Zhan Zhak Ruso

Zhan Zhak Ruso
Emri	Jean-Jacques Rousseau/Ruso(shqip)
Lindja	28 qershor 1712
Vendlindja	Gjeneva, Zvicër
Vendvdekja	Ermeonville, Mbretëria e Francës
Era	Filozofia e shekullit 18 ; (Filozofia e hershme moderne)
Rajoni	Filozofia perëndimore
Shkolla/tradita	Kontrata sociale ; Romantizmi
Interesimet	Filozofi politike, muzikë, arsim, letërsi, autobiografi
	Ndikuar nga
	Ndikoi te

Jean-Jacques Rousseau (shqip. Zhan Zhak Ruso; 28 qershor 1712 - 2 korrik 1778) ishte një shkrimtar, filozof dhe muzikant zviceran frankofon. Filozofia politike e tij frymëzoi Iluminizmin në Francë dhe Evropë, mendimet e tij ndikuan gjithashtu në Revolucionin Frëng dhe zhvillimin e përgjithshëm të politikës dhe mendimit pedagogjik modern. Raymond Trousson në biografinë që i kushton Jean-Jacques Rousseau, tregon se familja Rousseau ishte nga Montlhéry, pranë Étampes, në jug të Parisit 1. Gjyshi i Jean-Jacques, Didier Rousseau u largua nga ky qytet për te shpëtuar nga përndjekja fetare kundër protestantëve1. Ai u transferua në Gjenevë në 1549 ku hapi një han. Nipi i tij Jean Rousseau dhe djali i tij Didier Rousseau (1641-1738), gjyshi i Rousseau, punonin si orëndreqës, një profesion i respektuar dhe fitimprurës. E ëma I vdiq pak ditë pas lindjes së tij dhe I ati, një orëbërës, e la atë në moshën dhjetëvjeçare nën kujdesin e tezes, e cila dhe e rriti. Mbas qëndrimit dy vjet në konvikt, për të cilën thoshte ai më pas, në veprën e tij Rrëfimet- Më mësuan atje të gjitha mbeturinat e panevojshme që ka fituar emrin arsim, atë e tërhoqi përsëri tezja e tij dhe kështu në moshën 12 vjeçare, arsimimit të tij formal I erdhi fundi. Mbasi punoi një kohë të shkurtër si çirak në gdhendjen e orëve, ai e la Gjenevën dhe shëtiti nga njëri vend në tjetrin, duke takuar njerëz të ndryshëm, të cilët e ndihmuan atë, që të jetonte dhe e drejtuan tek disa bemires të fuqishëm.

Kontakti i parë me figurat e rëndësishme franceze

Zhan Zhak Ruso konsideronte se te gjithë njerëzit, për nga natyra, janë të barabartë. Sipas Rusos pushteti i përket popullit dhe ai duhet të vendosë për mënyrën e qeverisjes së vendit. Ai ishte për heqjen e mbretërisë dhe vendosjen e republikës.

Nuk mund të ketë atdhetarizëm pa liri, liri pa virtyt, virtyt pa qytetar; krijoni qytetarin dhe keni çdo gjë që iu nevojitet; pa atë ju keni asgjë, përveçse skllevër që nga sundimtari e deri poshtë.Rusoi e zhvilloi karierën e tij gjatë iluminizmit françez, në epokëm e arsyes, e cila ne Francën e shekullit të tetëmbëdhjetë dominohej nga Volteri (1694-1778), Monteskie (1689-1755), Didero (1713-1784), Kadorcet (1730-1794), Holbah dhe të tjerë, të cilët njiheshin si filozofët e asaj kohe.

Këta burra ishin zërat disidentë të kohës, të cilët ndryshuan mënyrat tradicionale të mendimit për fenë, qeverinë dhe moralin. Duke besuar se arsyetimi njerëzor është drejtuesi më i sigurt i fatit të njeriut, ata theksonin se, “arsyetimi është për filozofinë, ndërkohë që lutjet janë për të krishterët”. Kjo është tema e Enciklopedisë (1751-1780) së shquar të Dideroit dhe Dalamberit, e cila përmbante idetë më thelbësore të filozofëve, dhe që në vitin 1780 arriti në 35 volume.

Pikërisht në këtë klimë të gjallë intelektuale, Rusoi hyri me një autoritet të pabesueshëm. Me gjithë arsimimin e pakët formal, që kishte marrë, ai paraqiti një sere idesh rreth natyrës njerëzore me një force të tillë, saqë mendimi I tij, së fundi, mbizotëroi mbi mendimet më mbresëlënëse të kohës.

Gjatë kësaj kohe ai lexoi libra dhe zhvilloi aftësi tjera në muzikë. Më pas ai filloi endjet nëpër Francë, ku u gjend nën kujdesin e një gruaje fisnike, Mme. De Warrens, e cila ngulmoi në arsimimin e tij të mëtejshëm dhe u përpoq t'i gjente një punë.

Puna e tij më e qëndrueshme ishte kopjimi i notave muzikore, megjithëse një farë kohe ai punoi si tutor i fëmijëve të M. De Mably, i cili ishte kryetar i Lionit. Më vonë u bë sekretar i ambasadorit francez në Venecia. Ai ishte një fëmijë i shkëlqyer, i cili mësoi shumë herët të lexonte. Në moshën dymbëdhjetë vjeçare, Rusoi lexoi një pjesë nga veprat e klasikëve si Platon, Virgil, Horac, Montaine, Paskal dhe Volter, të cilët, me larminë e ideve të tyre, ndikuan fuqishëm në imagjinatën e tij. Nga Lioni ai shkoi në Paris, i pajisur me një sërë letrash prezantuese nga familja Mably, ku ai punoi.

Kjo e ndihmoi atë që të takonte disa nga njerëzit më të shquar të kryeqytetit të Europës. Këtu ai mbeti i mahnitur nga kontrasti i fisnikëve të pasur me artizanat e djersitur, nga madhëesia e katedraleve, me idetë heretike të Volterit, me hareme e sallone dhe skena tragjike të lagjeve të varfëra.

Megjithëse ai takoi shumë njerëz të shquar, duke përfshirë dhe Dideron dhe filloi të ngjiste me shpejtësi shkallët e shoqërisë së lartë franceze, brenda vetes ai ruajti, veçanërisht me gratë, pasojat e vegjëlisë. Më 1746 ai krijoi një lidhje të gjatë me një sherbetore të paarsimuar, Therese Levasseur, me të cilën përfundimisht u martua më 1768. Karriera letrare e Rusoit filloi me esenë e tij Debat për artet dhe shkencën (1750), e cila ishte më vone dhe fituese çmimi.

Me një forcë të madhe emocionale, këtu, ai këmbëngul se morali është i korruptuar nga zëvendësimi i besimit me shkencën, nga ndjeshmëria artistike, nga imoralja në letërsi dhe nga vendosja e ndjenjave mbi logjikën. Kjo ese e bëri Rusoin menjëherë të famshëm, gjë që e çoi Dideronë të thoshte se ai kurrë nuk kishte parë një shembull të tillë suksesi. Më pas ai vazhdoi më 1752, me operetën Le Devin du Village, e cila u shfaq përpara mbretit dhe elitës së tij dhe më pas paraqiti komedinë Narcisi, të luajtur nga komedia franceze.

Veprat më të rëndësishme

Rousseau nuk i drejtohet vetëm shoqërisë borgjeze, si artistë të gjykatave apo dijetarë të shekujve të kaluar. Gradualisht, njeriu i famshëm bëhet "fatal" me fjalët e tij, ky njeri i famshëm që ai ka e kërkuar si një armë sociale kthehet kundër tij dhe ai hyn në një paranojë, përballë personalitetit publik që u bë "Jean-Jacques" , një popull dëshiron të shohë, të takohet dhe portretet e të cilit qarkullojnë. Në prill 1756, Madame d'Epinay vuri në dispozicion Hermitage, një shtëpi e vogël në buzë të pyllit të Montmorency. Ai u vendos atje me Thérèse Levasseur dhe nënën e saj, pastaj filloi të shkruajë romanin e tij Julie ose Nouvelle Héloïse dhe fjalorin e tij të muzikës. Me kërkesën e Mme d'Epinay, ai gjithashtu ndërmori redaktimin e veprave të Abbé de Saint-Pierre. Në fillim të vitit 1757, Diderot i dërgon Rousseau dramën e tij Biri natyror, në të cilin është fjalia "Njeriu i mirë është pjesë e shoqërisë, ndërsa të ligjtë janë vetëm". Rousseau e merr këtë përgjigje si një mospërfillje të zgjedhjeve të tij dhe këtu ndodhi mosmarrëveshja e parë midis miqve 48.

Dy vepra të rëndësishme u shfaqën më 1755 " Debat" për origjinën e pabarazisë ndërmjet njerëzve dhe a është ajo e autorizuar nga ligji natyror? dhe së dyti" Një debat për Ekonominë politike" , e cila u botua në Enciklopedi.

Më 1761, Rusoi botoi një histori dashurie, Juli ose Helioza e re, e cila u bë një nga romanet më të shquara të shekullit XVIII.

Libri i tij “Emili ose mbi edukaten” ,i botuar më 1762, veper kjo që njihet edhe si “Kushtetuta e Çlirimit të fëmijës”. Ofroi një propozim të guximshëm për një arritje të re në arsim dhe gjithashtu përmbante një pjesë provokative tek Rrëfimet e besimit të Savoyard Vicarit, e cila ishte një kritikë ndaj institucioneve fetare, të cilat përkrahnin rëndësinë e besimit për njerëzimin.Kjo vepër, e filluar në vitin 1758 dhe botuar në vitin 1762 në të njëjtën kohë me Marrëveshjen Sociale, është njëkohësisht një nga traktatet më të rëndësishme arsimore dhe një nga veprat më me ndikim. Vepra është në traditën e Republikës së Platonit dhe Aventurat e Fenelonit të Telemakut, që përzier politikën dhe arsimin (Rousseau përmend në veçanti dialogun e Platonit, duke e paraqitur atë si një punë të arsimit, e cila do të ishte e gabuar të gjykohej sipas titullit). Pak gjëra e bëjnë Rousseau të shkruajë një libër mbi edukimin. Nëse ai ka qenë mësues i fëmijëve të Mably (vëllai i Condillac dhe Abbé de Mably), përvoja duket se nuk ka qenë shumë bindëse. Për më tepër, pasi Voltaire nuk do të dështonte të thoshte, Rousseau braktisi pesë fëmijët e tij, të lindur në mes 1746-1747 dhe 1751-1752, në bujtinë e fëmijëve të gjetur131, megjithëse inkurajon të jetë prind (gratë të për t'i bërë fëmijët dhe baballarët të kujdesen për edukimin e tyre

Rousseau e ndanë edukimin e qenieve njerëzore në pesë faza që korrespondojnë me pesë librat e Emili-t. Libri I merret me të sapolindurit, libri II me fëmijë nga 2 deri në 10/12, libri III me 12 deri në 15/16 vjet, libri IV me pubertetin e dominuar nga konfliktet midis arsyeve dhe pasioneve, së fundmi, libri V trajton të riun të rinj kur ai merr në politikë dhe merr një shoqërues.

Në lidhje me konceptimin e tij të njeriut, arsimi duhet së pari të jetë negativ, domethënë, nuk duhet të fillojmë duke edukuar, sepse ekziston rreziku i prishjes së natyrës njerëzore: "Arsimi i parë prandaj duhet të jetë thjesht negativ. Nuk konsiston në mësimin e virtytit apo të së vërtetës, por në garantimin e zemrës së vesit dhe shpirtit të gabimit. Ai kritikon John Locke, në Mendimet e tij mbi Arsimin (1693), sepse donte ta shihte fëmijën shumë herët si një qenie të arsyeshme135 dhe për përdorimin e arsimit për ta transformuar fëmijën në një njeri, në vend që të linte fëmija të jetë fëmijë, duke pritur që ai të rritet dhe të bëhet një i rritur natyror136. Për Rousseau, është vetëm në kohën e pubertetit që arsimi duhet të japë trajnim moral dhe të lejojë adoleshentin të integrojë botën shoqërore.

Në të njejtin vit ai publikoi veprën e tij më të famshme, Kontrata Sociale, në të cilën ai kërkoi të përshkruante kalimin nga primitivizmi në shoqëritë civile dhe ti përgjigjej pyetjes pse ligjet e kësaj shoqërie, të cilët qeverisin njerëzit janë legjitime.

Ditët e fundit

Ditët e fundit të Rusoit ishin të trishtueshme, pasi shëndeti i tij po keqësohej, në një kohë kur ai vuante edhe nga një paranojë e theksuar.

Gjithashtu librat e tij u kritikuan disa herë si nga kisha ashtu edhe nga shtetit, dhe ata hapën fjalën se Rusoi duhej të arrestohej dhe duhej te sillej në burgun Concierge, në Pallatin e Drejtësisë. Kështu që, ai u arratis dhe në këtë kohë pranoi ftesën e David Hjumit për ti bërë vizitë atij në Angli ku kaloi gjashtë muaj. Ai u kthye në Francë i bindur se armiqtë e tij kishin pushuar së shpifuri për të.

Kur i treguan se Volteri kishte vdekur, ai tha:"Jetët tona ishin të lidhura ngushtë me njëra tjetrën. Unë nuk do të jetoj shumë pas tij!!".