Jump to content

Kamelidët

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë

Kamelidët
Vargu kohor: 45–0 Ma Middle Eocene-Holocene
Një deve baktiriane
Klasifikimi shkencor e
Unrecognized taxon (fix): Camelidae
Fiset
Gama aktuale e deveve, të gjitha speciet

Kamelidët janë anëtarë të familjes biologjike Kamelidae, e vetmja familje që jeton aktualisht në nënrendin Tylopoda . Të vetmit anëtarët e gjallë të këtij grupi janë: devet gamile , devet baktriane , devet e egra baktriane , lamat , alpaka , vikunjat, dhe guanakot. Kamelidët janë thundrakë të klasifikuar në rendin Cetartiodaktila , së bashku me derrat , balenat , drerët , lopët , antilopën, dhe shume te tjere.

Karakteristikat

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Këmbët e deveve u mungojnë thundrat funksionale, kockat e gishtave të këmbëve janë të ngulitura në një jastëk të gjerë dhe të prerë.  [1]

Kamelidët janë kafshë të mëdha, rreptësisht barishtore , me qafë të hollë dhe këmbë të gjata. Ata ndryshojnë nga ripërtypësit në një numër mënyrash.[2] Protezat e tyre tregojnë se gjurmët e incizuesve qendrorë vestigial në kockën incizive , dhe incizorët e tretë janë zhvilluar në tufa të ngjashme me qenin. Kamelidët gjithashtu kanë dhëmbë të vërtetë qenësh dhe premolarë të ngjashëm me tufë , të cilat ndahen nga molarët nga një hendek. Muskulaturë e gjymtyrëve të pasme ndryshon nga ato të dythundrakëve të tjerë në atë që këmbët janë ngjitur në trup vetëm në pjesën e sipërme të kofshës, në vend se të ngjitura me lëkurë dhe muskuj nga gjuri lart. Për shkak të kësaj, devetë duhet të shtrihen duke pushuar në gjunjë me këmbët e tyre nën trupin e tyre.[1] Ata kanë stomakë me tre pjesë , buzët e tyre të sipërme janë të ndara në dysh, me secilën pjesë veçmas të lëvizshme; dhe, unike në mesin e gjitarëve, qelizat e tyre të kuqe të gjakut janë eliptike.[2] Ata gjithashtu kanë një lloj antitrupash unik , të cilëve u mungon zinxhiri i lehtë, përveç antitrupave normal që gjenden te gjitarët e tjerë. Këto të ashtuquajturat antitrupa të zinxhirit të rëndë po përdoren për të zhvilluar antitrupa me një domain të vetëm me aplikime të mundshme farmaceutike .

Kamelidët nuk kanë thundra; përkundrazi, ata kanë gishtërijn me thonj të këmbëve dhe shirita të butë të këmbëve ( Tylopoda është fjalë greke për "këmbë të mbushur"). Shumica e peshës së kafshës mbështetet në këto puta të forta, lëkure të vetme. Kamelidët e Amerikës së Jugut, të përshtatura për terrene të pjerrëta dhe shkëmbore, mund të lëvizin me putra e tyre.[3] Shumë deve fosile ishin me thundra dhe ndoshta të grumbulluara, në kontrast me të gjitha speciet e gjalla.[4]

Kamelidët kanë sjellës të ngjashëm në shumë mënyra, duke përfshirë edhe ecjen e tyre me këmbë, në të cilën të dy këmbët në të njëjtën anë lëvizen njëkohësisht. Si pasojë, devetë mjaft të mëdha që mbajnë qenie njerëzore kanë një lëvizje tipike lëvizëse.

Devetë dromedar, devetë bakriane, lamat dhe alpakat janë të gjitha ovulatorë të induktuar . [5]

Tri speciet deve afro-aziatike kanë zhvilluar adaptime të gjera në jetën e tyre në mjedise të ashpra, duke jetuar pa ujë. Popullsitë e egra të deveve baktriane janë madje në gjendje të pinë ujë . [6]

Tabela krahasuese e shtatë specieve ekzistuese në familjen Kamelidae:

Llojet Fotot Gama natyrale Madhësia
Camelus
Deveja baktiriane

(Camelus bactrianus)

Azia Qëndrore dhe Azia e mbrendshme
(I zbutur) 		300 to 1,000 kg (660 to 2,200 lb)
Deveja e egër baktiriane

(Camelus ferus)

Kinë dhe Mongoli
(I egër) 		300 deri 820 kg (660 deri 1,800 lb)
Dromedari
ose
Deveja arabe

(Camelus dromedarius)

Azia jugore dhe Lindja e Mesme
(I zbutur) 		300 to 600 kg (660 to 1,320 lb)
Lama
Lama

(Lama glama)

(I zbutur) 130 to 200 kg (290 to 440 lb)
Guanako

(Lama guanicoe)

Amerika Jugore c. 90 to 120 kg (200 to 260 lb)
Vicugna
Alpaka

(Vicugna pacos)

(I zbutur) 48 to 84 kg (106 to 185 lb)
Vikunja

(Vicugna vicugna)

Ande 35 to 65 kg (77 to 143 lb)

Evoucioni

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Camelid
Lamini
Lama
 

L. glama

 
 

L. guanicoe

 
 
Vicugna
 

V. vicugna

 
 

V. paco

 
 
 
Camelini
Camelus
 

C. bactrianus

 
 

C. dromedarius

 
 
†Camelops

Stampa:Clade hidden

 
 
 
Një pemë familjare që tregon specie të ndryshme brenda familjes Kamelidae[7]

Kamelidët janë të pazakontë në atë që shpërndarja e tyre moderne është pothuajse e kundërta e zonës së tyre të origjinës. Kamelidët u shfaqën së pari shumë shpejt në evolucionin e dythundrakëve, rreth 45 milion vjet më parë gjatë Eocenit të mesëm , në Amerikën e Veriut të sotëm . Ndër devetë më të hershme ishte Protylopus me madhësiin e lepurit , i cili ende kishte katër gishtërinj në secilën këmbë. Deri në fund të Eocenit , rreth 35 milion vjet më parë, deve të tilla si Poebrotherium kishin humbur dy gishtërinjtë anësorë dhe ishin përmasat e një dhie moderne .[4][8]

Familja u diversifikua dhe përparoi, por mbeti e kufizuar në kontinentin e Amerikës së Veriut, deri vetëm rreth dy deri në tre milion vjet më parë, kur përfaqësuesit arritën në Azi , dhe (si pjesë e Shkëmbimit të Madh Amerikane që pasoi formimin e Isthmus së Panamasë ) Amerikën jugore . Një deve e lartë arktike nga kjo periudhë kohore është dokumentuar në kufirin verior të Kanadasë.

Kamelidët origjinalë të Amerikës së Veriut mbetën të zakonshme deri në të kaluarën gjeologjike të kohëve të fundit, por më pas u zhdukën, ndoshta si rezultat i gjuetisë ose ndryshimeve të habitatit nga kolonët e hershëm njerëzorë , dhe ndoshta si rezultat i ndryshimit të kushteve mjedisore pas epokës së fundit të akullit, ose një ndërthurje e këtyre faktorëve. Tre grupe specie mbijetuan: dromedari i Afrikës veriore dhe Azisë Jugperëndimore; devetë baktriane të Azisë Qendrore; dhe grupi i Amerikës së Jugut, i cili tani është zhvendosur në një varg formash që janë të lidhura ngushtë, por zakonisht klasifikohen si katër lloje: lamat , alpakat , guanakot , dhe vikunjat. Kamelidët u zbutën nga popujt e hershëm të Andeve [9] dhe mbeten në përdorim edhe sot.

Kamelidet fosile tregojnë një larmi më të gjerë se sa homologët e tyre modernë. Një gjini e Amerikës së Veriut, Titanotylopus , qëndronte 3.5 m në sup, krahasuar me rreth 2 m të deve më të mëdha moderne. Kamelidë të tjerë të zhdukur përfshinin kafshë të vegjël , si Stenomylus . Më në fund, një numër kamelidësh shumë të gjata, të ngjashme me gjirafat, u përshtatën për të ushqyer me gjethe nga pemët e larta, duke përfshirë edhe gjini të tilla si Aepycamelus dhe Oxydactylus .[4]

Pavarësisht nëse deveja e egër baktriane ( Camelus ferus ) është në fakt një specie e veçantë apo një nënspecie ( Camelus bactrianus ferus ) është ende e debatuar.[10][11] Data e divergjencës është 0.7 milion vjet më parë, shumë përpara fillimit të zvetënimit.[11]

Klasifikimi shkencor

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Një deve dromedari ( C. dromedarius ) në daljet australiane , afër Silverton, Uellsi i Ri Jugor
Vikunja amerikanojugore (Vicugna vicugna)

Familla Kamelidae

Filogjenia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Camelid ancestor
 
 
Hemiauchenia
 (10.3 to 0.012 mya[12])
 

Lama guanicoe

 
 

Lama glama

 
Lama
 
Palaeolama
 (1.8 to 0.012 mya[13])
 
 
 

Vicugna pacos

 
 

Vicugna vicugna

 
Vicugna
 
Blancocamelus
 (1.8 to 0.3 mya[14])
 
Pleiolama
 (10.3 to 2.588 mya[15])
 
Lamini
 
 
Camelops
 (2.588 to 0.012 mya[16])
 
Paracamelus
 (11.608 to 0.781 mya[17][18])
 

Bactrian Camel

 
 

Dromedary

 
Camelus
 
Procamelus
 (15.97 to 5.332 mya[19])
 
Camelini
 
 
Hesperocamelus
 (20.43 to 15.97 mya[20])
 
 

Gjinit e zhdukura

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Emri i gjinis Epoka Pëshkrimi
Aepycamelus Miocen Qafë e gjatë, në formë s-je, këmbë të vërteta të mbushura
Camelops Pliocen-Pleistocen I madh, me këmbë deveje të vërteta, statusi i gungës është i pasigurt
Eulamaops Pleistocen Nga Amerika Jugoree
Floridatragulus Mioceni i hershëm Një specie e çuditshme deveje me një feçkë të gjatë
Hemiauchenia Miocen-Pleistocen Një gjini lamine e Amerikës së Veriut dhe Jugut
Megacamelus Miocen-Pleistocen Specie e madhe kamelide
Megatylopus Mioceni-i herët Pleistocen Kamelid i madh nga Amerika Veriore
Oxydactylus Mioceni i herët Anëtari më i hershëm i familjes "deve gjirafë"
Palaeolama Pleistocen Një gjini lamine e Amerikës së Veriut dhe Jugut
Poebrotherium Oligocene Kjo specie deveje zuri vendin e drerit dhe antilopës në Lumin e Bardhë Badlands.
Procamelus Miocen Paraardhës i zhdukur Titanolypus dhe Camelus
Protylopus Eoceni i vonë Anëtari më i hershëm i deveve
Stenomylus Mioceni i herët Deve e vogël, si gazele, që jetonte në tufa të mëdha në Rrafshinaltën e Madhe
Titanotylopus Miocen-Pleistocen Këmbë të larta, me gunga, të vërteta

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ a b Clutton-Brock, Juliet (1987). A Natural History of Domesticated Mammals. fq. 208. ISBN 978-0-521-34697-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ a b Fowler, M.E. (2010). "Medicine and Surgery of Camelids", Ames, Iowa: Wiley-Blackwell. Chapter 1 General Biology and Evolution addresses the fact that camelids (including camels and llamas) are not ruminants, pseudo-ruminants, or modified ruminants.
  3. ^ Franklin, William (1984). Macdonald, D. (red.). The Encyclopedia of Mammals. New York: Facts on File. fq. 512–515. ISBN 978-0-87196-871-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ a b c Savage, RJG; Long, MR (1986). Mammal Evolution: an illustrated guide. New York: Facts on File. fq. 216–221. ISBN 978-0-8160-1194-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ Chen, B.X.; Yuen, Z.X. & Pan, G.W. (1985). "Semen-induced ovulation in the bactrian camel (Camelus bactrianus)" (PDF). J. Reprod. Fertil. 74 (2): 335–339. doi:10.1530/jrf.0.0740335. PMID 3900379. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 22 korrik 2018. Marrë më 12 shtator 2014. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ Wild Bactrian Camels Critically Endangered, Group Says National Geographic, 3 December 2002
  7. ^ "Animal Diversity Web." ADW: Camelidae: CLASSIFICATION. N.p., n.d. Web. 09 June 2017.
  8. ^ Palmer, D., red. (1999). The Marshall Illustrated Encyclopedia of Dinosaurs and Prehistoric Animals. London: Marshall Editions. fq. 274–277. ISBN 978-1-84028-152-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ Moore, Katherine M. (2016). Early Domesticated Camelids in the Andes. In "The Archaeology of Andean Pastoralism", Jose M. Capriles and Nicholas Tripcevich eds. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Cui, Peng; Ji, Rimutu; Ding, Feng; Qi, Dan; Gao, Hongwei; Meng, He; Yu, Jun; Hu, Songnian; Zhang, Heping (2007-07-18). "A complete mitochondrial genome sequence of the wild two-humped camel (Camelus bactrianus ferus): an evolutionary history of camelidae". BMC Genomics (në anglisht). 8 (1): 241. doi:10.1186/1471-2164-8-241. ISSN 1471-2164. PMC 1939714. PMID 17640355.{{cite journal}}: Mirëmbajtja CS1: DOI i lirë i pashënjuar (lidhja)
  11. ^ a b Ji, R.; Cui, P.; Ding, F.; Geng, J.; Gao, H.; Zhang, H.; Yu, J.; Hu, S.; Meng, H. (2009-08-01). "Monophyletic origin of domestic bactrian camel (Camelus bactrianus) and its evolutionary relationship with the extant wild camel (Camelus bactrianus ferus)". Animal Genetics (në anglisht). 40 (4): 377–382. doi:10.1111/j.1365-2052.2008.01848.x. ISSN 1365-2052. PMC 2721964. PMID 19292708.
  12. ^ "Paleobiology Database - Hemiauchenia basic info". Arkivuar nga origjinali më 13 shkurt 2021. Marrë më 24 shtator 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ "Paleobiology Database - Palaeolama basic info". Arkivuar nga origjinali më 30 qershor 2020. Marrë më 24 shtator 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ "Paleobiology Database - Blancocamelus basic info". Arkivuar nga origjinali më 1 korrik 2020. Marrë më 24 shtator 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ "Paleobiology Database - Pleiolama basic info". Arkivuar nga origjinali më 2 korrik 2020. Marrë më 24 shtator 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  16. ^ "Paleobiology Database - Camelops basic info". Arkivuar nga origjinali më 2 korrik 2020. Marrë më 24 shtator 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ "Paleobiology Database - Paracamelus basic info". Arkivuar nga origjinali më 30 qershor 2020. Marrë më 24 shtator 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  18. ^ Geraads, Denis; Didier, Gilles; Barr, Andrew; Reed, Denne; Laurin, Michel (prill 2020). "The fossil record of camelids demonstrates a late divergence between Bactrian camel and dromedary=Acta Palaeontologica Polonica" (në anglisht). 65 (2): 251–260. doi:10.4202/app.00727.2020. eISSN 1732-2421. ISSN 0567-7920. {{cite journal}}: Burimi journal ka nevojë për |journal= (Ndihmë!)
  19. ^ "Database - Procamelus basic info". Arkivuar nga origjinali më 29 qershor 2020. Marrë më 24 shtator 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  20. ^ "Database - Hesperocamelus basic info". Arkivuar nga origjinali më 29 qershor 2020. Marrë më 24 shtator 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Kamelidët&oldid=2653080"