Jump to content

Shemsi Pasha (gjeneral)

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Shemsi Pasha

Pasha
Shemsi Pasha
U lind në1846
Bishevë, Rozhaje, Perandoria Osmane (Mali i Zi i sotëm)
Vdiq7 korrik 1908
Manastir, Perandoria Osmane (Maqedonia e Veriut e sotme)
ShtetësiaOsmane
ProfesioniGjeneral (Ferik)

Shemsi Pasha (turqisht: Şemsi Paşa, 1846-1908) ishte një gjeneral osmano-shqiptar.

Biografia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Jeta e hershme dhe karriera ushtarake

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Shemsi Pasha e ka gjurmuar prejardhjen atërore në vëllazëritë Kuçi të Bishevës, Tregovishtes dhe nga nëna në Hotin e Pejës.[1] Gjatë jetës së tij ai njihej si shqiptar.[2] Ai lindi në një fshat të vogël brenda İpek Sanxhakut, Vilajeti i Kosovës, Perandoria Osmane në vitin 1846.[3] Me origjinë të përulur dhe i pashkolluar, ai filloi karrierën e tij ushtarake fillimisht si ushtarak dhe më vonë u gradua në farik (gjeneral).[4][5] Shemsiu si i tillë ishte alejli (një person që ngrihet në gradat e ushtrisë për t'u bërë oficer) dhe jo një mektepli (një person që merr arsimin ushtarak dhe më pas hyn në trupën e oficerëve).[6] Në vitin 1901 Shemsiu, i preferuari i Abdyl Hamitit II dhe zyrtari i tij i besuar u emërua komandant i Divizionit të 18-të të Këmbësorisë me qendër në Metroviçë (Mitrovica e sotme) që mbronte një rrugë të rëndësishme hyrëse veriore në perandori.[7] Për 7 vjet Divizioni i 18-të i Këmbësorisë ishte nën komandën e tij dhe sulltani filloi të mbështetej tek ai si një njeri me zgjuarsi që mund të kujdesej për problemet lokale në rajonin e Kosovës.[8] Oficerët e Mektepliut e shihnin atë si një njeri të thjeshtë me një mendësi disashekullore, ndërsa ushtarët e rregullt e respektonin Shemsiun pasi ai vinte nga radhët e tyre dhe u ngrit në ushtri bazuar në aftësitë e treguara të fituara nga përvoja.[9] Shemsiu ishte gjithashtu i dërguari ushtarak pranë Inspektorit të Përgjithshëm osman me qendër në Selanik (Tesaloniki i sotëm).[10]

Shemsiu në karrierën e tij i është dashur të përballet me zyrtarë të korruptuar apo të paaftë në rrethana të vështira.[11] Gjatë shkurtit të vitit 1905 ai u përpoq të largonte brigadierin Cavid Beu si mutasarrıf i İpek (Peja e sotme) për shkak të problemeve për shkak të mosrespektimit të zakoneve dhe traditave shqiptare.[12] Në Elbasan të majit 1907 Shemsiu fajësoi për një trazirë të vogël dy zyrtarë të këqij, të cilët më vonë u ngritën në detyrë për shkak të dëmtimit të tyre.[13]

Konflikti fetar në Kosovë ndërmjet myslimanëve dhe katolikëve (1907-1908)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Konflikti fetar mes myslimanëve dhe katolikëve shpërtheu në fshatrat përreth Jakovës (Gjakova e sotme) dhe Shemsi Pasha u dërgua për të vendosur rregull në zonë, pasi ai ishte përgjegjës për zgjidhjen e konflikteve në Kosovë.[14] Një shqiptar, Süleyman Külçe, ndihmës dhe sekretar personal i Shemsiut mendonte se Abdyl Hamiti II gaboi në përzgjedhjen e oficerëve të cilëve u mungonte një arsim si gjenerali për zgjidhjen e problemeve të zonës.[15][16] Gjatë fillimit të festës së Bajramit, Shemsiu mori një telegram në fillim të shtatorit 1907 për një incident në Smolicë në lidhje me përdhosjen e xhamisë së fshatit me një derr të ngordhur.[17] Konsulli italian në Kosovë mendoi se ishte një reagim i katolikëve ndaj rrëmbimit të një prifti katolik të mbajtur rob në Smolicë nga myslimanët, një veprim i parë i tyre në zonë dhe tensionet u rritën me shpejtësi midis të dy komuniteteve fetare.[18] Edit Durham, e pranishme në rajon, komentoi se prifti mbahej nga myslimanët të cilët kërkuan që autoritetet osmane të lironin një të afërm të njërit prej kapësve në këmbim të pengut.[19]

Në një kohë të shkurtër Shemsiu u tha hoxhallarëve vendas që të zbusin reagimet e myslimanëve dhe u tha atyre se trupi i pajetë i derrit nuk e përdhos xhaminë dhe urdhëroi që të gjendeshin personat përgjegjës për ngjarjen.[20] Në janar 1908, ai mori një urdhër për të shkuar me ushtarë në Jakovë.[21] Më vonë në qytet Shemsiu u takua nga një prift katolik i cili dërgoi një letër për të krishterët vendas që ishin vrarë në atë zonë.[22] Shemsiu mblodhi më pas fisnikët myslimanë të Jakovës dhe zonës më të gjerë dhe tha se shumica e katolikëve që iu nënshtruan sulmeve ishin të pafajshëm.[23] Trupat u lanë në qytet pasi Shemsiu u largua.[24] Gjatë qëndrimit në Jakovë, Shemsiu mori një telegraf nga Prizreni për një incident të përdhosjes së xhamisë.[25] Gjenerali e hodhi poshtë pretendimin si të pavërtetë për shkak të zbulimit të derrit në lumë.[26]

Tensionet vazhduan në rajon dhe sulltani mendoi se ngjarjet në Kosovë kishin supozuar lidhje me Ismail Qemalin dhe veprimtarinë e tij.[27] Abdyl Hamiti II e udhëzoi Shemsiun të udhëtonte për në Prizren dhe e ngarkoi atë të qetësonte myslimanët dhe të mbronte të krishterët.[28] Shemsiu nuk ishte në gjendje të thyente dhe të ndalonte një besë (betim) që synonte katolikët përmes bojkotit.[29] Tensionet fetare vazhduan ndërsa bojkoti u përhap dhe disa katolikë nga frika e humbjes së punës u konvertuan në Islam, ndërsa Shemsiu u takua gjithashtu me udhëheqjen e katolikëve të mbetur në zonë.[30] Gjatë këtyre ngjarjeve katolikët kishin kërkuar mbrojtje me forcat osmane dhe pasi Shemsiu tërhoqi trupat e tij nga fshati ndodhën incidente dhune ndaj tyre.[31]

Një tjetër konflikt në vitin 1908 ndodhi në Jakovë midis prijësve vendas dhe familjes Curri me Shemsiun e udhëzuar për zgjidhjen e mosmarrëveshjes.[32] Familja Curri refuzoi një ftesë për negociata me gjeneralin.[33] Shemsiu mblodhi të gjithë të shquarit katolikë dhe myslimanë në prill.[34] Ai i bindi të gjitha palët që të nënshkruajnë një marrëveshje që përcaktonte fundin e persekutimit të fshatarësisë, se tregtia do të ishte e papenguar dhe shqetësimet e njerëzve do t'u silleshin zyrtarëve të qeverisë dhe jo konsujve të fuqive të huaja.[35] Në marrëveshje Shemsiu tentoi të shkëputte lidhjet mes të krishterëve dhe Fuqive të Mëdha nëpërmjet përdorimit të kanaleve të qeverisë osmane për zgjidhjen e konflikteve.[36] Gjenerali kërkoi gjithashtu që myslimanët të mos japin një pretekst për ndërhyrje të huaj në rajon.[37]

Në Kosovë, zëvendëskonsulli austro-hungarez ishte i mendimit se qëndrimi i Shemsiut nuk ndihmoi në zgjidhjen e konfliktit pasi ai mbërriti me ushtarë që përfaqësonin autoritetin e qeverisë dhe nuk bëri asgjë për të ndalur ngjarjet.[38] Külçe, sekretari i Shemsiut komentoi gjithashtu se Gjenerali nuk ishte në gjendje të zbatonte politikën e sugjeruar nga Veziri i Madh dhe Inspektori i Përgjithshëm për shkak të qëndrimit të Valiut vendas i cili ishte më shumë në përputhje me qëndrimin e sulltanit për të mos ndërhyrë kundër myslimanëve.[39] Pozita e Shemsiut sipas Külçes gjithashtu u minua pasi gjenerali solli ushtarë dhe nuk i përdori. Nga fundi i qershorit situata nuk ishte rregulluar dhe Shemsiu duhej të kthehej në Prizren.[40]

Shemsiu shihej nga Abdyl Hamiti II si një gjeneral politik dhe besnik, i cili mund të ruante një farë mase rregulli në Kosovë nëpërmjet lidhjeve të tij me shqiptarët e veriut (gegë) dhe fisnikët e zonës dhe funksiononte si ndërmjetës kulturor i sulltanit.[41][42] Si komandant divizioni Shemsiu kishte akses të lehtë dhe të drejtpërdrejtë në vend.[43] Gjatë revoltave shqiptare të kohës Shemsiu ndërmori shërbime të rëndësishme si gjeneral për Abdyl Hamitin II.[44] Edhe me praninë e Shemsiut në Kosovë, pjesë të rajonit dhe kufiri poroz me Serbinë vazhduan të ishin një problem sigurie për Perandorinë Osmane.[45] Ndërhyrja e tij në konfliktet brenda Kosovës ishte pjesë e situatës më të gjerë gjeopolitike që përfshinte rajonin dhe Perandorinë Osmane në atë kohë.[46]

Revolucioni xhonturk dhe vdekja

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Më 3 korrik 1908 adjuntati major Ahmet Njazi bej Resnja dezertoi ushtrinë osmane, iku në male me një bandë guerile dhe nisi Revolucionin Xhonturk duke bërë thirrje për rivendosjen e kushtetutës së 1876 me oficerë të tjerë si Enver Beu duke ndjekur shembullin e tij.[47] Gjatë asaj vere Shemsi inkurajoi një tubim pro-qeveritar në Firzovik (Ferizaji i sotëm) dhe ngjarjet pasuese në takim morën një kthesë të papritur kur u bënë kërkesat për rivendosjen kushtetuese.[48] Për t'u marrë me revoltën e Nijazit, Enverit dhe grupeve të tjera guerile të formuara nga ushtarët osmanë që dezertuan, qeveria thirri batalione të reja rezervë nga elajeti i Ajdinit, ku Abdyl Hamiti II i vendosi nën komandën e Shemsiut pas mbërritjes së tyre në Ballkan.[49][50][51] Shemsiu në Prizren u telegrafua nga Chamberlain i Parë i pallatit dhe i tha të mblidhte trupat vendase gjatë pritjes së ushtarëve anadollakë dhe të marshonte forcat e tij të bashkuara kundër kryengritësve.[52] Gjysmë ore më vonë Shemsiu mori një kabllo të dytë nga sulltani.[53] Abdyl Hamiti II e porositi Shemsiun që të merrte sa të donte regjimentet nga Divizioni i Mitrovicës dhe të mblidhte sa të mundte vullnetarë dhe t'i vishte në uniformë për të vepruar kundër kryengritësve pa pritur ardhjen e trupave anadollake.[54]

Duke lëvizur shpejt Shemsiu mori dy batalione të mobilizuar nga Divizioni i Mitrovicës për të hipur në një tren për në Manastir.[55] Ai arriti të thërriste një grup të vogël vullnetarësh shqiptarë në një njësi, u tha atyre se myslimanët po masakroheshin nga të krishterët dhe se ata do t'i luftonin.[56][57] Nijazi akuzoi Shemsiun se ka bërë komente të tilla kundër të krishterëve për të mobilizuar vullnetarët shqiptarë kundër xhonturqve (KUP).[58] Pas revolucionit Müfid Shemsiu, një anëtar i KUP-it, një ndihmës i gjeneralit dhe i biri i Shemsiut, shkroi në një libër se babai i tij nuk e bëri kurrë atë deklaratë dhe ai mbronte të krishterët nga padrejtësitë e bëra nga myslimanët.[59][60] Shemsiu telegrafoi fisnikët shqiptarë për ndihmë për të luftuar kundër kryengritësve.[61]

Më 7 korrik 1908, Shemsiu me njësinë e tij të vogël vullnetarësh shqiptarë dhe dy batalione të ushtrisë mbërriti në Manastir me tren.[62][63][64] Shemsiut i mungonte inteligjenca e fortë për vendndodhjen e bandës guerile të Nijazit dhe ai planifikoi të udhëtonte në Resnjë dhe të kryente operacionet e tij prej andej.[65][66] Xhonturqit (KUP) e shihnin Shemsiun dhe forcat e tij ushtarake si superiore ndaj bandave të tyre dhe se çdo përplasje mes tyre dhe forcave ushtarake osmane të përbëra nga ushtarë dhe vullnetarë shqiptarë do të dëmtonte marrëdhëniet Shqipëri-KUP.[67] Dega e KUP-it e Manastirit mori vendimin për të vrarë Shemsiun para se ai të fillonte fushatën e tij ushtarake.[68] Togeri i parë Atıf Kamçıl, një revolucionar i KUP-it[69][70] dhe anëtar i divizionit të vullnetarëve vetëmohues të degës së KUP-it, Monastir, shkroi më vonë në jetë se ai i vetëm vendosi të vriste Shemsiun.[71] Kamçıl deklaroi se i kërkoi një armë degës së KUP-it te Monastirit dhe kishte biseduar për këtë çështje me Süleyman Askerî, udhërrëfyes i degës.[72] Drejtori i degës së KUP Manastirit, nënkoloneli Sadik Bej (Șehreküștü) deklaroi se ishte vetëm ai që dha fetvanë (urdhrin) për vrasjen e Shemsiut.[73] Në një telegram të degës së KUP Manastirit shkruanin se një vullnetar "vetëflijues" donte të merrte përsipër detyrën.[74]

Gjatë ndalesës së tij në Manastir, Shemsiu telegrafoi pallatin dhe shkëmbeu mesazhe me Dhomën e Parë, duke i dhënë këshilla për të mobilizuar ata prijës shqiptarë që ishin prej vitesh nën patronazhin perandorak dhe për të luftuar oficerët që ishin në revoltë të hapur duke sfiduar qeverinë.[75][76] Shemsiu ka shkëmbyer telegrafe edhe me fisnikët shqiptarë.[77] Teksa doli nga telegrafi dhe shkoi të hynte në karrocë, Shemsiu u vra para truprojave të tij shqiptarë më 7 korrik nga Atıf Kamçıl.[78][79][80] Kamçıl, teksa iku nga vendndodhja u plagos në këmbë dhe më pas u fsheh në shtëpinë e toger Mahmut Soydun.[81][82] Truprojat shqiptarë të Shemsiut ishin lëkundur nga PUSH-ja në anën e tyre që gjatë incidentit qëlluan vetëm me armë zjarri në ajër, nuk e ndoqën Kamçilin dhe më pas u larguan vetë nga vendi i ngjarjes.[83]

Për revolucionin vrasja e Shemsiut ishte një pikë kthese që demoralizoi pallatin dhe largoi një kundërshtar të rrezikshëm për KUP-in që mund të kishte mobilizuar shqiptarët kundër forcave të tyre.[84][85] Nënkolonel Re'fet Beu, dhëndri i Shemsiut dhe komandant xhandar i Manastirit, u urdhërua nga qeveria të shkonte pas kryengritësve me forcat ushtarake të mbledhura nga vjehrri i tij.[86] E panjohur për qeverinë ishte se Re'fet Beu ishte anëtar i KUP-it dhe se dega e KUP-it në Manastir i tha të ndalonte për një kohë, ndërsa drejtuesit e KUP-it e kuptonin se forcat e mbledhura nga Shemsiu nuk do të kryenin sulm.[87] Pas vdekjes së tij Shemsiu u zëvendësua me Marshallin Osman Tatar Pasha dhe kUP-i fitoi një avantazh të madh në konflikt pasi atentati nxiti njerëzit në kauzën e tyre.[88][89][90] Gjatë këtyre ngjarjeve u vra edhe Ismail Mahir Pasha, një i afërm i Shemsiut.[91] Duke u përballur me një situatë të përkeqësuar në Ballkan më 24 korrik, sulltan Abdyl Hamiti II rivendosi kushtetutën e vitit 1876.[92][93] Pas revolucionit njerëzit e përfshirë në atentat mbetën të pandëshkuar nga KUP-I dhe në vend të kësaj ata u përshëndetën si heronj dhe iu dhanë poste të rëndësishme brenda shtetit.[94]

Shiko edhe

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ Özdemir, Hakan (2013). "Towards the Revolution of 1908: The Assassination of Şemsi Paşa" (në anglisht). Fatih University. fq. 80.
  2. ^ Gawrych 2006, p. 133. "Şemsi apparently came from a mixed Albanian-Bosnian background, but he was known as an Albanian."; p. 210. "Two Albanians are worth noting in this regard. Şemsi Pasa, a Geg..."
  3. ^ Gawrych 2006, pp. 110, 133.
  4. ^ Gawrych 2006, pp. 133, 210.
  5. ^ Hanioğlu 2001, p. 267.
  6. ^ Gawrych 2006, p. 133.
  7. ^ Gawrych 2006, pp. 110, 133.
  8. ^ Gawrych 2006, pp. 133, 139, 210.
  9. ^ Gawrych 2006, p. 133.
  10. ^ Clayer 2011, p. 92.
  11. ^ Gawrych 2006, p. 110.
  12. ^ Gawrych 2006, pp. 110, 113.
  13. ^ Gawrych 2006, p. 110.
  14. ^ Clayer 2011, pp. 90, 93, 94.
  15. ^ Clayer 2011, p. 94.
  16. ^ Zürcher 2014, p. 29.
  17. ^ Clayer 2011, p. 95.
  18. ^ Clayer 2011, pp. 94–95.
  19. ^ Clayer 2011, p. 93.
  20. ^ Clayer 2011, pp. 95, 99.
  21. ^ Clayer 2011, p. 95.
  22. ^ Clayer 2011, p. 95.
  23. ^ Clayer 2011, p. 95.
  24. ^ Clayer 2011, p. 95.
  25. ^ Clayer 2011, p. 95.
  26. ^ Clayer 2011, p. 95.
  27. ^ Clayer 2011, p. 96.
  28. ^ Clayer 2011, p. 96.
  29. ^ Clayer 2011, p. 96.
  30. ^ Clayer 2011, p. 96.
  31. ^ Clayer 2011, p. 93.
  32. ^ Clayer 2011, p. 96.
  33. ^ Clayer 2011, p. 100.
  34. ^ Clayer 2011, p. 96.
  35. ^ Clayer 2011, pp. 96, 100.
  36. ^ Clayer 2011, p. 100.
  37. ^ Clayer 2011, p. 100.
  38. ^ Clayer 2011, pp. 97–98.
  39. ^ Clayer 2011, p. 100.
  40. ^ Clayer 2011, pp. 96, 97.
  41. ^ Gawrych 2006, p. 133.
  42. ^ Zürcher, Erik Jan (2014). The Young Turk Legacy and Nation Building: From the Ottoman Empire to Atatürk's Turkey (në anglisht). I.B.Tauris. fq. 32. ISBN 9780857718075.
  43. ^ Gawrych 2006, p. 133.
  44. ^ Hanioğlu 2001, p. 267.
  45. ^ Gawrych 2006, p. 133.
  46. ^ Clayer 2011, p. 102.
  47. ^ Gawrych 2006, p. 150.
  48. ^ Clayer, Nathalie (2007). Aux origines du nationalisme albanais: La naissance d'une nation majoritairement musulmane en Europe [The origins of Albanian nationalism: The birth of a predominantly Muslim nation in Europe]. Paris: Karthala. fq. 606–607. ISBN 9782845868168. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  49. ^ Hanioğlu 2001, p. 267.
  50. ^ Zürcher, Erik Jan (2014). The Young Turk Legacy and Nation Building: From the Ottoman Empire to Atatürk's Turkey. I.B.Tauris. fq. 32. ISBN 9780857718075. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  51. ^ Turfan, Naim (2000). Rise of the Young Turks: Politics, the military and Ottoman collapse. IB Tauris. fq. 127. ISBN 9780857716491. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  52. ^ Hanioğlu 2001, pp. 267–268.
  53. ^ Hanioğlu 2001, p. 268.
  54. ^ Hanioğlu 2001, p. 268.
  55. ^ Hanioğlu 2001, p. 268.
  56. ^ Hanioğlu 2001, p. 268.
  57. ^ Zürcher, Erik Jan (2014). The Young Turk Legacy and Nation Building: From the Ottoman Empire to Atatürk's Turkey. I.B.Tauris. fq. 32. ISBN 9780857718075. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  58. ^ Clayer, Natalie (2011). "The dimension of confessionalisation in the Ottoman Balkans at the time of Nationalisms". përmbledhur nga Hannes, Grandits; Clayer, Nathalie; Pichler, Robert (red.). Conflicting Loyalties in the Balkans: The Great Powers, the Ottoman Empire and Nation-building. IB Tauris. fq. 108. ISBN 9781848854772. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  59. ^ Hanioğlu 2001, p. 472.
  60. ^ Clayer, Natalie (2011). "The dimension of confessionalisation in the Ottoman Balkans at the time of Nationalisms". përmbledhur nga Hannes, Grandits; Clayer, Nathalie; Pichler, Robert (red.). Conflicting Loyalties in the Balkans: The Great Powers, the Ottoman Empire and Nation-building. IB Tauris. fq. 108. ISBN 9781848854772. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  61. ^ Hanioğlu 2001, p. 268.
  62. ^ Gawrych 2006, p. 151.
  63. ^ Hanioğlu 2001, p. 268.
  64. ^ Zürcher, Erik Jan (2014). The Young Turk Legacy and Nation Building: From the Ottoman Empire to Atatürk's Turkey. I.B.Tauris. fq. 32. ISBN 9780857718075. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  65. ^ Gawrych 2006, p. 151.
  66. ^ Hanioğlu 2001, p. 268.
  67. ^ Hanioğlu 2001, p. 268.
  68. ^ Hanioğlu 2001, p. 268.
  69. ^ Kansu, Aykut (1997). The Revolution of 1908 in Turkey. Brill. fq. 91. ISBN 9789004107915. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  70. ^ Hanioğlu 2001, p. 268.
  71. ^ Hanioğlu 2001, p. 472.
  72. ^ Hanioğlu 2001, p. 472.
  73. ^ Hanioğlu 2001, p. 472.
  74. ^ Hanioğlu 2001, p. 472.
  75. ^ Gawrych 2006, p. 151.
  76. ^ Hanioğlu 2001, p. 268.
  77. ^ Hanioğlu 2001, p. 268.
  78. ^ Gawrych 2006, p. 151.
  79. ^ Kansu, Aykut (1997). The Revolution of 1908 in Turkey. Brill. fq. 91. ISBN 9789004107915. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  80. ^ Hanioğlu 2001, p. 268.
  81. ^ Hanioğlu 2001, p. 268.
  82. ^ Göçek 2014, pp. 192, 591.
  83. ^ Hanioğlu 2001, p. 268.
  84. ^ Zürcher, Erik Jan (2014). The Young Turk Legacy and Nation Building: From the Ottoman Empire to Atatürk's Turkey. I.B.Tauris. fq. 32. ISBN 9780857718075. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  85. ^ Hanioğlu 2001, p. 268.
  86. ^ Hanioğlu 2001, p. 269.
  87. ^ Hanioğlu 2001, p. 269.
  88. ^ Gawrych, George (2006). The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913. London: IB Tauris. fq. 153. ISBN 9781845112875. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  89. ^ Hanioğlu 2001, pp. 269, 273.
  90. ^ Clayer, Nathalie (2007). Aux origines du nationalisme albanais: La naissance d'une nation majoritairement musulmane en Europe [The origins of Albanian nationalism: The birth of a predominantly Muslim nation in Europe]. Paris: Karthala. fq. 606–607. ISBN 9782845868168. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  91. ^ Göçek, Fatma Müge (2014). Denial of Violence: Ottoman Past, Turkish Present, and Collective Violence against the Armenians, 1789-2009. Oxford University Press. fq. 192. ISBN 9780199334216. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  92. ^ Gawrych, George (2006). The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913. London: IB Tauris. fq. 153. ISBN 9781845112875. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  93. ^ Hanioğlu, M. Șükrü (2001). Preparation for a Revolution: The Young Turks, 1902-1908. Oxford University Press. fq. 273. ISBN 9780199771110. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  94. ^ Göçek, Fatma Müge (2014). Denial of Violence: Ottoman Past, Turkish Present, and Collective Violence against the Armenians, 1789-2009. Oxford University Press. fq. 192. ISBN 9780199334216. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Shemsi_Pasha_(gjeneral)&oldid=2629520"