Ballshi

Ballshi është qytet në Shqipëri. Ndodhet në Rrethin e Mallakastrës dhe është kryeqendra e saj. Ballshi ka një popullsi prej reth 43 000 banorë.

Është selia e bashkisë së Mallakastrës, e vendosur në kalimin nga fusha e Myzeqesë në kodrat jugore, 20 kilometra në juglindje të Fierit. Ballshi është qendra e prodhimit të naftës në Shqipëri dhe vendndodhja e rafinerisë më të madhe në vend. Qyteti është gjithashtu qendra lokale e rajonit.

Rruga më e rëndësishme trungu për në Shqipërinë e Jugut, SH 4, kalonte nëpër qytet për një kohë të gjatë. Sot itinerari shkon më në perëndim në luginën e Vjosës. Shërbimi i pasagjerëve në linjën e degës nga Fieri në Ballsh u ndërpre në vitin 2000, me trenat e mallrave që shkonin drejt rafinerisë aty pranë:

Klubi vendas i futbollit KS Bylis Ballsh luan në ligën më të lartë.

Historia

Mesi i shekullit IV p.e.s. Në shekullin IV para Krishtit, ilirët themeluan një qytet në majë të një kodre, më vonë Byllis, i cili, i rrethuar nga një mur fortifikues, u bë kryeqyteti i fisit ilir të Byllions. Nga mesi i shekullit II p.e.s. Në shekullin IV para Krishtit i përkiste provincës romake të Maqedonisë me emrin e atëhershëm Colonia Byllidensium. Në Ballsh u gjetën mbetje kolonash romake, por vendbanimi i Ballshit pesë kilometra në veri të Bylisit dhe larg rrugëve të trafikut nuk është i sigurt se egzistonte në kohën romake. Lulëzimi i fundit i Bylisit ishte në shekullin e VI pas Krishtit nën Perandorin Romak Lindor Justinian I. Duhet të ketë qenë një qendër e rëndësishme e krishterë sepse mbetjet e bazilikave të hershme të krishtera janë gjetur në një duzinë komunitete më të vogla brenda pesë deri në dhjetë kilometra larg Bylisit.

Në Ballsh (atëherë Baletium), në rrugëtimin e qytetit u zbuluan themelet e një bazilike tre anëshe të fillimit të shekullit të 6-të. U gjetën pllaka dyshemeje prej mermeri nga ishulli grek Eubea dhe kolona prej graniti egjiptian. Ka një ndërtesë të vogël kishe të re në vend.

Byllisi nuk u rindërtua pas pushtimit shkatërrues sllav në 586 pas Krishtit. Më pas mbeti i braktisur dhe banorët me peshkopin u shpërngulën në Ballsh. Në shekullin e 11-të ose të 12-të, hapësirat midis rreshtave të kolonave në bazilikë u myllen me tulla. Sipas rezultateve të gërmimeve, në Ballsh duhet të ketë ekzistuar edhe një manastir në mesjetë. Një kolonë me një mbishkrim të vjetër bullgar të gjetur në rrënojat e manastirit në vitin 1919 përmend vitin 6374 (865/866) sipas kalendarit të vjetër bullgar si ngjarje e rëndësishme gjatë sundimit të sundimtarit Boris I. Besohet se këtë vit u bë restaurimi i krishterë i Perandorisë Bullgare. Në fakt, në vitin 1219 përmendet një manastir i Shën Dhimitrit në vendin që sot njihet si Glavinitza. Në shekullin e 14-të vendi u rendit si selia e peshkopit; një peshkop gjerman e vizitoi nga 1351 deri në 1357.

Nën pushtetarët krahinorë të këtyre viteve dhe deri në kohën e Skënderbeut në shekullin XV, rëndësi ka marrë edhe klani i familjes Ballsha. Sfera e tyre e ndikimit shtrihej shumë përtej krahinës së Mallakastrës.

Nga viti 1972 deri në vitin 1987 kishte një kamp-burg në Ballsh, i cili u ngrit nën diktaturën e Enver Hoxhës. Punëtorët e detyruar atje duhej të punonin në fabrikën e industrisë së naftës që u ndërtua me ndihmën kineze. Nganjëherë, kampi strehonte deri në 2000 të burgosur që jetonin atje në kushtet më çnjerëzore. Në kamp kishte edhe njerëz shumë të moshuar.

Gjeografia

Ballshi ndodhet në zonën jugperëndimore të Shqipërisë në Mallakastër për gjatë rrugës nacionale Fier-Gjirokastër. Vetë Ballshi si qytet është relativisht i ri, i ngritur rreth 35 vjet më parë si pasojë e industrializimit të zonës dhe ngritjes së Uzinës së Përpunimit të naftës. I veçante është fakti që qyteti i Ballshit është i vetmi që përmbledh gjithë rrethinat në trevën e Mallakastrës. Vendodhja e tij në rrëzë të kodrave të cilat përshkohen nga dy lumenj Gjanica dhe Vjosa i jep zonës dhe këtij qyteti bukurinë natyrore mesdhetare me vreshta e ullinj. Bukuria e natyra e kësaj treve ka bërë Mbretin e Parë Bullgar të gjej prehje në këtë vend përgjatë rrugës së tij. Dëshmi për këtë është vendbanimi që ai ngriti në Ballsh (Bazilika). Ky mbret u pagëzua ne këtë vend dhe prej këtij akti edhe sot Bullgaria ushtron besimin ortodoks. E domosdoshme por edhe synim i Bashkisë së qytetit të Ballshit së bashku me pushtetin vendor rreth tij, është ngritja e infrastrukturës së nevojshme për zhvillimin e turizmit kulturor e të trazhgimisë ku më e rëndësishmja do të ishte një rrugë lidhëse Ballsh, Bazilike me Bylisin (Qytetërimi I vjetër Ilir) me kalanë e Nikaias ndër më të vjetrat në Shqipëria dhe padyshim kjo rrugë do të zbresë 2-3 km më poshtë në Parkun e Poçemit. Kështu çdo vizitor mbas një udhëtimi te këndshëm do të shuante kureshtjen e tij në qytetet e lashtësisë dhe do të gjente qetësi e çlodhje në freskinë e pyllit dhe të burimit natyror të ujit të Poçemit dhe ku rrjedha e rrëmbyeshme e lumit Vjosë zhurmon natyrshëm.

Arsimi dhe Kultura

Arsimi është i organizuar ne atë 8 vjeçar dhe atë te mesëm. Janë tre gjimnaze në zonë: në Ballsh, Hekal dhe Fratar. Ballshi ka një bibliotekë dhe një pallat kulture. Veçori e zonës është mikpritja dhe bujaria.

Shërbimi Shëndetësor

Shërbimi shëndetësor është i përberë nga shërbimi ambulator, dhe në qytetin e Ballshit ka një spital që mbulon urgjencat dhe lindjet. Ndërhyrje kirurgjikale dhe te specializuara realizohen jashtë rrethit te Mallakastres.

Ekonomia

Rreth Ballshit ndodhen pesë vendburime nafte. Fusha më e madhe e naftës në Shqipëri, Marinza pranë Patosit, pak kilometra në veri të qytetit, u zbulua në vitin 1957. Fusha naftëmbajtëse e Ballshit, e cila u zbulua vetëm në vitin 1966, është edhe më afër. Rafineria në Ballsh ka një kapacitet teorik përpunues prej 1 milion ton naftë bruto në vit. Këto sasi u arritën vetëm rreth vitit 1980: në vitin 2000 në Ballsh u prodhua 300.000 tonë, më pak se një e treta e kapacitetit. Në vitin 2005, prodhimi total në vend ishte vetëm 382,000 tonë.

Arsyet e sasive të ulëta të prodhimit janë, nga njëra anë, metodat e vjetruara të bartjes dhe, nga ana tjetër, sistemet e vjetruara të përpunimit. Rafineria e Ballshit është ndërtuar në vitin 1978 duke përdorur teknologjinë e viteve 1960.

Në vitin 2006, kompania operuese tashmë e privatizuar ARMO vendosi të investojë 2.6 milionë euro në një pjesë të re të uzinës. Një kompani tjetër përgjegjëse për teknologjinë e shpimit, e cila u shkëput nga Korporata Shtetërore e Naftës Shqiptare (APC) në 1999, është Servcom, e cila gjithashtu u privatizua. Ekziston edhe Albpetrol, në pronësi të mëparshme shtetërore, e cila prodhon naftë bruto.