Kosta Rika
República de Costa Rica
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Moto Kombëtare: Pura vida! Spa.: Vetëm jeto1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
Të dhëna tabelare
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kosta Rika, zyrtarisht e njohur si Republika e Kosta Rikës (spanjisht:: Costa Rica ose República de Costa Rica, Stampa:IPAes), është republikë në Amerikën Qendrore, që kufizohet me Nikaraguan në veri, Panamanë në lindje dhe jug-lindje, me Oqeanin Pacifik në jug dhe me Detin Karibik në lindje. Kosta Rika ishte shteti i parë në botë i cili e shpartalloi ushtrinë e vetë.[1] Në mesin e shteteve të Amerikës Latine Kosta Rika radhitet e katërta në listën e shteteve të Indeksit të Zhvillimit Njerëzorë dhe e 48-ta në mbar botën.[2] Sa i përket Indeksit të Performancës Ambientale, Kosta Rika radhitet e pesta në botë, duke u ngjitur nga vendi i 15-të në të cilin gjendej në vitin 2006.[3][4] Në vitin 2007 qeveria e Kosta Rikës deklaroi se duan që të jetë shteti i parë The government of Costa Rica stated that they want to be the first country to become [[karbon neutral]] duke filluar në vitin 2021.[5][6][7]
Historia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Periudha para-Kolombiane
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Historianët i kanë klasifikuar njerëzit indigjene të Kosta Rika si popull që i përkasin Zonës Ndërmjetëse, ku mbivenoseshin periferitë e kulturave Mezoamerikane dhe Andeane. Kohët e fundit, periudha para-kolombiane e Kosta Rikës ka qenë gjithashtu e përshkruar si pjesë e Zonës Isthmo-kolumbiane.
Dëshmia më e vjetër e vendosjes së njeriut në Kosta Rika është e lidhur me ardhjen e grupeve të ndryshme në rreth 10,000 deri në 7000 vjet para Krishtit, me dëshmi të lashtë arkeologjike (vegla guri) të ndodhura në Luginën Turrialba. Kishte prani shtizave dhe shigjetave të kulturës Clovis nga Amerika e Jugut, që tregom mundësinë e bashkëjetimit në këtë zonë të dy kulturave të ndryshme.
Bujqësia u bë e qartë në popullsitë që kanë jetuar në Kosta Rika rreth 5.000 vjet më parë. Gjatë mijëvjeçarit të dytë dhe të parë para Krishtit u stabilizuan tashmë bashkësi bujqësore. Këto ishin të vogla dhe të shpërndara, edhe pse koha e kalimit nga gjuetia në bujqësi si mjet kryesr jetese në zonë është ende i panjohur.
Përdorimi më i hershëm i qeramikës shfaqet rreth viteve 3.000 deri në 2.000 P.K.. Janë gjetur pjesë kupash, vazosh cilindrike, pjatancave, dhe forma të tjera vazosh të zbukuruara me vijëza, vizatime, dhe disa të modeluara sipas kafshëve.
Ndikimi i popujve indigjenë në kulturën moderne të Kosta Rikës ka qenë relativisht i vogël në krahasim me kombet e tjera, sepse vendit i mungonte një qytetërim i fortë i vendasve. Shumica e popullsisë vendase u integrua në shoqërinë koloniale spanjisht-folëse përmes martesave, me përjashtim të disa mbetjeve të vogla, më të rëndësishmet e të cilave janë Bribri dhe Boruka, fise të cilët ende jetojnë në malet e Kordiliereve të Talamankës, në pjesën jugore të Kosta Rikës, në afërsi të kufirit me Panamanë.
Kolonizimi spanjoll
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Ka dy supozime për emrin e Kosta Rikës. Njeri supozim është që emri la costa rica ("bregu i pasur") u përdor për herë të parë nga Kristofor Kolombi, që zbarkoi në brigjet lindore të Kosta Rikës në fund të udhëtimit të tij në vitin 1502 [8] dhe vuri re praninë e sasive të mëdha të bizhuterive prej ari të vendasve. Supozimi tjetër është që emri la costa rica u përdor nga pushtuesi Gil González Davila, i cili zbarkoi në bregun perëndimor në 1522, u takua me vendasit, dhe grabiti sasira nga ari i tyre.
Gjatë pjesës më të madhe të periudhës koloniale, Kosta Rika ishte krahina më jugore e Kapitenerisë së Përgjithëshme të Guatemalës, që ishte fillimisht pjesë e Nënrojaltisë së Spanjës së Re (dmth, Meksikës), por që, praktikisht, funksiononte si një entitet kryesisht autonom në kuadër të Perandorisë Spanjolle. Distanca e Kosta Rikës nga kryeqyteti në Guatemalë, ndalimi i saj ligjor sipas ligjit spanjoll të tregtisë, me fqinjët e saj jugore në Panama, atëherë pjesë e Nënrojaltisë së Granadës së Re (dmth, Kolumbisë), dhe mungesa e burimeve, të tilla si ari dhe argjendi, e bënë Kosta Rikën një rajon të varfër, të izoluar, dhe me popullsi të rallë, brenda Perandorisë Spanjolle. Kosta Rika u përshkrua si "kolonia më e varfër dhe më e mjerueshme spanjolle në të gjithë Amerikën" nga një guvernator spanjoll në 1719.
Një tjetër faktor i rëndësishëm për varfërinë në Kosta Rika ishte mungesa e një popullatë të konsiderueshme indigjene në dispozicion për "Encomiendën" (punën e detyruar), që do të thoshte që shumica e kolonëve kostarikanë duhej të punonin tokën e tyre, duke parandaluar krijimin e pronave të mëdha. Për të gjitha këto arsye, Kosta Rika ishte, në përgjithësi, e pavlerësuar dhe e neglizhuar nga Kurora Spanjolle dhe u la të zhvillohej vetë. Rrethanat gjatë kësaj periudhe besohet se kanë çuar në shumë nga veçantitë për të cilën Kosta Rika është bërë e njohur, dhe njëkohësisht kanë përgatitur zhvillimin e Kosta Rikës si një shoqëri më egalitare se fqinjët e saj. Kosta Rika u bë një "demokraci rurale" pa klasë indigjene ose mestizo të shtypur. Kjo ishte vetëm pak kohë më parë se kolonët spanjollë tu ktheheshin kodrave, ku ata gjenden toka të pasura vullkanike dhe një klimë më të butë se ajo e ultësirës.
Pavarësia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Pjesa veri-perendimore e vendit, Gadishulli Nikoja, ishte pika më jugore e vendit Nahuatl.[9] and mistreatment by the Spaniards.
Gjeografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Gjeografia e Kosta Rikës
Politika
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Politika e Kosta Rikës
Njësit administrative
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Artikulli kryesor: Njësit administrative të Kosta Rikës
Kosta Rika është e përbërë nga shtatë provinca të cilat janë të ndara në 81 kantone (spanjisht: "cantón", shumës: "cantones"). Kantonet janë të udhëhequr nga kryetarët e kantoneve të cilët zgjidhen çdo katër vite nga banorët e kantoneve. Nuk ka legjislatura provinciale.
- Provincat
Ekonomia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Ekonomia e Kosta Rikës
Demografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Demografia e Kosta Rikës
Kultura
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Kultura e Kosta Rikës
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ El Espíritu del 48. "Abolición del Ejército". Marrë më 2008-03-09.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra shifrorë: lista e autorëve (lidhja) (Spanish) - ^ UNPD Human Development Report 2007/2008. "Table 1: Human development index" (PDF). Marrë më 2008-03-09.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra shifrorë: lista e autorëve (lidhja) - ^ Yale Center for Environmental Law & Policy / Center for International Earth Science Information Network at Columbia University. "Switzerland Tops 2008 Environmental Scorecard at World Economic Forum". Arkivuar nga origjinali më 3 shkurt 2008. Marrë më 2008-03-09.
{{cite web}}:|author=ka emër të përgjithshëm (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Yale Center for Environmental Law & Policy / Center for International Earth Science Information Network at Columbia University. "Environmental Performance Index 2008, Metrics for Costa Rica". Arkivuar nga origjinali më 27 janar 2008. Marrë më 2008-03-09.
{{cite web}}:|author=ka emër të përgjithshëm (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Costa Rica Aims to Be a Carbon-Neutral Nation, 2008-02-18 - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Costa Rica Aims to Become First "Carbon Neutral" Country, 2008-02-18 Arkivuar 26 mars 2009 tek Wayback Machine - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ "País quiere ser primera nación con balance neutro de carbono, 2008-02-18". Arkivuar nga origjinali më 11 tetor 2007. Marrë më 29 prill 2008.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Geographia Accessed on Nov 22, 2007.
- ^ The Story Of... Smallpox
Lidhje të jashtme
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit] |
Wikimedia Commons ka materiale multimediale në lidhje me: Kosta Rika. |
- The biggest and most detailed web-page about Costa Rica in Europe- Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- Pictures from a backpackers trip to Costa Rica[lidhje e vdekur] - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- Costa Rica information wiki - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- Catholic Church in Costa Rica
- Assembly of God Church in Curridabat-Costa Rica
- Qevria dhe administratat
- Casa Presidencial Arkivuar 20 tetor 2021 tek Wayback Machine (Spanjisht)
- Instituto Nacional de Biodiversidad, National Biodiversity Institute. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- Las Constituciones De Costa Rica De 1821-1949
- Costa Rica Tourist Board Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead. Costa Rica Official Web Site
- Costa Rica National Chamber of Tourism - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- National anthem lyrics
| Shtete | Antigua dhe Barbuda · Bahamet · Barbadosi · Beliza · Dominika · Grenada · Guatemala · Haiti · Hondurasi · Kanadaja · Kosta Rika · Kuba · Meksika · Nikaragua · Panamaja · Republika Dominikane · Saint Kits dhe Nevis · Santa Lucia · Shën Vincenti dhe Grenadinet· Salvadori · Shtetet e Bashkuara të Amerikës · Trinidad dhe Tobago · Xhamajka |  |
|---|---|---|
| Territore të tjera | ||
.svg){kind=small}
|
Ky artikull në lidhje me gjeografinë e Amerikës Veriore është një faqe cung. Ju mund të ndihmoni Wikipedia-n duke e përmirësuar atë. |