Shko te përmbajtja

Grenlanda

Redakto lidhjet
Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë

Page Stampa:Infobox political division/styles.css has no content.

Grenlanda
Kalaallit Nunaat (Grenlandisht)
Grønland (Danisht)
Autonomous territory in the Kingdom of Denmark
Flag of Grenlanda
Flamuri
Official seal of Grenlanda
Stema
Himni:
"Nunarput, utoqqarsuanngoravit"
"Ti Toka jonë e lashtë"
Kënga e Kalaallit:
"Nuna asiilasooq"
"Toka me Gjatësi të Madhe"[a]
Vendndodhja e Grenlandës
Vendndodhja e Grenlandës
Shteti sovranDanimarka
Bashkimi me Norvegjinë1262
Rikolonizimi danezo-norvegjez1721
Cedimi në Danimarkë14 janar 1814
Home rule1 maj 1979
Autonomi dhe vetëqeverisje të mëtejshme21 qershor 2009[2][3]
Kryeqyteti
and largest city
Nuuk
64°10′N 51°44′W / 64.167°N 51.733°W / 64.167; -51.733
Gjuhët zyrtareGrenlandisht[b]
Gjuhë të njohuraDanisht, Anglisht, dhe gjuhë të tjera nëse është e nevojshme[b]
Grupet etnike
(2020[5])
Feja
Krishterimi (Kisha e Grenlandës)
Demonym(s)
  • Greenlander
  • Greenlandic
GovernmentQeveri e devoluar brenda një monarkie kushtetuese parlamentare
• Monark
Frederik X
Mette Frederiksen
Julie Præst Wilche
Múte Bourup Egede
Mimi Karlsen
LegjislativiFolketing (legjislativ mbretëror)
Inatsisartut (legjislativ vendor)
National representation
• Folketing
2 anëtarë
Area
• Gjithsej
2,166,086 km2 (836,330 sq mi)
• Uji (%)
83.1[c]
Highest elevation
3.700 m (12.139 ft)
Population
• 2022 estimate
Neutral increase56,583[7] (210th)
• Dendësia
0.028/km2 (0.1/sq mi)
PBB (PPP)2011 estimate
• Gjithsej
$1.8 billion[8]
• Per capita
$37,000
GDP (nominal)2020 estimate
• Total
DKK 20.1 trilion[9]
$3.08 trilion[10]
• Per capita
DKK 358,000[9]
$54,694[11]
Gini (2015)Steady 33.9[12]
medium
HDI (2010)Increase 0.786[13]
high · 61st
MonedhaKrone daneze (DKK)
Time zoneUTC±00:00 to UTC-04:00
Date formatdd-mm-yyyy
Ana e drejtimitright
Kodi i thirrjes+299
Kodet postare
39xx
ISO 3166 codeGL
Internet TLD.gl

Grenlanda (anglisht: Greenland; Danisht : Grønland) - "vend i gjelbër" është një krahinë vetqeverisëse e Danimarkës, e cila gjendet ndërmjet Oqeanit Arktik dhe atij Atlantik, në lindje të Arkipelagut Arktik Kanadez. Megjithëse nga pikëpamja fiziko-gjeografike i përket kontinentit të Amerikës së Veriut, historikisht dhe kulturalisht Groenlanda ka lidhje më të ngushta me Europën prej të shkuarës së saj kur ka qenë e kolonizuar nga Norvegjia dhe Danimarka, por edhe prej lidhjeve të ngushta me fqinjin ishullor të saj, Islandën.

Groenlanda është ishulli më i madh në botë. Tre të katërtat e sipërfaqes së saj janë të mbuluara nga shtresa akulli të përhershme. Me një popullsi prej 56,480 banorësh në vitin 2013, është territori më pak i dendur për nga popullsia në botë. Një e treta e popullsisë jeton në kryeqytetin e vendit Nuuk. Shumica e popullsisë së saj përbëhet nga kombësia Inuit, paraardhësit e të cilëve u zhvendosën në shekullin e XIII-të nga tokat e brendshme të Kanadasë drejt ishullit.

Groenlanda është ishull me një sipërfaqe prej 2.166.086 km² nga e cila 1.755.637 km² (81%) është e mbuluar me akull. Bregdeti ka një gjatësi 39.330 km, që është gati sa gjatësia e Ekuatorit.

Pesha e mbulesës së akullt në brendësi të ishullit ka krijuar kanjonin rreth 300 m nën nivelin e detit.[14] Të gjitha vendbanimet janë përgjat bregdetit i cili nuk është i mbuluar me akull. Më së shumti banorë jetojnë në brgdetin perëndimor. Territori në verilindje, i cili përfshin pjesët e Groenlandës Veriore dhe Lindore, nuk është pjesë e asnjë njësie administrative, porse është vend ku gjindet parku më i madh kombëtar në botë.

Në pjesën qendrore të Groenlandës , e cila është e mbuluar me akull, gjinden më së paku katër stacione hulumtuese shkencore dhe kampe. Radiostacioni Jørgen Brøndlund Fjord deri në vitin 1950 ka qenë radiostacioni më verior në botë.

Toka e Perit, gadishulli në pjesën veriore të Groenlandës, nuk është e mbuluar me akull për shkak se ajri është i thatë për tu formuar mbulesa e borës. Nëse e tërë mbulesa e akullit të shkrihet, niveli i detit botëror do të rritej për 7 m dhe Groenlanda sigurisht do të shëndrrohej në arqipelag.[15]

Konsiderohet se banorët e parë kanë qenë vikingët, pas shekullit XVI në bregdetin e Grenlandës kanë jetuar eskimezët, të cilët janë marrë me peshkim. Në shekullin XVIII fillon kolonizimi i danezëve dhe në vitin 1953 bëhet pjesë përbërëse e Danimarkës.

Grenlanda nga sateliti
  1. ↑ Nuna asiilasooq ka status të barabartë si një himn rajonal por në përgjithësi përdoret vetëm në Grenlandë.[1]
  2. 1 2 Grenlandishtja ka qenë gjuha e vetme zyrtare e Grenlandës që nga viti 2009.[2][4]
  3. ↑ As of 2000: 410,449 km2 (158,475 sq mi) ice-free; 1,755,637 km2 (677,855 sq mi) ice-covered.
    Dendësia: 0.14/km2 (0.36/sq mi) for ice-free areas.
  1. ↑ "03EM/01.25.01-50 Spørgsmål til Landsstyret: Hvornår fremsætter Landsstyret beslutning om Grønlands" [03EM/01.25.01-50 Questions to the Home Rule Government: When does the Home Rule Government make a decision on Greenland] (në danisht). Government of Greenland. 7 tetor 2003. Arkivuar nga origjinali më 13 dhjetor 2014. Marrë më 13 dhjetor 2014.
  2. 1 2 (në danisht) TV 2 Nyhederne – "Grønland går over til selvstyre" Arkivuar 9 gusht 2023 tek Wayback Machine TV 2 Nyhederne – Ved overgangen til selvstyre, er grønlandsk nu det officielle sprog. Retrieved 22 January 2012.
  3. ↑ "Self-rule introduced in Greenland". BBC News (në anglisht). 21 qershor 2009. Arkivuar nga origjinali më 25 prill 2010. Marrë më 4 maj 2010.
  4. ↑ (në danisht) Law of Greenlandic Selfrule Arkivuar 8 shkurt 2012 tek Wayback Machine (see chapter 7)
  5. ↑ "The World Factbook – Central Intelligence Agency". cia.gov (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 9 janar 2021. Marrë më 3 tetor 2020.
  6. ↑ "Bekendtgørelse af ILO-konvention nr. 169 af 28. juni 1989 vedrørende oprindelige folk og stammefolk i selvstændige stater". Retsinformation.dk (në danisht). 9 tetor 1997. Arkivuar nga origjinali më 8 tetor 2020. Marrë më 23 tetor 2020.
  7. ↑ "Population of Greenland". Greenlandic Population as of 2022 (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 4 gusht 2023. Marrë më 12 gusht 2022.
  8. ↑ Greenland in Figures 2013 (PDF) (në anglisht). Statistics Greenland. ISBN 978-87-986787-7-9. ISSN 1602-5709. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 21 shtator 2013. Marrë më 2 shtator 2013.
  9. 1 2 "DANMARKS NATIONALBANK" (PDF), www.nationalbanken.dk (në anglisht), arkivuar (PDF) nga origjinali më 16 dhjetor 2023, marrë më 16 dhjetor 2023
  10. ↑ "Greenland | Data". data.worldbank.org (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 31 maj 2023. Marrë më 9 gusht 2021.
  11. ↑ "GDP per capita (Current US$) - Greenland | Data" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 27 mars 2023. Marrë më 23 shkurt 2022.
  12. ↑ "Gini Index coefficient" (në anglisht). CIA World Factbook. Arkivuar nga origjinali më 17 korrik 2021. Marrë më 16 korrik 2021.
  13. ↑ Avakov, Aleksandr Vladimirovich (2012). Quality of Life, Balance of Powers, and Nuclear Weapons (2012): A Statistical Yearbook for Statesmen and Citizens (në anglisht). Algora Publishing. fq. 51. ISBN 978-0-87586-892-9. Arkivuar nga origjinali më 9 mars 2024. Marrë më 18 shtator 2022.
  14. ↑ DK Atlas, 2001.
  15. ↑ Greenland Melt May Swamp LA, Other Cities, Study Says

Lidhje të jashtme

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]


Ky artikull në lidhje me gjeografinë e Amerikës Veriore është një faqe cung. Ju mund të ndihmoni Wikipedia-n duke e përmirësuar atë.


Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Grenlanda&oldid=2834086"