Betlehemi
Betlehem | |
|---|---|
| Arabisht transcription(s) | |
| • Arabisht | بيت لحم |
| Hebraisht transcription(s) | |
| • Hebraisht | בֵּית לֶחֶם |
 Horizonti i Betlehemit pranë Kishës së Lindjes (2009) | |
.svg) Betlehemi (Earth) | |
| Koordinatat: 31°42′11″N 35°11′44″E / 31.70306°N 35.19556°E | |
| Vendi |  Shteti i Palestinës |
| Guvernorati | Betlehem |
| Themeluar | 1400 pes (est.) |
| Qeveria | |
| • Lloji | Qytet i Zonës A (nga viti 1995) |
| • Kreu i Komunës | Anton Salman[1] |
| Sipërfaqja | |
| • Komunë lloji A | 10.611 dunams (10.611 ha or 2.622 acres) |
| Popullsia (2017)[2] | |
| • Komunë lloji A | 28.591 |
| • Dendësia | 2,700/km2 (7,000/sq mi) |
| • Metro | 97.559 |
| Etimologjia | Shtëpia e Mishit (Arabisht); Shtëpia e Bukës (Hebraisht, Aramisht) |
| Faqja zyrtare | www.bethlehem-city.org |
Betlehem (arabisht: : بيت لحم Bayt Laḥmi; hebraisht: בֵּית לֶחֶם Bēṯ Leḥem) është një qytet në Bregun Perëndimor, Palestinë, i vendosur rreth 10 kilometra (6.2 mi) në jug të Jeruzalemit. Është kryeqyteti i Guvernoratit Betlehem dhe ka një popullsi prej rreth 25,000 njerëz.[3][4] Ekonomia e qytetit është kryesisht e drejtuar nga turistët; Turizmi ndërkombëtar arrin kulmin rreth dhe gjatë Krishtlindjeve, kur krishterët nisin një pelegrinazh në Kishën e Lindjes, e nderuar si vendlindja e Lindjes së Jezusit.[5][6] Në hyrjen veriore të qytetit është Varri i Rakelës, vendvarrimi i matriarkes biblike Rakelës. Lëvizja rreth qytetit është e kufizuar për shkak të pengesës izraelite të Bregut Perëndimor.
Përmendja më e hershme e njohur e Betlehemit është në korrespondencën e Amarnës të Egjiptit të lashtë, e datës 1350–1330 pes, kur qyteti ishte i banuar nga kananitët. Në Biblën Hebraike, përshkruhet periudha e izraelitëve; ai identifikon Betlehemin si vendlindjen e Davidit, si dhe qytetin ku ai u miros si monarku i tretë i Mbretërisë së Bashkuar të Izraelit, dhe gjithashtu thekson se ai u ndërtua si një qytet i fortifikuar nga Roboami, monarku i parë i Mbretërisë së Judës.[7] Në Dhiatën e Re, Ungjilli i Mateut dhe Ungjilli i Lukës e identifikojnë qytetin si vendlindjen e Jezusit të Nazaretit. Nën Perandorinë Romake, qyteti i Betlehemit u shkatërrua nga Adriani, i cili ishte në proces të mposhtjes së hebrenjve të përfshirë në revoltën e Bar Kokhba. Megjithatë, rindërtimi i Betlehemit u promovua më vonë nga Helena, nëna e Kostandinit të Madh; Konstandini e zgjeroi projektin e nënës së tij duke porositur Kishën e Lindjes në vitin 327 të es. Në vitin 529, Kisha e Lindjes u dëmtua rëndë nga samaritanët e përfshirë në revoltat samaritane; pas fitores së Perandorisë Bizantine, ajo u rindërtua një shekull më vonë nga Justiniani I.
Mes pushtimit mysliman të Levantit, Betlehemi u bë pjesë e Jund Filastin në vitin 637. Myslimanët vazhduan të sundonin qytetin deri në vitin 1099, kur u pushtua nga kryqtarët, të cilët zëvendësuan klerin krishterë vendas - të përbërë nga përfaqësues nga Kisha Ortodokse Greke - me përfaqësues nga Kisha Katolike. Në mesin e shekullit të 13-të, muret e Betlehemit u shkatërruan nga Sulltanati Mamluk. Megjithatë, ato u rindërtuan nga Perandoria Osmane në shekullin e 16-të, pas luftës osmano-mamluk.[8] Në fund të Luftës së Parë Botërore, osmanët e mundur humbën kontrollin e Betlehemit nga Perandoria Britanike. Ajo u qeveris nën Mandatin Britanik për Palestinën deri në vitin 1948, kur u pushtua nga Jordania gjatë Luftës së Parë Arabo-Izraelite. Në vitin 1967, qyteti u pushtua nga Izraeli gjatë Luftës së Tretë Arabo-Izraelite. Që nga Marrëveshja e Oslos, e cila përfshin një sërë marrëveshjesh midis Izraelit dhe Autoritetit Kombëtar Palestinez, Betlehemi është caktuar si pjesë e Zonës A të Bregut Perëndimor, duke e bërë atë nominalisht si nën kontrollin e plotë palestinez.[8]
Ndërsa ishte historikisht një qytet i të krishterëve arabë, Betlehemi tani ka një shumicë myslimanësh arabë; Megjithatë, ajo është ende shtëpia e një komuniteti të rëndësishëm të të krishterëve palestinezë.[9][10] Aktualisht, Betlehemi është rrethuar nga dhjetëra vendbanime izraelite, të cilat efektivisht i ndajnë palestinezët në qytet nga mundësia për të hyrë hapur në tokën dhe mjetet e tyre të jetesës, dhe gjithashtu ka shkaktuar eksodin e tyre të vazhdueshëm.[11]
Gjeografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Betlehemi ndodhet në një lartësi prej rreth 775 metra mbi nivelin e detit, 30 metra më i lartë se Jeruzalemi aty pranë.[12] Betlehemi ndodhet në malet e Judesë.
Qyteti ndodhet 73 kilometra (45 mi) në verilindje të Qytetit të Gazës dhe Detit Mesdhe, 75 kilometra (47 mi) në perëndim të Amanit, Jordani, 59 kilometra (37 mi) në juglindje të Tel Avivit, Izrael dhe 10 kilometra (6.2 mi) në jug të Jeruzalemit.[13] Qytetet dhe qytezat e afërta përfshijnë Beit Safafa dhe Jerusalemin në veri, Beit Jala në veriperëndim, Husan në perëndim, al-Khadr and Artas në jugperëndim dhe Beit Sahour në lindje. Beit Jala dhe ky i fundit formojnë një grumbullim me Betlehemin. Kampet e refugjatëve Aida dhe Azza ndodhen brenda kufijve të qytetit.
Në qendër të Betlehemit është qyteti i tij i vjetër. Qyteti i vjetër përbëhet nga tetë lagje, të shtruara në një stil mozaik, duke formuar zonën përreth Sheshit të Manger. Lagjet përfshijnë lagjet e krishtera an-Najxhreh, el-Farahije, el-Anatreh, al-Tarajmeh, el-Qawawsa dhe Hreizat dhe el-Fawaghreh- lagjen e vetme myslimane. Shumica e lagjeve të krishtera janë emëruar sipas klaneve arabe Ghassanid që u vendosën atje.[14] Lagjja Al-Qawawsa u formua nga emigrantë të krishterë arabë nga qyteti i afërt i Tuqu' në shekullin e 18-të. Ekziston edhe një lagje siriane jashtë qytetit të vjetër, banorët e të cilit kanë prejardhjen nga Midyat dhe Ma'asarte në Turqi. Popullsia e përgjithshme e qytetit të vjetër është rreth 5000 banorë.
Klima
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Betlehemi ka një klimë mesdhetare (klasifikimi i klimës Köppen: Csa), me verë të nxehtë dhe të thatë dhe dimër të butë e më të lagësht. Temperaturat e dimrit (mesi i dhjetorit deri në mes të marsit) mund të jenë të freskëta dhe me shi. Janari është muaji më i ftohtë, me temperatura që variojnë nga 1 deri në 13 gradë Celsius (33–55 °F). Nga maji deri në shtator, moti është i ngrohtë dhe me diell. Gushti është muaji më i nxehtë, me një temperaturë maksimale prej 30 gradë Celsius (86 °F). Betlehemi merr mesatarisht 700 milimetra (28 in) reshje në vit, 70% midis nëntorit dhe janarit.[15]
Lagështia mesatare vjetore relative e Betlehemit është 60% dhe arrin normat e saj më të larta midis janarit dhe shkurtit. Nivelet e lagështisë janë në nivelin më të ulët në maj. Vesa e natës mund të ndodhë deri në 180 ditë në vit. Qyteti është i ndikuar nga flladi i Detit Mesdhe që bie rreth mesditës. Megjithatë, Betlehemi ndikohet gjithashtu nga valët vjetore të erërave të nxehta, të thata, me rërë dhe pluhur Khamaseen nga shkretëtira arabe, gjatë prillit, majit dhe mesit të qershorit.[15]
Rëndësia fetare
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Lindja e Jezusit
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Në Dhiatën e Re, Ungjilli i Lukës thotë se prindërit e Jezusit udhëtuan nga Nazareti për në Betlehem, ku lindi Jezusi.[16] Ungjilli i Mateut përmend Betlehemin si vendlindjen,[17] dhe shton se mbretit Herod iu tha se një 'mbret i judenjve' kishte lindur në qytet, duke e shtyrë Herodin të urdhëronte vrasjen e të gjithë djemve që ishin dy vjeç ose nën në qytet dhe rrethinë. Jozefi, i paralajmëruar për veprimin e afërt të Herodit nga një engjëll i Zotit, vendosi të ikte në Egjipt me familjen e tij dhe më pas u vendos në Nazaret pas vdekjes së Herodit.
Traditat e hershme të krishtera e përshkruajnë Jezusin si të lindur në Betlehem: në një rrëfim, një varg në Librin e Mikesë interpretohet si një profeci se Mesia do të lindte atje.[18] Apologjeti i krishterë i shekullit të dytë, Justin Martiri, deklaroi në Dialogu me Trifonin (shkruar rreth viteve 155–161) se Familja e Shenjtë ishte strehuar në një shpellë jashtë qytetit dhe më pas e kishte vendosur Jezusin në një grazhd.[19] Origjeni i Aleksandrisë, duke shkruar rreth vitit 247, i referohej një shpelle në qytetin e Betlehemit, për të cilën njerëzit vendas besonin se ishte vendlindja e Jezusit.[20] Ungjilli i Markut dhe Ungjilli i Gjonit nuk përfshijnë një rrëfim të lindjes së Krishtit, por i referohen atij vetëm si nga Nazareti.[21]
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ "Members of the Municipal Council". Bethlehem municipality (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 20 tetor 2018. Marrë më 2 gusht 2018.
- ^ "Main Indicators by Type of Locality - Population, Housing and Establishments Census 2017" (PDF) (në anglisht). Byroja Qendrore e Statistikave të Palestinës (PCBS). Arkivuar (PDF) nga origjinali më 28 janar 2021. Marrë më 2021-01-19.
- ^ Amara, 1999, p. 18 Arkivuar maj 29, 2021, tek Wayback Machine.
- ^ Brynen, 2000, p. 202 Arkivuar maj 29, 2021, tek Wayback Machine.
- ^ Kaufman, David; Katz, Marisa S. (16 prill 2006). "In the West Bank, Politics and Tourism Remain Bound Together Inextricably – New York Times". The New York Times (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 15 qershor 2013. Marrë më 22 janar 2008.
- ^ "Places to Visit In & Around Bethlehem" (në anglisht). Bethlehem Hotel. Arkivuar nga origjinali më 3 dhjetor 2013. Marrë më 29 nëntor 2013.
- ^ 2 Chronicles 11:5–6 (Note: Though v. 6 is frequently translated to say simply that Rehoboam built the city, the Hebrew phrase in v. 5, just prior, וַיִּ֧בֶן עָרִ֛ים לְמָצ֖וֹר wayyiḇen ‘ārîm lemāṣôr means "(and) he built cities into fortresses". Verse 5 is cited by at least one prominent Hebrew lexicon in illustration of this fact. See Koehler, L., Baumgartner, W., Richardson, M. E. J., & Stamm, J. J., The Hebrew and Aramaic Lexicon of the Old Testament (electronic edition; Leiden: E.J. Brill, 1994–2000), entry for the pertinent root בנה bnh, p. 139. Def. 3 reads as follows: "—3. with לְ to develop buildings: עָרִים לְמָצוֹר cities into fortresses 2C[hronicles] 11:5".)
- ^ a b "History and Mithology of Bethlehem" (në anglisht). Bethlehem Municipality. Arkivuar nga origjinali më 13 janar 2008. Marrë më 22 janar 2008.
- ^ Kamin, Debra. "Are Bethlehem's Christians losing grip on their city?". www.timesofisrael.com (në anglishte amerikane). Marrë më 2022-06-10.
- ^ Klein, Aaron; Daily, World Net (2005-12-27). "'Muslims persecuting Bethlehem's Christians'". Ynetnews (në anglisht). Marrë më 2022-06-10.
- ^ Philp, Catherine (24 dhjetor 2013). "Settlements choke peace in the little town of Bethlehem". The Times (në anglisht). fq. 28–29.
- ^ "Tourism In Bethlehem Governorate". Palestinian National Information Center (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 30 dhjetor 2007.
- ^ Distance from Bethlehem to Tel Aviv Arkivuar 6 nëntor 2018 tek Wayback Machine, Distance from Bethlehem to Gaza Arkivuar 6 nëntor 2018 tek Wayback Machine Time and Date AS / Steffen Thorsen.
- ^ Clans −2 Arkivuar tetor 19, 2013, tek Wayback Machine Mediterranean Voices: Oral History and Cultural Practice in Mediterranean Cities
- ^ a b "Bethlehem City: Climate". Bethlehem Municipality (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 28 nëntor 2007.
- ^ Gabim referencash: Etiketë
<ref>e pavlefshme; asnjë tekst nuk u dha për refs e quajturaqjukjz - ^ Bart D. Ehrman, Jesus: Apocalyptic Prophet of the New Millennium, Oxford University Press 1999, page 38.
- ^ Freed, 2004, p. 77. (citing Micah 5:2)
- ^ Taylor, 1993, pp. 99–100. "Joseph ... took up his quarters in a certain cave near the village; and while they were there Mary brought forth the Christ and placed him in a manger, and here the Magi who came from Arabia found him."(Justin Martyr, Dialogue with Trypho, chapter LXXVIII).
- ^ In Bethlehem the cave is pointed out where he was born, and the manger in the cave where he was wrapped in swaddling clothes. And the rumor is in those places, and among foreigners of the Faith, that indeed Jesus was born in this cave who is worshipped and reverenced by the Christians. (Origen, Contra Celsum, book I, chapter LI).
- ^ Mills and Bullard, 1990, pp. 445–446. See Mark 6:1–4 Arkivuar nëntor 30, 2011, tek Wayback Machine; and John 1:46 Arkivuar dhjetor 18, 2013, tek Wayback Machine.