Jeta personale e Ataturkut

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Mustafa Kemal Atatürk
Atatürk dhe vajza e tij e birësuar Rukiye Erkin, 1926
U lind në
Ali Rıza oğlu Mustafa
(Mustafa son of Ali Rıza)

1881
Selanik, Vilajeti i Selanikut, Perandoria Osmane
Vdiq10 nëntor 1938 (56-57 vjet)
Pallati Dolmabahçe, Stamboll, Turqi
Vendi i prehjesAnıtkabir, Ankara, Turqi
KombësiaTurk
ShkollimiAkademia e Luftës Osmane
Kolegji Perandorak Ushtarak
Njohur përKomandant ushtarak, burrë shteti revolucionar
Bashkëshorti/jaLatife Uşaklıgil (1923–25)
Fëmijë9 (adopted)
Prind/ërAli Riza Efendiu
Zybejde Hanëm
Të afërmMakbule Atadan (motër)
Nënshkrimi

Mustafa Qemal Ataturku (turqisht Mustafa Kemal Atatürk, shqiptimi në turqisht: [mustafa kemal atatyɾk], 1881 – 10 nëntor 1938) themeloi Republikën e Turqisë dhe shërbeu si president i saj nga viti 1923 deri në vdekjen e tij më 10 nëntor 1938. Jeta e tij personale ka qenë objekt i studimeve të shumta. Sipas historianit turk Kemal H. Karpat, bibliografia e fundit e Ataturkut përfshinte 7010 burime të ndryshme.[1] Jeta personale e Atatürk ka polemikat e veta, duke filluar nga vendi ku lindi deri tek emri i plotë i saktë. Detajet e martesës së tij kanë qenë gjithmonë objekt debati. Besimet e tij fetare u diskutuan në jetën politike turke kohët e fundit pas Protestave të Republikës gjatë zgjedhjeve presidenciale të vitit 2007.

Personaliteti i Mustafa Qemalit ka qenë një temë e rëndësishme si për studiuesit ashtu edhe për publikun e gjerë.[1] Pjesa më e madhe e informacionit të konsiderueshëm personal rreth tij vjen nga kujtimet e bashkëpunëtorëve të tij, të cilët ndonjëherë ishin rivalët dhe miqtë e tij. Disa informacione të besueshme burojnë nga Ali Fuat Cebesoy, Kâzım Karabekir, Halide Edib Adıvar, Kılıç Ali, Falih Rıfkı Atay, Afet İnan, ka edhe analiza dytësore nga Patrick Balfour, 3rd Baron Kinross, Andrew Mango dhe, më së fundmi, Vamık Volkan dhe Norman Itzkowitz.

Emri[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në traditën turke, emrat kanë vlera shtesë nderi ose përkujtimore përveç funksionit të tyre gramatikor identifikues. Është e mundur të përkthehet një emër nga turqishtja në gjuhë të tjera, por duhet pasur kujdes pasi forma e emrave ndryshon nga një gjuhë në tjetrën. Emri i lindjes i së Atatürk ishte Mustafa. Mustafa (arabisht: مصطفى – Muṣṭafā, "i zgjedhuri"), një epitet i profetit islam Muhamed, ishte një emër i zakonshëm në atë kohë. Mustafai i ri studioi në Shkollën Ushtarake të Selanikut, shkollën e mesme ushtarake në Selanik (tani Thessaloniki në Greqinë moderne), ku mësuesi i tij i matematikës kapiten Üsküplü Mustafa Sabri Bey i dha emrin shtesë Kemal ("përsosmëri") për shkak të përsosmërisë akademike të studentit të tij.[2]

Më 27 nëntor 1911, Mustafa Qemal u promovua në gradën Binbaşı, një gradë ushtarake osmane që tregon komandantin e "një mijë ushtarëve", ekuivalente me gradën Major në ushtrinë moderne turke. Meqenëse, në radhët ushtarake osmane, "Beu" ishte një titull i përbashkët që u jepej të gjitha gradave për Binbaşı e lart, Mustafa Qemal Efendiu, këtej e tutje, quhej Mustafa Kemal Bey. Më 1 prill 1916, Mustafa Qemal u gradua në gradën Mirliva, ekuivalente me Major Gjeneral. Në gradat ushtarake osmane, Pasha ishte një titull i përbashkët që u jepej të gjitha gradave në dhe mbi Mirliva, dhe që atëherë e tutje ai quhej Mustafa Kemal Pasha (turqisht: Paşa).

Qemal Pasha, i neveritur nga kapitullimet dhe lëshimet e bëra nga sulltani ndaj aleatëve dhe nga pushtimi i Stambollit nga britanikët, dha dorëheqjen nga posti i tij më 8 korrik 1919. Ai u arratis nga Stambolli me det, duke kaluar nëpër patrullat e Marinës Mbretërore Britanike dhe zbarkuar në qytetin port të Samsunit të Detit të Zi, për të organizuar rezistencën kundër pushtimit të Anadollit nga Fuqitë Aleate. Pas dorëheqjes së tij, Porta e Lartë, qeveria perandorake osmane, lëshoi ​​një urdhër dhe më vonë e dënoi me vdekje në mungesë.

Më 19 shtator 1921, Asambleja e Madhe Kombëtare e Turqisë i dha atij titullin Gaziu, që nënkupton, një veteran luftarak ose i plagosur, me konotacionin fetar të mposhtjes së forcave joislamike, dhe i dha gradën Marshall për arritjet e tij gjatë Lufta e Pavarësisë. Tani e tutje, ai do të quhej Gazi Mustafa Kemal.[3]

Më 21 qershor 1934, Asambleja e Madhe Kombëtare njohu nevojën për regjistrimin dhe përdorimin e mbiemrave të trashëguar fiks. Ligji mbi mbiemrin u propozua dhe më vonë u fut në fuqi. Më 24 nëntor 1934, Kuvendi miratoi një ligj të posaçëm për t'i dhënë Mustafa Qemalit mbiemrin Atatürk, që përkthehet si "Babai i turqve"[4][5] dhe vendosi Atatürk si një mbiemër unik.[note 1]

Lista e emrave dhe titujt[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  • Lindja: Ali Rıza oğlu Mustafa
  • Vitet 1890: Mustafa Kemal
  • 1911: Mustafa Kemal Bey
  • 1916: Mustafa Kemal Paşa
  • 1921: Gazi Mustafa Kemal Paşa
  • 1934: Kemal Atatürk
  • 1935: Kamâl Atatürk
  • 1937: Kemal Atatürk[6]

Revista Time thotë: "Njeri me shtatë emra. Ky biond, sy blu, qafa e vrazhdë bacike kishte shtatë emra përpara se të vdiste si Kamâl Atatürk."[7] Megjithatë, Ataturku iu kthye drejtshkrimit të vjetër të Kemalit nga maji 1937 e në vazhdim.[6]

Dashuria për natyrën[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Ai i kushtoi rëndësi kalit të tij Sakarya dhe qenit të tij Fox. Ai u lidh gjithashtu në mënyrë anekdotike me ruajtjen e Angorës Turke pasi një artikull në "Reader's Digest" i Turqisë thuhet se pretendonte se Atatürk tha "pasardhësi i tij do të kafshohej në kyçin e këmbës nga një mace e bardhë me sy të çuditshëm".[8]

Atatürk krijoi Fermën e Pyjeve në vitin 1925. Ai donte të kishte një fermë moderne në periferi të kryeqytetit duke përfshirë një parajsë të gjelbër (arboretum) për njerëzit.[9] Ranch Forest zhvilloi një program për të prezantuar blegtorinë e zbutur dhe hortikulturën në vitin 1933. Si pasojë e interesimit të fëmijëve për kafshët Atatürk përfshiu në zhvillimin e një programi i cili më pas u bë i njohur si "Kopshti zoologjik i Ankarasë". Kopshti zoologjik modern, i cili u deshën 12 vjet për t'u ndërtuar, i pari i këtij lloji në Turqi, u dha mundësinë njerëzve të vëzhgonin kafshët përtej kufijve të cirkut dhe panaireve. Atatürk, me vajzën e tij më të vogël të birësuar, Ülkü, kaloi kohën në fermën e pyllit dhe gjatë gjithë fazave të zhvillimit të kopshtit zoologjik derisa vdiq në vitin 1938. Hapja zyrtare u bë në vitin 1945.

Vdekja dhe varrimi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Artikulli kryesor: Vdekja dhe varrimi shtetëror i Mustafa Kemal Atatürk
Njerëz në zi në varrimin e Atatürk

Atatürk vdiq në Pallatin Dolmabahçe në Stamboll, më 10 nëntor 1938, në orën 09:05, në moshën 57-vjeçare. Mendohet se ai vdiq nga cirroza e mëlçisë.[10] Varrimi i Atatürk shkaktoi pikëllim dhe krenari në Turqi, dhe shtatëmbëdhjetë vende dërguan përfaqësues të posaçëm, ndërsa nëntë kontribuan me detashmente të armatosura në kortezh.

Në nëntor 1953, eshtrat e Atatürk u morën nga Muzeu Etnografik i Ankarasë nga 138 oficerë të rinj rezervë në një procesion që shtrihej për dy milje (3 km) duke përfshirë presidentin, kryeministrin, çdo ministër kabineti, çdo deputet parlamentar, çdo guvernator provincial dhe çdo diplomat i huaj.[11]

Një admiral ruante një jastëk prej kadifeje që mbante Medaljen e Pavarësisë; dekorata e vetme, ndër shumë të tjera, që Atatürk preferonte të vishte. Babai i turqve më në fund pushoi në mauzoleumin e tij, Anıtkabir. Një zyrtar vuri në dukje: "Unë isha në detyrë aktive gjatë varrimit të tij, kur derdha lot të hidhur në përfundimin e vdekjes. Sot nuk jam i trishtuar, për 15 vjet më kanë mësuar se Atatürk nuk do të vdesë kurrë."[11]

Stili i tij i jetesës ka qenë gjithmonë i mundimshëm. Konsumimi i alkoolit gjatë diskutimeve të darkës, pirja e duhanit, orët e gjata të punës së palodhur, shumë pak gjumë dhe puna për projektet dhe ëndrrat e tij kishin qenë mënyra e tij e jetës. Siç kishte thënë historiani Will Durant, "burrat e përkushtuar ndaj luftës, politikës dhe jetës publike lodhen shpejt dhe që të tre ishin pasioni i Atatürk".

Testamenti[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në testamentin e tij të shkruar më 5 shtator 1938, ai i dhuroi të gjitha pasuritë e tij Partisë Republikane Popullore, me kusht që, me interesin vjetor të fondeve të tij, motra e tij Makbule dhe fëmijët e tij të birësuar do të kujdesen, arsimi i lartë i fëmijëve të İsmet İnönü do të financohet dhe pjesa tjetër do t'i jepet Shoqatës së Gjuhës Turke dhe Shoqërisë Historike Turke.

Publikimet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Shënimet gjeologjike të Atatürk. Ai ka bërë kërkime mbi shkencën natyrore, historinë dhe filozofinë.

Atatürk botoi shumë libra dhe mbajti një ditar gjatë gjithë karrierës së tij ushtarake. Revistat e përditshme dhe shënimet ushtarake të Ataturkut gjatë periudhës osmane u botuan si një koleksion i vetëm. Një koleksion tjetër mbuloi periudhën midis viteve 1923 dhe 1937 dhe indekson të gjitha dokumentet, shënimet, memorandumet, komunikimet (si President) nën vëllime të shumta, të titulluar Atatürk'ün Bütün Eserleri ("Të gjitha veprat e Ataturkut").

Lista e librave të redaktuar dhe autorizuar nga Atatürk jepet më poshtë, e renditur sipas datës së botimit:

  1. Takımın Muharebe Tâlimi, botuar më 1908 (Përkthim nga gjermanishtja)
  2. Cumalı Ordugâhı – Süvâri: Bölük, Alay, Liva Tâlim ve Manevraları, botuar më 1909
  3. Ta’biye ve Tatbîkat Seyahati, botuar më 1911
  4. Bölüğün Muharebe Tâlimi, botuar më 1912 (Përkthim nga gjermanishtja)
  5. Ta’biye Mes’elesinin Halli ve Emirlerin Sûret-i Tahrîrine Dâir Nasâyih, botuar më 1916
  6. Zâbit ve Kumandan ile Hasb-ı Hâl, botuar më 1918
  7. Nutuk, botuar më 1927
  8. Vatandaş için Medeni Bilgiler, botuar më 1930 (Për klasat qytetare të shkollave të mesme)
  9. Geometri, botuar më 1937 (Për klasat e matematikës në shkollën e mesme)

Shënime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ Ligji thoshte se mbiemri "Atatürk" mund të përdoret vetëm nga Mustafa Kemal, presidenti i parë i Turqisë. Mbiemri "Atatürk" mund të ndahet në dy pjesë, "Ata" dhe "Türk", ku "Ata" do të thotë "baba" ose "paraardhës", ndërsa Türk tregon thjesht "turk", "popullin turk". Kështu, "Atatürk" përkthehet më së miri "Babai i popullit turk". Praktika aktuale e zakonshme në Turqi dhe jashtë saj është t'i referohemi atij si Mustafa Kemal Atatürk.

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ a b Karpat, "The Personality of Atatürk", pp. 893–99.
  2. ^ Carl Cavanagh Hodge, Encyclopedia of the Age of Imperialism, 1800–1914, p. 393; ISBN 978-0-313-33404-7
  3. ^ Güneş, İhsan (2011). Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, "Sakarya Savaşı", Prof. Dr. İlhan Güneş (në turqisht). ISBN 9789754927436. Arkivuar nga origjinali më 17 qershor 2014. Marrë më 14 gusht 2011.
  4. ^ Turkish Justice Department website, Article Ataturk
  5. ^ Profile Arkivuar 22 nëntor 2011 tek Wayback Machine, smithsonianmag.com. Retrieved 28 March 2015.
  6. ^ a b Enis Dinç (2020). Atatürk on Screen: Documentary Film and the Making of a Leader. fq. 180. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ "TURKEY: Door to Dreamland". Time. 19 maj 1941.
  8. ^ "Turkish Angora A Zoological Delight". Pet Publishing Inc. (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 7 dhjetor 2007. Marrë më 2007-11-26.
  9. ^ "History of Atatürk Orman Çiftliği" (në turqisht). aoc@aoc.gov.tr. Arkivuar nga origjinali më 10 tetor 2007. Marrë më 26 nëntor 2007. "Yeşili görmeyen gözler renk zevkinden mahrumdur. Burasını öyle ağaçlandırınız ki kör bir insan dahi yeşillikler arasında olduğunu fark etsin" düşüncesi Atatürk Orman Çiftliği'nin kurulmasında en önemli etken olmuştur.
  10. ^ "Kemal Atatürk" (në anglisht). NNDB. Marrë më 7 gusht 2008.
  11. ^ a b "The Burial of Atatürk". Time (në anglisht). 24 nëntor 1953. fq. 37–39. Arkivuar nga origjinali më 14 nëntor 2006. Marrë më 7 gusht 2007.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Jeta_personale_e_Ataturkut&oldid=2598755"