Jump to content

Pyrénées-Orientales

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Pyrénées-Orientales
Departament
Pirineus Orientals (Katalanisht)

Pirenèus Orientals (Ocitanisht)

Pyrénées-Orientales (Frëngjisht)
Ndërtesa e prefekturës së departamentit Pirenejtë Orientalë në Përpinjan
Ndërtesa e prefekturës së departamentit Pirenejtë Orientalë në Përpinjan
Flamuri i Pyrénées-Orientales
Flamuri
Stema Pyrénées-Orientales
Stema
Vendndodhja e Pirenejve Orientalë në Francë
Vendndodhja e Pirenejve Orientalë në Francë
ShtetiFranca
RajoniOcitania
PrefekturaPërpinjan
NënprefekturatCéret
Prades
Sipërfaqja
 • Gjithsej4.116 km2 (1,589 sq mi)
Popullsia
 (Janar 2020)
 • Gjithsej482.765
 • Dendësia120/km2 (300/sq mi)
 Gjuha katalane dhe gjuha frënge
Zona kohoreUTC+1 (CET)
 • Verës (DST)UTC+2 (CEST)
Nr. i departamentit66

Pyrenees-Orientales ( shqiptimi frëngjisht: [piʁene ɔʁjɑ̃tal] ; Katalanisht: Pirineus Orientals  [piɾiˈnɛwz uɾiənˈtals] ; Ocitanisht: Pirenèus Orientals  [piɾeˈnɛwz uɾjenˈtals] ; lit. ' Pirenejtë Lindorë ' ), i njohur gjithashtu si Katalonia Veriore, [1] [2] [3] është një departament i rajonit të Ocitanisë, Franca Jugore, ngjitur me kufirin verior spanjoll dhe Detin Mesdhe . Ai gjithashtu rrethon enklavën e vogël spanjolle të Llívias, dhe kështu ka dy kufij të dallueshëm me Spanjën. Në vitin 2019, ai kishte një popullsi prej 479,979. [4] Disa pjesë të Pirenejve Orientalë (si Cerdagne) janë pjesë e Gadishullit Iberik . Ai është emërtuar pas vargmalit malor të Pirenejve .

Historia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Përpara Traktatit të Pirenejve në vitin 1659, pjesa më e madhe e departamentit aktual ishte pjesë e ish- Principatës së Katalonjës, brenda Kurorës së Aragonit, pra pjesë e Mbretërisë së Spanjës, kështu që pjesa më e madhe e tij ka qenë historikisht katalanisht-folëse dhe ende disa njerëz i referohen si Katalonja Veriore .

Departamenti modern u krijua herët gjatë Revolucionit Francez më 9 shkurt 1790 me emrin Roussillon, gjithashtu emri i provincës para-revolucionare të Roussillonit, së cilës i korrespondon pothuajse saktësisht, megjithëse departamenti përfshin gjithashtu Fenouillèdes, një pjesë të vogël territori, që më parë kishte qenë në skajin jugor të Languedoc . Prandaj, emri ndryshoi më 26 shkurt 1790, në Pirenejtë Orientalë.

E pushtuar nga Spanja në prill 1793, zona u rimor trembëdhjetë muaj më vonë gjatë Luftës së Roussillonit .

Gjatë shekullit të XIX-të, Pirenejtë Orientalë rezultoi një nga departamentet më të qëndrueshme republikane në Francë. Intelektuali dhe politikani republikan François Arago, i cili, gjatë muajve të parë të Republikës së Dytë jetëshkurtër në 1848, ishte për një kohë të shkurtër de fakto Kryetar i shtetit, erdhi nga Estagel në lindje të departamentit.

Gjeografia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Kulla e energjisë diellore Themis

Pirenejtëm Orientalë ka një sipërfaqe prej 4,115 km 2 . Ai përbëhet nga tre lugina lumenjsh në vargmalin e Pirenejve - nga veriu në jug, ato të Agly, Têt dhe Tech - dhe Rrafshina lindore e Roussillonit në të cilën ata konvergojnë. Pjesa më e madhe e popullsisë dhe e prodhimit bujqësor janë të përqendruara në fushë, me vetëm 30% të sipërfaqes. Ekziston një rezervuar uji në Lac de Matemale . Ekziston edhe një liqen, Casteilla .

Lugina e sipërme e Têt përfshin 1/3 më perëndimore të departamentit, me pak më shumë se një të dhjetën e popullsisë së përgjithshme. Në jug-lindje, lugina Tech dhe Cote Vermeille përmbajnë rreth 100,000 banorë. Pellgu Agly në veri-lindje ka shumë të përbashkëta me zonat fqinje të Audës. Llívia është një qytet i Cerdanyas, provinca e Gironës, Katalonia, Spanjë, që formon një enklavë spanjolle të rrethuar nga territori francez.

Qytetet kryesore

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Komuna më e populluar është Perpignan, prefektura, shtëpia e rreth një të katërtës së banorëve të Pyrenees-Orientales. Që nga viti 2019, ka 7 komuna me më shumë se 10,000 banorë: [4]

Komuna Popullsia (2019)
Perpignan 119,344
Canet-en-Roussillon 12,284
Saint-Estève 11,719
Saint-Cyprien 11,040
Cabestany 10,301
Argelès-sur-Mer 10,260
Saint-Laurent-de-la-Salanque 10,071

Ekonomia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Pyrenees-Orientales është një zonë e prodhimit të verës dhe një destinacion turistik.

Demografia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Zhvillimi i popullsisë që nga viti 1793:

Popullsia në vite
VitiPop.±%
1793105,171—    
1801110,732+5.3%
1806126,692+14.4%
1821143,054+12.9%
1831157,052+9.8%
1841173,592+10.5%
1851181,955+4.8%
1861181,763−0.1%
1872191,856+5.6%
1881208,855+8.9%
1891210,125+0.6%
1901212,121+0.9%
1911212,986+0.4%
1921217,503+2.1%
1931238,647+9.7%
1936233,347−2.2%
1946228,776−2.0%
1954230,285+0.7%
1962251,231+9.1%
1968281,976+12.2%
1975299,506+6.2%
1982334,557+11.7%
1990363,796+8.7%
1999392,803+8.0%
2006432,116+10.0%
2011457+5.8%
2016474,369+3.8%

Frëngjishtja flitet pothuajse nga e gjithë popullsia. Gjuhët e pakicave në rajon janë katalanishtja dhe ocitanishtja, të cilat mes tyre vlerësohet se fliten nga 34% e popullsisë dhe kuptohen nga një shtesë prej 21%.

Më 10 dhjetor 2007, Këshilli Departamental i Pyrenees-Orientales njohu katalanishten si gjuhë rajonale të departamentit, megjithëse sipas Kushtetutës frëngjishtja është ende gjuha e vetme zyrtare në Francë.

Zona tradicionalisht është e ndarë në komarqe, nga të cilat pesë ( Serdanja Franceze, Capcir, Conflent, Roussillon dhe Vallespir ) flasin historikisht katalanisht dhe një ( Fenouillèdes ) është historikisht ocitane. Pesë komarket që flisnin katalanisht ishin historikisht pjesë e Mbretërisë së Majorkës .

Kuzhina

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Kuzhina e Pyrenees-Orientales rrjedh natyrshëm nga prania historike katalane në zonë, [5] kështu që pjatat si paella, [6] karagolët a la llauna dhe calçots janë të përhapura në restorante, veçanërisht në data të rëndësishme si shenjtorët e ndryshëm, ditë festash dhe festivale kulturore. [7]

Zona është e famshme për verën e saj me varietetet e rrushit të kuq kryesisht të rritura në të gjithë departamentin, specialitete rajonale si muscat de Rivesaltes dhe Banyuls shiten kudo në departament.

Gjeografia e zonës çon në një ndarje të veçantë në kuzhinën e PO. Zona malore në jug ka gatime që përdorin përbërës që rriten natyrshëm atje, produkte si ullinj dhe djathë dhie .

Peshqit janë gjithashtu shumë të popullarizuar në rajon me Collioure që është i famshëm për açugat e tij, megjithëse peshkimi ka rënë për shkak të reduktimit të përgjithshëm të stokut të peshkut në detin Mesdhe.

Kultura

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Vendet me interes përfshijnë:

  • Banyuls-sur-Mer, i famshëm për verën e tij Banyuls me bazë Grenache, vendlindja e Aristide Maillol .
  • Céret, i konsideruar si një nga vendlindjet e kubizmit, mban disa muze, ndër të cilët Musée d'Art Moderne .
  • Collioure, konsiderohet si një nga vendet e famshme të fauizmit .
  • Força Réal, kështjellë e rrënuar në majë mali.
  • Prades, vendi i Universitetit Veror Katalanas ( Universitat Catalana d'Estiu ).
  • Prats de Mollo, kështjellë e rëndësishme mbrojtëse e shekullit të XVII-të me pamje nga jugu në Pirenejtë.
  • Salses, kështjellë e rëndësishme mbrojtëse e shekullit të 16-të, në kufirin e hershëm me Spanjën .

Pirenejtë Orientalë ka dy skuadra sportive të shquara: USA Perpignan (unioni i rugbit) dhe Catalans Dragons (liga e rugbit).

  • Përpinjan
    Përpinjan
  • Kështjella mbretërore e Collioure
    Kështjella mbretërore e Collioure
  • Fort des Salses
    Fort des Salses
  • Abacia Saint-Martin-du-Canigou
    Abacia Saint-Martin-du-Canigou
  • Abacia Saint-Michel-de-Cuxa
    Abacia Saint-Michel-de-Cuxa
  • Organoja e Ille-sur-Têt
    Organoja e Ille-sur-Têt

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ McPhee, Peter (1980). "A Case-Study of Internal Colonization: The Francisation of Northern Catalonia". Review (Fernand Braudel Center). 3 (3): 398–428. JSTOR 40240842. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Xic667 (2014-05-05), Français : Panneau bilingue catalan-français "Département des Pyrénées orientales"/"Benvinguts a Catalunya Nord" sur la route (française) nationale 22 direction Andorre, entre l'Hospitalet-près-l'Andorre (département de l'Ariège, France) et le Pas-de-la-Case (Andorre)., marrë më 2018-10-26 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra shifrorë: lista e autorëve (lidhja)
  3. ^ "Le catalan en Catalogne Nord et dans les Pays Catalans, Même pas mort !". www.lcdpu.fr (në frëngjisht). Marrë më 2018-10-26.
  4. ^ a b Populations légales 2019: 66 Pyrénées-Orientales, INSEE
  5. ^ Elizabeth Zadora-Rio, Vilarnau en Roussillon (Pyrénées Orientales, France) / In Archaeology of medieval europe : Volume 2: twelfth to sixteenth centuries ad, Aarhus university press (publikuar 2012), 2008, ISBN 978-87-7934-291-0 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ Jeff Koehler (21 shtator 2006), La Paella Deliciously Authentic Rice Dishes from Spain's Mediterranean CoastHardcover, Chronicle Books (publikuar 2006), ISBN 978-0-8118-5251-7 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ Andrews, Colman (1989), Cocina Catalana : el ultimo secreto culinario de Europa, Ediciones Martinez Roca, ISBN 978-84-270-1385-8 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Pyrénées-Orientales&oldid=2707803"