rast të zhdukjes së linjës mbretërore dhe në Finlandë u interpretua si dhënie e sovranitetit të pronave, më vonë Parlamentit, në një interregnum të tillë. Këshilli i regjencës nuk u zgjodh kurrë, për shkak të kundërshtimit të fortë të socialistëve finlandezë dhe grevës së tyre të përgjithshme që kërkonte veprime më radikale.

Më 2 nëntor (15 nëntor S.R.) 1917, bolshevikët shpallën një të drejtë të përgjithshme të vetëvendosjes, duke përfshirë të drejtën e shkëputjes së plotë, "për Popujt e Rusisë". Në të njëjtën ditë, Parlamenti finlandez lëshoi një deklaratë me të cilën ai mori, pro tempore, të gjitha kompetencat e sovranit në Finlandë.^[2]

Megjithatë, Instrumenti i Qeverisë nuk u konsiderua më i përshtatshëm. Qarqet drejtuese e kishin mbajtur prej kohësh monarkizmin dhe fisnikërinë e trashëguar si të vjetëruar, dhe mbrojtën një kushtetutë republikane për Finlandën.

Pavarësia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Artikulli kryesor: Pavarësia e Finlandës

Senati i Finlandës së vitit 1917, Kryeministri P. E. Svinhufvud në krye të tavolinës.

Senati i Finlandës, qeveria që Parlamenti kishte emëruar në nëntor, hartoi një Deklaratë të Pavarësisë dhe një propozim për një Instrument të ri Republikan të Qeverisë. Kryetari i Senatit (kryeministri) Pehr Evind Svinhufvud lexoi Deklaratën në Parlament më 4 dhjetor.^[3] Deklaratës së Pavarësisë iu dha teknikisht forma e një preambule të propozimit dhe synohej të miratohej nga Parlamenti, i cili miratoi Deklaratën më 6 dhjetor.^[4]

Më 18 dhjetor (31 dhjetor S.R.) qeveria sovjetike ruse nxori një dekret, duke njohur pavarësinë e Finlandës,^[5] dhe më 22 dhjetor (4 janar 1918 S.R.) u miratua nga organi më i lartë ekzekutiv sovjetik, Komiteti Qendror Ekzekutiv Gjith-Rus (VTsIK).^[6]

Deklarata dhe 15 Nëntori[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në lidhje me deklaratën e 15 nëntorit, deklarata thotë:

Populli i Finlandës me këtë hap e ka marrë fatin në duart e veta; një hap i justifikuar dhe i kërkuar nga kushtet aktuale. Populli i Finlandës ndjen thellë se nuk mund të përmbushë detyrën e tyre kombëtare dhe ndërkombëtare pa sovranitet të plotë. Dëshira shekullore për liri pret përmbushjen tani; Populli i Finlandës ec përpara si një komb i lirë midis kombeve të tjera në botë. (...) Populli finlandez guxon të presë me besim se si kombet e tjera në botë pranojnë se me pavarësinë dhe lirinë e tyre të plotë, populli finlandez mund të bëjë më të mirën në përmbushjen e atyre qëllimeve që do t'i fitojnë një vend midis popujve të qytetëruar.

Teksti i Deklaratës së Pavarësisë së Finlandës[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Për popullin finlandez.
Parlamenti finlandez, në 15 nëntorin e kaluar, në mbështetje të nenit 38 të Kushtetutës, është shpallur Mbajtësi Suprem i Autoritetit Shtetëror si dhe ka ngritur një Qeveri të vendit, e cila ka marrë detyrën e saj parësore realizimin dhe ruajtjen e pavarësisë së Finlandës si shtet. Populli i Finlandës me këtë hap e ka marrë fatin në duart e veta: një hap i justifikuar dhe i kërkuar nga kushtet aktuale. Populli i Finlandës ndjen thellë se nuk mund të përmbushë detyrën e tij kombëtare dhe detyrimet e tij universale njerëzore pa një sovranitet të plotë. Dëshira shekullore për liri pret përmbushjen tani; Populli i Finlandës duhet të ecë përpara si një komb i pavarur midis kombeve të tjera në botë.
Arritja e këtij qëllimi kërkon kryesisht disa masa nga Parlamenti. Forma aktuale e qeverisjes së Finlandës, e cila aktualisht është e papajtueshme me kushtet, kërkon një rinovim të plotë dhe për këtë arsye qeveria ka paraqitur tani një propozim për një Kushtetutë të re në këshillin e Parlamentit, një propozim që bazohet në parimin se Finlanda duhet të jetë një republikë sovrane. Duke pasur parasysh se, veçoritë kryesore të pushtetit të ri duhet të vihen në fuqi menjëherë, Qeveria ka nxjerrë në të njëjtën kohë një projektligj për këtë çështje, që synon të plotësojë nevojat më urgjente të rinovimit përpara vendosjes së Kushtetutës së re. .
I njëjti synim kërkon edhe masa nga ana e Qeverisë. Qeveria do t'u drejtohet fuqive të huaja për të kërkuar njohjen ndërkombëtare të pavarësisë së vendit tonë si shtet. Në momentin e tanishëm kjo është veçanërisht e nevojshme, kur situata e rëndë e shkaktuar nga izolimi i plotë i vendit, uria dhe papunësia e detyrojnë qeverinë të krijojë marrëdhënie aktuale me fuqitë e huaja, të cilat nxisin ndihmën e shpejtë për plotësimin e nevojave të jetës dhe për importimin. mallrat thelbësore për industrinë, janë shpëtimi ynë i vetëm nga uria e afërt dhe stanjacioni industrial.
Populli rus, pasi përmbysi regjimin carist, në një sërë rastesh shprehu synimin e tij për të favorizuar popullin finlandez të drejtën për të përcaktuar fatin e tij, i cili bazohet në zhvillimin e tij kulturor shekullor. Dhe gjerësisht mbi të gjitha tmerret e luftës dëgjohet një zë, se një nga qëllimet e kësaj lufte është të jetë, që asnjë komb të mos detyrohet kundër vullnetit të tij të jetë i varur nga një tjetër (komb). Populli finlandez beson se populli i lirë rus dhe Asambleja Kombëtare e tij konstituive nuk duan të pengojnë aspiratën e Finlandës për të hyrë në turmën e kombeve të lira dhe të pavarura. Në të njëjtën kohë, populli finlandez guxon të shpresojë se kombet e tjera të botës e njohin, se me pavarësinë dhe lirinë e tyre të plotë, populli finlandez mund të bëjë më të mirën në përmbushjen e atyre qëllimeve që do t'i fitojnë një pozicion të pavarur mes njerëzve. të botës së qytetëruar.
Në të njëjtën kohë që qeveria ka dashur t'i bëjë të ditur këto fjalë të gjithë qytetarët finlandezë, qeveria i drejtohet qytetarëve, si dhe autoriteteve private dhe publike, duke i bërë thirrje të gjithëve në emër të tyre me vëmendje të madhe që të zbatojnë (ligjin dhe) të urdhërojnë duke përmbushur detyrën e tyre patriotike, të sforcojnë të gjitha forcat e tyre për arritjen e qëllimit të përbashkët të kombit në këtë moment kohor, që ka një rëndësi dhe vendosmëri të tillë, sa nuk ka pasur kurrë më parë në jetën e popullit finlandez. Në Helsinki, 4 dhjetor 1917.

Senati finlandez:


P. E. Svinhufvud.	E. N. Setälä.
Kyösti Kallio.	Jalmar Castrén.
Onni Talas.	Arthur Castrén.
Heikki Renvall.	Juhani Arajärvi.
Alexander Frey.	E. Y. Pehkonen.
O. W. Louhivuori.	A. E. Rautavaara (Gjyqtar-raportues i Senatit)

Njohjet ndërkombëtare[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

State^[7]	Date ^[7]
Republika Socialiste Federale Sovjetike e Rusisë	4 janar 1918
Franca	4 janar 1918
Suedia	4 janar 1918
Perandoria Gjermane	4 janar 1918
Mbretëria e Greqisë	5 janar 1918
Norvegjia	10 janar 1918
Danimarka	10 janar 1918
Stampa:Country data CHE Zvicra	11 janar 1918
Austro-Hungaria	13 janar 1918
Holanda	28 janar 1918
Spanja	21 shkurt 1918
Perandoria Osmane	21 shkurt 1918
Mbretëria e Bullgarisë	21 shkurt 1918
Selia e Shenjtë	2 mars 1918
Argjentina	11 maj 1918
Persia	23 korrik 1918
Siam	9 tetor 1919
Polonia	8 mars 1919
Mbretëria e Bashkuar	6 maj 1919
Shtetet e Bashkuara	7 maj 1919
Japonia	23 maj 1919
Belgjika	10 qershor 1919
Kili	17 qershor 1919
Peru	23 qershor 1919
Mbretëria e Italisë	27 qershor 1919
Uruguaji	18 gusht 1919
Lihtenshtajni	27 tetor 1919
Portugalia	19 dhjetor 1919
Brazili	26 dhjetor 1919
Kolumbia	31 dhjetor 1919
Mbretëria e Rumanisë	8 prill 1920
Venezuela	18 prill 1920
Panamaja	17 maj 1920
Ekuadori	25 qershor 1920
Meksika	13 korrik 1920
Mbretëria e Hungarisë	23 gusht 1920
Paraguaji	3 qershor 1921
Luksemburgu	25 tetor 1921
Mbretëria e Jugosllavisë ^[8]	27 July 1922
Afganistani	17 korrik 1928
Mbretëria e Shqipërisë	1 dhjetor 1928
Kili	20 shkurt 1931

Shiko gjithashtu[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

^ "Hallituksen esitykseen, joka sisältää ehdotuksen laiksi erinäisten asiain siirtämisestä Suomen senaatin ja kenraalikuvernöörin ratkaistavaksi" (në finlandisht). 25 korrik 1917. Marrë më 8 shkurt 2014.
^ "Eduskunta". Suomi 80 (në finlandisht). Tampere University. Arkivuar nga origjinali më 15 maj 2017. Marrë më 20 gusht 2016.
^ "Tiistaina 4. p. joulukuuta – Hallituksen puheenjohtajan lausunto Suomen valtiollisen itsenäisyyden toteuttamisesta". Toiset valtiopäivät 1917, Pöytäkirjat, osa I (në finlandisht). Valtioneuvoston kirjapaino. 1918. fq. 310–311.
^ Ohto Manninen (1992). Itsenäistymisen vuodet 1917–1920. osa I: Irti Venäjästä (në finlandisht). Helsinki: Valtionarkisto. fq. 227.
^ "Primary Documents - Soviet Recognition of Finland's Independence, 18 December 1917". first world war (në anglisht). Marrë më 20 gusht 2016.
^ "On This Day - 4 January 1918". first world war (në anglisht). Marrë më 20 gusht 2016. Eastern front: Bolshevik Government recognises independence of Finland.
^ ^a ^b "Suomi ulkomailla" (në finlandisht). Finland abroad. 6 dhjetor 2020. Marrë më 6 dhjetor 2020.
^ Janne Ridanpää (6 dhjetor 2020). Maailmanympärimatka Helsingissä suurlähetystöt ja niiden historia (në finlandisht). Helsinki: Otava. fq. 152. ISBN 978-952-5805-86-4.

Lidhje të jashtme[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Deklarata e Pavarësisë (finlandisht) nga Wikisource
Deklarata e Pavarësisë (suedisht) nga Wikisource
Instrumenti i Qeverisë (suedisht) nga Wikisource
Regjistrimi audio i Svinhufvud duke lexuar fjalimin në 1937 nga YLE

[1] "Hallituksen esitykseen, joka sisältää ehdotuksen laiksi erinäisten asiain siirtämisestä Suomen senaatin ja kenraalikuvernöörin ratkaistavaksi" (në finlandisht). 25 korrik 1917. Marrë më 8 shkurt 2014.

[2] "Eduskunta". Suomi 80 (në finlandisht). Tampere University. Arkivuar nga origjinali më 15 maj 2017. Marrë më 20 gusht 2016.

[3] "Tiistaina 4. p. joulukuuta – Hallituksen puheenjohtajan lausunto Suomen valtiollisen itsenäisyyden toteuttamisesta". Toiset valtiopäivät 1917, Pöytäkirjat, osa I (në finlandisht). Valtioneuvoston kirjapaino. 1918. fq. 310–311.

[4] Ohto Manninen (1992). Itsenäistymisen vuodet 1917–1920. osa I: Irti Venäjästä (në finlandisht). Helsinki: Valtionarkisto. fq. 227.

[5] "Primary Documents - Soviet Recognition of Finland's Independence, 18 December 1917". first world war (në anglisht). Marrë më 20 gusht 2016.

[6] "On This Day - 4 January 1918". first world war (në anglisht). Marrë më 20 gusht 2016. Eastern front: Bolshevik Government recognises independence of Finland.

[ulkoministeriö-7] "Suomi ulkomailla" (në finlandisht). Finland abroad. 6 dhjetor 2020. Marrë më 6 dhjetor 2020.

[8] Janne Ridanpää (6 dhjetor 2020). Maailmanympärimatka Helsingissä suurlähetystöt ja niiden historia (në finlandisht). Helsinki: Otava. fq. 152. ISBN 978-952-5805-86-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]