Shfuqizimi i Sulltanatit Osman
Shfuqizimi i Sulltanatit Osman (Turqisht: Saltanatın kaldırılması) nga Asambleja e Madhe Kombëtare e Turqisë më 1 nëntor 1922 i dha fund Perandorisë Osmane, e cila kishte zgjatur që nga viti 1299. Më 11 nëntor 1922, në Konferencën e Lozanës, sovraniteti i Asamblesë së Madhe Kombëtare e ushtruar nga Qeveria në Angora (tani Ankara) mbi Turqinë u njoh. Sulltani i fundit, Mehmed VI, u largua nga kryeqyteti osman, Kostandinopoja (tani Stambolli), më 17 nëntor 1922. Pozicioni juridik u ngurtësua me nënshkrimin e Traktatit të Lozanës më 24 korrik 1923. Në mars 1924, hilafeti u shfuqizua, duke shënuar fundin e ndikimit osman.
Prapavija
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Hyrja osmane në Luftën e Parë Botërore me Fuqitë Qendrore ndodhi më 11 nëntor 1914. Teatri i Lindjes së Mesme të Luftës së Parë Botërore përfundoi me nënshkrimin e Armëpushimit të Mudros më 30 tetor 1918. Pushtimi i Kostandinopojës nga forcat britanike, franceze dhe italiane ndodhi më 13 nëntor 1918.
Ndarja e Perandorisë Osmane filloi me Traktatin e Londrës më 1915[1] dhe vazhdoi me marrëveshje të shumta, kryesisht të njëanshme midis aleatëve. Trupat britanike filluan të pushtojnë ndërtesat kryesore të Perandorisë dhe të arrestojnë nacionalistët pas vendosjes së sundimit ushtarak natën e 15 marsit 1920. Më 18 mars 1920 parlamenti osman u takua dhe u dërgoi një protestë aleatëve se ishte e papranueshme të arrestoheshin pesë të anëtarëve të saj. Ky ishte takimi i fundit i trupit dhe shënoi fundin e sistemit politik osman. Sulltan Mehmedi VI shpërndau Asamblenë e Përgjithshme të Perandorisë Osmane më 11 prill 1920. Qeveria e Kostandinopojës, me burokracinë, por pa parlamentin, u la aktive me Sulltanin si vendimmarrës.[2]
Traktati i Sèvres më 10 gusht 1920 përfundoi ndarjen e Perandorisë. Në atë kohë, në valë, afro 150 politikanë migruan në Maltë. Lëvizja Kombëtare Turke, e udhëhequr nga Mustafa Qemal Ataturku, krijoi Asamblenë e Madhe Kombëtare të Turqisë në Ankara në 23 Prill 1920.
Asambleja e Madhe Kombëtare e Turqisë zhvilloi Luftën për Pavarësi Turke. Lufta ishte kundër qeverisë monarkiste të Kostandinopojës.[3] Qeveria e Kostandinopojës, pa parlament, formoi Kuva-yi Inzibatiye, e njohur si "Ushtria e Kalifatit", për të mposhtur Kuva-yi Milliye të Asamblesë së Madhe Kombëtare.
Konfliktet ndodhën në Bolu, Düzce, Hendek, Adapazarı, së bashku me revoltat e tjera gjatë Luftës për Pavarësi Turke. Ushtria e Hilafetit ishte simpatike ndaj kalifatit, prandaj edhe emri, dhe e armatosur nga britanikët. Qëllimi strategjik i ushtrisë së Kalifatit dhe britanikëve ishte të parandalonte përparimin e Forcave Kombëtare drejt ngushticave të Bosforit. Ushtria e Hilafetit u mund nga Kuva-yi Milliye. Edhe pse Kuva-yi Milliye u konsiderua si hapi i parë i rezistencës në çlirimin e Turqisë, lufta e parregullt u braktis më vonë. Para fillimit të luftës greke, Kuva-yi Milliye u bë fara e një ushtrie të organizuar turke, e cila më pas u bë Forcat e Armatosura Turke me shpalljen e një republike.
Fundi i Perandorisë Osmane
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Sovraniteti i Perandorisë Osmane u mishërua në dinastinë e Osmanit I, i cili ishte themeluesi dhe emri i saj. Familja e tij kishte sunduar që nga viti 1299 në një prejardhje të pandërprerë gjatë gjithë historisë së perandorisë. Sulltani Osman mbante autoritetin suprem mbi politikën e Perandorisë Osmane. Sulltani ishte regjenti i vetëm dhe absolut i perandorisë, kreu i shtetit dhe kreu i qeverisë. Vezirët e mëdhenj dhe politika e vendosur nga Kushtetuta Osmane funksionuan sipas kënaqësisë së sulltanit.
Një ftesë aleate iu dha qeverive të Kostandinopojës dhe Ankarasë për t'u paraqitur në Konferencën e Lozanës. Mustafa Qemali ishte i vendosur që vetëm qeveria e Ankarasë do të përfaqësohej në konferencë.[4] Më 1 nëntor 1922, Asambleja e Madhe Kombëtare deklaroi se qeveria e Kostandinopojës e Sulltanatit nuk ishte më përfaqësuesi ligjor. Asambleja e Madhe Kombëtare gjithashtu vendosi që Kostandinopoja nuk kishte qenë kryeqyteti i kombit që nga pushtimi i tij nga Aleatët. Për më tepër, ata deklaruan se Sulltanati do të shfuqizohej. Heqja e sulltanatit i dha fund Perandorisë Osmane. Pasi dëgjoi rezolutën, Mehmed VI kërkoi strehim në anijen luftarake britanike Malaya më 17 nëntor.[5] Ministrat e mbetur në qeverinë e tij pranuan realitetin e ri politik. Nuk ka asnjë dokument zyrtar që deklaronte kapitullimin e shtetit nga qeveria osmane ose sulltani; sistemi zgjidhet vetvetiu. Konferenca e Lozanës, më 11 nëntor 1922, njohu sovranitetin e Asamblesë së Madhe Kombëtare të Turqisë duke zëvendësuar Perandorinë Osmane. Sulltani i fundit, Mehmed VI, u largua nga Kostandinopoja më 17 nëntor 1922.
Një listë prej 600 emrash të Konferencës së Lozanës u paraqit dhe duhej të shpalleshin personae non gratae. Lista, e cila është Who's Who i Perandorisë Osmane, kishte për qëllim eliminimin e elitës sunduese të osmanëve. Negociatat në Lozanë e kufizuan numrin në 150 dhe traktati u nënshkrua më 24 korrik 1923.
Dinastia Osmane mishëroi Hilafetin Osman që nga shekulli i katërmbëdhjetë, duke filluar me sundimin e Murad I. Kreu i familjes osmane mbajti titullin kalif, fuqi mbi të gjithë myslimanët, pasi kushëriri i Mehmedit, Abdylmexhiti II mori titullin. Titulli i Abdylmexhitit II u sfidua në vitin 1916 nga udhëheqësi i Kryengritjes Arabe Mbreti Husein bin Ali i Hixhazit, i cili denoncoi Mehmedin V, por mbretëria e tij u mund dhe u aneksua nga Ibën Saudi në vitin 1925.
Subjektet greke, bullgare dhe serbe u larguan nga perandoria gjatë rënies dhe modernizimit të Perandorisë Osmane (1828-1908), ndërsa subjektet shqiptare dhe armene (lëvizja kombëtare armene dhe Republika e Parë e Armenisë) u larguan ose u vranë gjatë humbjes dhe shpërbërjes së Perandoria Osmane (1908-1922). Deri në vitin 1922 shumica e banorëve të mbetur të Turqisë ishin myslimanë të etnisë turke ose kurde. Asambleja e Madhe Kombëtare e Turqisë e shpalli veten Republika e Turqisë më 29 tetor 1923.
Kishte anëtarë të dinastisë osmane që ishin në Turqi pas shpalljes së republikës. Një listë mërgimi u krijua dhe u vu në fuqi nga Republika e Turqisë më 23 prill 1924 (e rishikuar më 1 Qershor 1924) e cila përfshinte emrat e 120 ithtarëve të dinastisë psmane të rrëzuar.
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ D. K. Fieldhouse (2008), War and Partition of Ottoman Empire, 1914–1922 – Oxford Scholarship (në anglisht), Oxford Scholarship Online, doi:10.1093/acprof:oso/9780199540839.001.0001/acprof-9780199540839-chapter-2
- ^ "Mehmed VI | Ottoman sultan". Encyclopædia Britannica (në anglisht). Marrë më 2017-05-22.
- ^ Turkish War of Independence. All About Turkey. Retrieved on 2013-08-12.
- ^ Turkish War of Independence. All About Turkey. Retrieved on 2013-08-12.
- ^ Who's Who – Sultan Mehmed VI. First World War.com (22 gusht 2009).