Ndreu
Andrea Apostulli | |
|---|---|
 Ikonë e Shën Andreas | |
| Apostull dhe dëshmor | |
| Lindur | c. 5 e.r. Betsaida, Galilea, Perandoria Romake |
| Vdekur | 60/70 e.r.[1] Patras, Ahaia, Perandoria Romake |
| Nderuar në | Të gjitha konfesionet e krishtera që nderojnë shenjtorët |
| Vend i shenjtë | Katedralja e Shën Andreas, Patras, Greqi; Katedralja e Shën Mërisë, Edinburg, Skoci; Kisha e Shën Andreas dhe Shën Albertit, Varshavë, Poloni; Duomo Cathedral në Amalfi dhe Katedralja Sarzana në Sarzana, Itali. |
| Festa | 30 nëntor |
| Atribute | flokë dhe mjekër të gjatë të bardhë, duke mbajtur Librin e Ungjillit ose scroll, të mbështetur në një kripë, rrjetë peshkimi. |
| Patronazhi | Skocia, Barbados, Gjeorgjia, Ukraina, Rusia, Greqia, Qiproja, Rumani, Patras, Burgundy, San Andrés (Tenerife), Dioqeza e Parañaque, Candaba, Pampanga, Masinloc, Telhado (pt), Sarzana,[2] Pienza,[3] Amalfi, Luqa (Malta), Manila[4] dhe Prusia; Dioqeza e Viktorias; peshkatarët, shitësit e peshkut dhe prodhuesit e litarëve, punëtorët e tekstilit, këngëtarët, minatorët, mbrojtja nga gratë shtatzëna, kasapët, punëtorët e fermave, mbrojtja nga dhimbjet e fytit, mbrojtja nga konvulsionet, mbrojtja nga ethet, mbrojtja kundër kollës së mirë, Marina Ruse, Tables of Authority |
Shna Ndreu ose Andrea në liturgjinë e vjetër katolike, që tradita ortodokse i referohet edhe si I Parëthirruri, ishte apostull i Jezu Krishtit, vëllai më i vogël i Pjetrit. Është shenjt për katolikët dhe ortodoksët.
Jeta
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Jeta e hershme
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Emri "Andrea" (që do të thotë burrëror, trim, nga greqishtja: ἀνδρεία, translit. andreía, fjalë për fjalë. "burrëri, trimëri"), si emrat e tjerë grekë, duket se ka qenë i zakonshëm midis jehudëve dhe njerëzve të tjerë të helenizuar që nga viti i dytë ose shekulli i tretë p.e.s.[5] Asnjë emër hebraik apo aramaik nuk është regjistruar për të.
Apostulli Andrea lindi midis viteve 5 dhe 10 e.r.[6] në Betsaida, në Galilea.[7] Dhiata e Re thotë se Andrea ishte vëllai i Pjetrit,[8] dhe po ashtu një bir i Jonait. "Karakteristika e parë mbresëlënëse e Andreas është emri i tij: nuk është hebraik, siç mund të pritej, por grek, tregues i një hapjeje kulturore në familjen e tij që nuk mund të injorohet. Jemi në Galilea, ku gjuha dhe kultura greke janë mjaft prezente.”[9]
_-_The_Calling_of_Saints_Peter_and_Andrew_-_RCIN_402824_-_Hampton_Court_Palace.jpg)
Me Jezusin
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Si ai ashtu edhe vëllai i tij Pjetri ishin peshkatarë nga zanati, prandaj dhe tradita që Jezusi i thirri ata të ishin dishepuj të tij duke thënë se do t'i bënte "peshkatarë njerëzish" (greqisht: ἁλιεῖς ἀνθρώπων, translit. halieîs anthrṓpōn).[10] Sipas Markut 1:29, në fillim të jetës publike të Jezusit, ata zinin të njëjtën shtëpi në Kaparnaum.[5]
Në Ungjillin e Mateut[11] dhe në Ungjillin e Markut[12] Pjetri dhe Andrea u thirrën të dy së bashku për t'u bërë dishepuj të Jezusit dhe "peshkatarë njerëzish". Këto tregime tregojnë se Jezusi po ecte përgjatë bregut të detit të Galilesë, pa Simonin dhe Andrean duke peshkuar dhe i thirri ata të bëheshin dishepull.
Në ngjarjen paralele në Ungjillin e Lukës[13] Andrea nuk përmendet emri, as nuk përmendet se Simoni kishte një vëlla. Në këtë rrëfim, Jezusi fillimisht përdori një varkë, e përshkruar vetëm si e Simonit, si një platformë për t'u predikuar turmave në breg dhe më pas si një mjet për të arritur një tufë të madhe peshku në një natë që deri më tani ishte e pafrytshme. Tregimi tregon se Simoni nuk ishte i vetmi peshkatar në barkë (Atëherë u bënë shenjë shokëve të tyre që ishin në barkën tjetër ...[14] por deri në kapitullin tjetër[15] që Andrea u emërua si vëllai i Simonit. Megjithatë, përgjithësisht kuptohet se Andrea ishte duke peshkuar me Simonin natën në fjalë. Matthew Poole, në Annotations on the Holy Bible, theksoi se 'Luka nuk mohon që Andrea ishte atje.[16]
Ungjilli i Gjonit thotë se Andrea ishte një dishepull i Gjon Pagëzorit, dëshmia e të cilit së pari e çoi atë, dhe një dishepull tjetër pa emër të Gjon Pagëzorit, të ndiqnin Jezusin.[17] Andrea e njohu menjëherë Jezusin si Mesia dhe nxitoi ta prezantojë atë me vëllain e tij.[18] Kisha bizantine e nderon me emrin Protokletos, që do të thotë “I Parëthirruri”.[9] Që atëherë, të dy vëllezërit ishin dishepuj të Krishtit. Në një rast pasues, përpara thirrjes përfundimtare për apostullimin, ata u thirrën në një shoqëri më të ngushtë dhe më pas ata lanë të gjitha gjërat për të ndjekur Jezusin.[5]
Më pas, në ungjij, Andrea përmendet si i pranishëm në disa raste të rëndësishme si një nga dishepujt më të lidhur me Jezusin.[a] Andrea i tregoi Jezusit për djalin me bukët dhe peshqit,[9] dhe kur disa grekë shkuan për të parë Jezusin, ata erdhën te Filipi, por Filipi më pas iu drejtua Andreas.[23] Andrew ishte i pranishëm në Darkën e Fundit. Andrea ishte një nga katër dishepujt që erdhën te Jezusi në Malin e Ullinjve për të pyetur për shenjat e kthimit të Jezusit në "fundin e epokës". [24]
Përkujtimi liturgjik
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Ortodoksia Lindore
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Kisha Ortodokse Lindore përkujton Apostullin Andrea në disa ditë përgjatë Kalendarit të Kishës. Ditët fikse të përkujtimit përfshijnë:
- 20 qershor - Përkthimi i relikteve të apostujve Andrea, Tomasi dhe Luka; profeti Elize; dhe Martiri Llazar.[25][26]
- 30 qershor - Dymbëdhjetë Apostujt.[27]
- 26 shtator - Përkthimi i kafkës së Andreas në vitin 1964.[28]
- 30 nëntor - Dita e Festës Fillore.[29]
Ka edhe ditë që janë të lëvizshme:
- E diela para 30 nëntorit - Sinaksia e Shenjtorëve të Akaisë.[30]
- E Diela e Gruas Samaritane - Sinaksia e të gjithë Etërve të Shenjtë, Kryepeshkopëve dhe Patriarkëve të Kostandinopojës.[31]
Katolicizmi Romak
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Kisha Katolike Romake përkujton Andrew më 30 nëntor.[32]
Në art
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Shën Andrea është portretizuar tradicionalisht me një mjekër të gjatë, një kryq dhe një libër. "Saint Andrew" i Masaccio i vitit 1426 është një pikturë paneli në tempora dhe fletë ari, dikur pjesë e Pisa Altarpiece. Tani ndodhet në Getty Center në Los Anxhelos, Kaliforni.[33] Andrea shfaqet si pjesë e San Domenico Altarpiece të Carlo Crivelli (1476). Ky panel tani ndodhet në National Gallery në Londër. Hans Holbein i Riu bëri një vizatim me stilolaps dhe bojë (rreth 1519) të shenjtorit si një dizajn për një dritare xhami me njolla. Është në Kunstmuseum Basel.[34]
-
Andrea Apostulli, detaj i mozaikut në Bazilikën e San Vitale, Ravenna, shekulli i 6-të -
Saint Andrew, Masaccio (1426) -
Polittico del 1476, S. Andrea -
St Andrew, Design for a Stained Glass Window, nga Hans Holbein i Riu (rr.1519)
Shiko edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Shënime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Citate
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Britannica, The Editors of Encyclopaedia. "St. Andrew". Encyclopedia Britannica, 28 May. 2019, https://www.britannica.com/biography/Saint-Andrew Arkivuar 1 dhjetor 2021 tek Wayback Machine. Accessed 1 December 2021.
- ^ Cattedrale di Sarzana
- ^ Williams & Maxwell 2018, f. 300.
- ^ "HISTORY: The Church before it became a Cathedral: 1571" (në anglisht). Marrë më 31 janar 2023.
- ^ a b c MacRory, Joseph. "St. Andrew." The Catholic Encyclopedia Arkivuar 19 shtator 2013 tek Wayback Machine Vol. 1. New York: Robert Appleton Company, 1907. 29 November 2022
- ^ Turnbull, Michael T. R. B. (2009-07-31). "Saint Andrew". BBC- Religions (në anglisht). BBC. Marrë më 25 nëntor 2019.
- ^ Henderson, Emma (2015-11-30). "St Andrew's Day: 5 facts about St Andrew you need to know". The Independent (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 7 maj 2022. Marrë më 2018-12-17.
- ^ Butler, Alban. The Lives of the Fathers, Martyrs and Other Principal Saints, Vol. III
- ^ a b c "General Audience of 14 June 2006: Andrew, the "Protoclete" | Benedict XVI". www.vatican.va (në anglisht).
- ^ Metzger & Coogan 1993, f. 27.
- ^ Matthew 4:18-22
- ^ Mark 1:16-20
- ^ Luke 5:1-11
- ^ Luke 5:7
- ^ Luke 6:14
- ^ Matthew Poole's Commentary Arkivuar 14 janar 2017 tek Wayback Machine on Luke 5, accessed 19 February 2017
- ^ "Bible Gateway: Gjoni 1:40-42 - në Shqip". Bible Gateway.
- ^ "National Shrine of St Andrew in Edinburgh Scotland" (në anglisht). Stmaryscathedral.co.uk. Marrë më 30 nëntor 2017.
- ^ Marku 13:3
- ^ Gjoni 6:8
- ^ 12:22
- ^ Acts 1:13
- ^ ""Saint Andrew", Franciscan Media" (në anglisht). 30 nëntor 2020. Arkivuar nga origjinali më 30 nëntor 2022. Marrë më 30 nëntor 2022.
- ^ ""St. Andrew, Apostle" Vatican News" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 30 nëntor 2022. Marrë më 30 nëntor 2022.
- ^ "June 20, 2017. + Orthodox Calendar". orthochristian.com. Arkivuar nga origjinali më 17 mars 2018. Marrë më 2023-04-30.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος". apostoliki-diakonia.gr. Arkivuar nga origjinali më 17 mars 2018. Marrë më 2023-04-30.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Synaxis of the Holy, Glorious and All-Praised Twelve Apostles". www.oca.org. Arkivuar nga origjinali më 3 korrik 2019. Marrë më 2023-04-30.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "www.synaxaristis - ΜΕΓΑΣ ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΗΣ". www.synaxarion.gr (në greqisht). Arkivuar nga origjinali më 22 tetor 2021. Marrë më 2023-04-30.
- ^ "Apostle Andrew, the Holy and All-Praised First-Called". www.oca.org. Arkivuar nga origjinali më 30 prill 2023. Marrë më 2023-04-30.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Sanidopoulos, John (28 nëntor 2010). "Synaxis of the Achaean Saints". Orthodox Christianity Then and Now (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 27 mars 2023. Marrë më 2023-04-30.
- ^ Sanidopoulos, John (18 maj 2014). "Synaxis of All our Holy Fathers, Archbishops and Patriarchs of Constantinople". Orthodox Christianity Then and Now (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 8 korrik 2014. Marrë më 2023-04-30.
- ^ Martyrologium Romanum (në latinisht) (bot. 2nd). Vatican City: Vatican Publishing House. 2004. fq. 650.
- ^ Rowlands, Eliot Wooldridge. Masaccio: Saint Andrew and the Pisa Altarpiece, Getty Publications, 2003, p. 1 Arkivuar 30 nëntor 2022 tek Wayback Machine ISBN 9780892362868
- ^ Müller et al, Hans Holbein the Younger: The Basel Years, 1515–1532, Munich: Prestel, 2006
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Attwater, Donald and Catherine Rachel John. The Penguin Dictionary of Saints. 3rd edition. New York: Penguin Books, 1993. ISBN 0-14-051312-4
- Calvert, Judith (1984). "The Iconography of the St. Andrew Auckland Cross". The Art Bulletin (4): 543–555. doi:10.1080/00043079.1984.10788208. ISSN 0004-3079.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Denoël, Charlotte (2004). Saint André: culte et iconographie en France, Ve-XVe siècles. École nationale des chartes. ISBN 978-2-900791-73-8.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Dvornik, Francis (1958). The Idea of Apostolicity in Byzantium and the Legend of the Apostle Andrew. Harvard University Press. ISBN 978-0-88402-004-2.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Djobadze, Wachtang Z. (1976). "Materials for the Study of Georgian Monasteries in the Western Environs of Antioch on the Orontes". Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium. Louvain: 82–83.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Ferguson, Everett (2013). Encyclopedia of Early Christianity: Second Edition. Routledge. ISBN 978-1-136-61158-2.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Metzger, Bruce M.; Coogan, Michael D., red. (1993). The Oxford Companion to the Bible. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-504645-5.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Parker Lawson, John (1848). History of the Abbey and Palace of Holyroodhouse. H. Courtoy.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Peterson, Peter M. (1958). Andrew, brother of Simon Peter: His history and legends. Leiden: Brill. ISBN 978-90-04-26579-0.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Rapp, Stephen H. (2003). Studies in Medieval Georgian Historiography: Early Texts and Eurasian Contexts. Peeters Publishers. ISBN 978-90-429-1318-9.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Réau, Louis (1958). Iconographie de l'art chrétien [Iconography of Christian Art] (në frëngjisht). Paris.
{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja) - Stan, Lavinia; Turcescu, Lucian (2007). Religion and Politics in Post-Communist Romania. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-804217-4.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Williams, Nicola; Maxwell, Virginia (2018). Florence & Tuscany. Lonely Planet. ISBN 978-1-78701-193-9.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)