Berisha (fis)

Albanian bajraks (1918). Berisha is numbered 16.

Berisha është një fis dhe rajon historik shqiptar në Pukë, në veri të Shqipërisë. Berisha është një nga fiset më të vjetra të dokumentuara shqiptare, i regjistruar për herë të parë në vitin 1242 në Dulcigno. Në mesjetë, ai u përhap gjerësisht në Shqipërinë veriore, Malin e Zi jugor dhe Kosovën. Në qendrat tregtare bregdetare të Dalmacisë në mesjetë gjenden edhe njerëz që e kanë prejardhjen te Berisha. Berisha formoi bashkësinë e tij territoriale në Pukë në shekullin e 14-të.

Në kulmin e zhvillimit feudal në Shqipëri në fund të shekullit të 13-të dhe gjatë shekullit të gjatë të 14-të, Berisha ishte në një proces çfisnorizimi dhe riorganizimi të disa degëve si familje feudale. Ky proces u ndal në vazhdën e pushtimit osman të Ballkanit në shekullin e 15-të dhe u pasua nga një forcimi i lidhjeve fisnore dhe farefisnore në rajon. Berisha i Pukës është një fis katolik. Në periudhën osmane, vëllazëritë nga Puka u vendosën në pjesë të Tropojës, disa zona të Kosovës dhe Karadaku në Maqedoni. Këto degë u konvertuan në Islam duke filluar nga shekulli i 18-të e tutje. Mbiemri Berisha është i zakonshëm në Pukë, Tropojë dhe Kosovë.

Gjeografia

Zona historike fisnore e Berishës ndodhet në rrethin e Pukës, në jug të Drinit, në perëndim të Fierzës, në veri të Shqipërisë. Qendra është pellgu i lumit Sapaç, që derdhet në Drin. Berisha kufizohet tradicionalisht me Dushmanin dhe Toplanën në perëndim, Bugjonin në veri, Iballën në lindje dhe Kabashin në jug. Vendbanimet kryesore janë Berisha e Vogël, Shopël dhe Berisha e Epërme. Banorët e saj quhen Berishat. Përsa i përket ndarjes administrative, Berisha është pjesë e njësisë bashkiake Iballë, Fushë-Arrëz.

Origjina

Traditat gojore dhe tregimet fragmentare u mblodhën dhe u interpretuan nga shkrimtarë që udhëtuan në rajon në shekullin e 19-të për historinë e hershme të fisit Berisha. Që atëherë, analiza e materialit të regjistruar historik, gjuhësia dhe antropologjia krahasuese kanë rezultuar në tregime më të bazuara historikisht. Me rëndësi të veçantë është kërkimi arkivor i Ljudevit Talocit, i cili gjeti të dhënat e para historike të Berishës në arkivat e Republikës së Raguzës në vitin 1242. Puna e tij lejoi kërkime të mëtejshme arkivore. Kështu, në vitet në vijim, Baroni Nopcsa e gjurmoi me siguri prejardhjen e Berishës në vitin 1370 dhe formuloi një prejardhje të mundshme që në vitin 1270.

Edith Durham, Baron Nopcsa e të tjerë shënuan traditën gojore më të njohur për origjinën e Berishës, e cila është edhe pjesë e traditës së të gjitha fiseve të tjera të zonës. Sipas tij, paraardhësi i parë i drejtpërdrejtë i fisit është Kol Poga, i biri i Pog Murrit, i biri i Murr Dedit. Vëllai i Kol Pogës ishte Lekë Poga, paraardhësi i Mërturit. Vëllai i Pog Murrit ishte Dit Murri, paraardhës i Shalës, Shoshit dhe Mirditës. Gjyshi i Kol Pogës, paraardhësi i Berishës, Murr Dedi ishte gjithashtu paraardhës i fisit Thaçi dhe Toplana. Berisha i Pukës formojnë katër vëllazëri, që të gjitha e kanë prejardhjen nga Kol Poga: Tetaj (Teta), Maroj (Poga), Deskaj (Desku), Doçaj (Doçi).

Në Mal të Zi, Marko Miljanov nga Kuçi shkroi në librin e tij për rajonin e tij të origjinës se Kuçi dhe Berisha ishin "konsideruar të afërt", gjoja sepse paraardhësit Berisha u vendosën nga Kuçi; Konstantin Jireçek më tej shënoi për këtë histori se Kuçi i Vjetër (Staro Kuçi), i cili vendosi si paraardhës një Grça, të birin e Nenadit, e vendosi atë si paraardhës të fisit Berisha. Përkundrazi, te Berisha besohet se vetë Kuçi i Vjetër rrjedh nga Berisha dhe quhet Berisha i Kuq në krahasim me Berishën e Pukës, Mërturit dhe një pjesë të Piperit që e ka origjinën nga Berisha, të cilët quhen kolektivisht Berisha i Bardh. Në të dhënat historike, Berisha dhe Kuçi i Vjetër shfaqen në zona dhe afate të ndryshme kohore pasi Kuçi i Vjetër ishte pjesë e fisit të Kuçit aktual, i cili bazohej në grupe të ndryshme stërgjyshore në fund të shekullit të 15-të. Megjithatë, nëse jo të afërm nga gjaku, fiset malazeze dhe shqiptare e konsideronin afërsinë në territorin origjinal ose të origjinës nga ku dikush "vinte". Prandaj, gjeografi serb Andrija Joviçeviq parashtroi narrativën se Kuçët ishin "të afërm" me Kastratin, Berishën dhe Kelmendin, sepse paraardhësi i tyre i largët dikur, gjoja, ishte vendosur në të njëjtën zonë të përgjithshme me Kuçin.

Në kohët e mëvonshme, një vëllazëri e Kuçit, Drekaloviçët e kanë perardhjen te Berisha. Nga ana tjetër, prej tyre një pjesë e Kastratëve e kanë origjinën. Kështu, këto grupe kanë zakon që t'i shmangen martesat me njëri-tjetrin. Në Kojën e Kuçit, një fis katolik shqiptar, ndonjëherë i klasifikuar si pjesë e rajonit të gjerë të Kuçit, vëllazëria Pali rrjedh nga Berisha dhe u vendos në atë zonë rreth vitit 1500. Kjo vëllazëri konsiderohet pjesë e Berishës së Kuqe.

Një vëllazëri tjetër në Malin e Zi modern që merret si farefis me fisin është vëllazëria Vushoviq nga Velika afër Plavës. Në Lumë fisi Arrëni është degë e Berishës. Në përgjithësi, vëllazëritë nga Berisha janë të përhapura në veri-lindje të Shqipërisë. Berisha i Tropojës të cilët formojnë tre vëllazëri: Isufmemaj, Halilaj, Papaj në periudhën osmane ishin pjesë e të njëjtit bajrak me Kojeli, të cilët janë nga Mërturi dhe kësisoj të afërm me Berishën.

Referime

• Durham, Edith (1909). "High Albania" (në anglisht). London: Edward Arnold.
• Elsie, Robert (2010) [2004]. Historical Dictionary Of Albania (PDF) (në anglisht) (bot. 2nd). Maryland: Rowman & Littlefield Publishing Group. ISBN 978-1-282-52192-6. OCLC 816372706. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2014-10-06.
• Elsie, Robert (2015). The Tribes of Albania: History, Society and Culture (në anglisht). I.B.Tauris. ISBN 978-1-78453-401-1.
• Etnografski institut (1967). Život i običaji narodni (në serbisht). Vëll. 80. Etnografski institut.
• Krasniqi, Mark (1984). Lugu i Baranit: monografi etno-gjeografike. Akademia e shkencave dhe e arteve e Kosovës.
• Srpski etnografski zbornik (në serbisht). SANU. 1976.
• Etnografski institut (1958). Zbornik radova Etnografskog instituta (në serbisht). Vëll. 7–8. Naučno delo.