Kodrat e Malit të Zi
Kodrat ose Malësitë (malazeze: Брда Brda), është një rajon historik dhe etnografik në Mal të Zi. Fiset historike të Bërda (Kodrave): Vasojeviqi, Palabardhi (Bjelopavliqi), Piperi, Kuçi, Bratonozhiqi, Moraça dhe Rovçani përbënin këtë rajon (të njohur kolektivisht si "shtatë fiset" ose "kodrat"; Sedam plemena ose Sedam brda / Sedmoro brda ), të njohura si fiset malësore (malazeze: Brdska plemena), ose thjesht malësorë (Brđani ), para fundit të shekullit të 19-të dhe fillimit të shekullit të 20-të dhe pavarësisë së plotë të Malit të Zi.
Gjeografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Rajoni i Bërdës sot gjeografikisht përfshin pjesët qendrore, lindore dhe verilindore të territorit të malësive në Malin e Zi. Territori është rreth 3500 km², në të cilin rreth. 100,000 njerëz jetojnë sot.
Rajoni përfshin pjesën veriore të Podgoricës me vendbanimet Masline, Zllaticë, Zagoriç dhe Rogami, dhe lagjen Spuzh, dhe qytetet Danilovgrad, Kolashin, Berane dhe Andrijevica, si dhe fshatra si Bioçe, Murina dhe Matesheva.
Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Gorska zhupa ("qarku malor") u përmend në statutin e Stefan të Parë të kurorëzuarit në manastirin e Zhiçës (1220), me qytetin e Goliçit . Me pushtimin osman, pjesë të rajonit u organizuan në Sanxhakun e Malit të Zi (1514–28) dhe Sanxhakun e Shkodrës.
Djegia e eshtrave të Shën Savës pas Kryengritjes së Banatit nxiti serbët në rajone të tjera të rebeloheshin kundër osmanëve. [1] Më 1596, një kryengritje shpërtheu në palabardh (Bjelopavlići), më pas u përhap në Drobnjaci, Nikshiq, Piva dhe Gacko. Ajo u shtyp për shkak të mungesës së mbështetjes së huaj. [2]
Raporti i nëpunësit publik venedikas Mariano Bolizza për vitin 1614, Kuçi, Bratonozhiqi dhe një pjesë e Plavës ishin nën ushtarët e Medunit, spahiut, por komandanti nuk u emërua; dhe malësorët do t'u paguanin zyrtarëve osmanë një pjesë të të ardhurave të tyre. [3] Midis 1614 dhe 1621 Kuçët përmendeshin si nënshtetas osmanë.[4] Në vitin 1658, shtatë fiset e Kuçit, Vasojeviqit, Bratonozhiqit, Piperit, Klimentit, Hotit dhe Grudës u bashkuan me Republikën e Venedikut, duke krijuar të ashtuquajturin "bajrak shtatëfish" ose "alaj-barjak", kundër osmanëve.[5]
Thuhet se Sylejman Pasha arriti të depërtojë në Cetinje vetëm me ndihmën e malësorëve, të cilët ishin në grindje me fiset malazeze.[6] Në vitin 1688, Kuçët, me ndihmën e Klimentit dhe Piperit, shkatërruan dy herë ushtrinë e Sulejman Pashës, morën Medunin dhe iu vunë në dorë një sasi e madhe armësh dhe pajisjesh. [5] Në vitin 1689 shpërtheu kryengritja në Piperi, Rovçë, Bjelopavliq, Bratonozhiqi, Kuçi dhe Vasojeviq, ndërsa në të njëjtën kohë shpërtheu kryengritja në Prizren, Pejë, Prishtinë dhe Shkup dhe më pas në Kratovë dhe Kriva Pallankë në tetor (Karbellion).[7] Sulejmani hyri përsëri në Cetinje në vitin 1692, përsëri me ndihmën e malësorëve, dhe dëboi venedikasët, duke rivendosur sundimin e tij mbi Malin e Zi, i cili kishte qenë nën mbrojtjen e Venedikut. [6] Në atë kohë, malësorët kishin pak respekt për fqinjët e tyre fisnorë bashkëfetarë, pasi plaçkitja ishte forma kryesore e të ardhura ve të tyre. [6] Plava, Gusia dhe popullsia ortodokse në ato krahina pësuan më së shumti nga sulmet e Klimentit. [6]
Në vitin 1774, në të njëjtin muaj të vdekjes së Shqepan Malit, [8] Mehmed Pashë Bushati sulmoi Kuçët dhe Palabardhët (Bjelopavlicët), [9] por u mposht me vendosmëri dhe u kthye në Shkodër. [8]
Në vitin 1794, Kuçi dhe Rovçani u shkatërruan nga osmanët. [10] Në vitin 1796, ushtria malazeze nën Mitropolitin Petar I Petroviq-Njegosh me ndihmën e Piperit mundi ushtrinë osmane në Betejën e Krusit . [10] Fitorja malazeze rezultoi në zgjerim territorial, me fiset e Palabardhit (Bjelopavliqit) dhe Piperit që u bashkuan në shtetin malazez. [11] Rovçanët, ashtu si fiset e tjera malësore, më pas u kthyen gjithnjë e më shumë drejt Princi-peshkopatës së Malit të Zi . [12] Mitropoliti Petar I u dërgoi letra Moraçanit dhe Rovçanit në vitin 1799 duke i këshilluar të jetonin të qetë dhe solidarë. [12]
Fiset Rovca dhe Moraça e Poshtme dhe e Epërme u inkorporuan në Mal të Zi vetëm në vitin 1820, pas disfatës së ushtrisë osmane në lumin Moraça, ndërsa Vasojeviqi edhe më vonë, në 1858.
Princi-peshkop Petar I (r. 1782-1830) zhvilloi një fushatë të suksesshme kundër beut të Bosnjës më 1819; zmbrapsja e një pushtimi osman nga Shqipëria gjatë Luftës Ruso-Turke (1828–29) çoi në njohjen e sovranitetit malazez mbi Piperin. [13] Petar I kishte arritur të bashkonte Piperët dhe Palabardhët (Bjelopavliqët) me Malin e Zi, [13] dhe kur Palabardhi (Bjelopavliqi) dhe pjesa tjetër e Kodrave (Shtatë kodrat) u bashkuan në shtetin e Pjetrit, u krijua një shtet i quajtur zyrtarisht "Mali i Zi dhe Kodrat". [14] Një luftë civile shpërtheu në 1847, në të cilën Piperi, Kuçi, Bjelopavlići dhe Crmnica u përpoqën të përballeshin me fuqinë e centralizuar në rritje të princit të ri të Malit të Zi; secesionistët u nënshtruan dhe krerët e tyre u pushkatuan. [15] Në mes të Luftës së Krimesë, kishte një problem politik në Mal të Zi; Xhaxhai i Danilos I, Gjergji, bëri thirrje për një luftë tjetër kundër osmanëve, por austriakët e këshilluan Danilon të mos merrte armë. [16] Një komplot u krijua kundër Danilos, të udhëhequr nga xhaxhallarët e tij Gjergj dhe Pero, situata erdhi në kulmin e saj kur osmanët vendosën trupa përgjatë kufirit Hercegovinian, duke provokuar malësorët. [16] Disa kërkuan një sulm në Tivar, të tjerë sulmuan Hercegovinë dhe pakënaqësia e subjekteve të Danilos u rrit aq shumë sa Piperi, Kuçi dhe Bjelopavlići, e shpallën veten një shtet të pavarur në korrik 1854. [16] Në Kodin e Danilos I, të datës 1855, ai shprehimisht shprehet se ai është "knjaz (duka, princ) dhe gospodar (zot) i Malit të Zi të Lirë (Malit të Zi) dhe Kodrave". [17] Danilo u detyrua të merrte masa kundër rebelëve në Kodra (Brda), disa rebelë kaluan në territorin osman dhe disa u nënshtruan dhe duhej të paguanin për luftën civile që kishin shkaktuar. [16] Knjaz Danilo u vra në gusht të vitit 1860 teksa po hipte në një anije në portin e Kotorrit. Vrasësi, shefi Todor Kadiq i Bjelopavliqit, thuhet se është ndihmuar nga autoritetet austriake në kryerjen e atentatit. Disa spekulojnë se ka pasur një grindje personale mes të dyve, fakti që Danilo kishte një lidhje me gruan e Todorit dhe keqtrajtimi i vazhdueshëm i fisit Palabardhi/Bjelopavlići nga rojet e Danilos dhe forcat e tij. [18]
Kur Palabardhi/Bjelopavliqi dhe pjesa tjetër e kodrave (Shtatë kodrat) u bashkuan me shtetin gjatë sundimit të Pjetrit I, ai u quajt zyrtarisht "Mali i Zi dhe Kodrat". [14] Në Kodin e Danilos I, të datës 1855, ai shprehimisht shprehet se ai është "knjaz (duka, princ) dhe gospodar (zot) i Malit të Zi të Lirë dhe Kodrave". [17]
Shih edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ Bataković 1996.
- ^ Ćorović, Vladimir (2001). "Преокрет у држању Срба". Историја српског народа (në serbisht). Belgrade: Јанус.
- ^ Elsie, p. 152
- ^ Марко Миљанов (1904). Племе Кучи у народној причи и пјесми.
а Кучи су се, јамачно под повољнијем условима, измирили између 1614. и
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b Mitološki zbornik. Centar za mitološki studije Srbije. 2004. fq. 24, 41–45.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b c d Karadžić. Vëll. 2–4. Štamparija Mate Jovanovnića Beograd. 1900. fq. 74.
Дрногорци су пристали уз Турке против Клемената и њихових савезника Врћана20), а седамдесет и две године касније, 1685. год., СулеЈман паша Бушатлија успео је да продре на Цетиње само уз припо- моћ Брђана, који су били у завади с Црногорцима.*7! То исто догодило се 1692. год., кад је Сулејман-пагаа поново изишао на Цетиње, те одатле одагнао Млечиће и умирио Црну Гору, коЈ"а је била пристала под заштиту млетачке републике.*8) 0 вери Бр- ђани су мало водили рачуна, да не нападају на своје саплеме- нике, јер им је плен био главна сврха. Од клементашких пак напада нарочито највише су патили Плаво, Гусиње и православнн живаљ у тим крајевима.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Belgrade (Serbia). Vojni muzej Jugoslovenske narodne armije (1968). Fourteen centuries of struggle for freedom. The Military Museum. fq. xxviii.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b Zapisi. Cetinjsko istorijsko društvo. 1939.
Истога мјесеца кад је Шћепан погинуо удари на Куче везир скадарски Мехмед - паша Бушатлија, но с великом погибијом би сузбијен и врати се у Скадар .
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Летопис Матице српске. У Српској народној задружној штампарији. 1898.
Године 1774. везир скадарски Мехмед паша Бушатлија ударио је на Куче и Бјелопавлиће, који позваше у помоћ Црногорце те произиђе због овога међу Црном Гором и Арбанијом велики бој и Арбанаси су се повукли ...
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b Barjaktarović 1984, p. 28
- ^ Ferdo Čulinović (1954). Državnopravna historija jugoslavenskih zemalja XIX i XX vijeka: knj. Srbija, Crna Gora, Makedonija, Jugoslavija, 1918-1945. Školska knjiga.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b Barjaktarović 1984, p. 29
- ^ a b Miller, p. 142
- ^ a b Etnografski institut (Srpska akademija nauka i umetnosti) (1952). Posebna izdanja, Volumes 4-8. Naučno delo. fq. 101.
Када, за владе Петра I, црногорсксу држави приступе Б^елопавлиЬи, па после и остала Брда, онда je, званично, „Црна Гора и Брда"
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Miller, p. 144
- ^ a b c d Miller, p. 218
- ^ a b Stvaranje, 7–12. Obod. 1984. fq. 1422.
Црне Горе и Брда историјска стварност коЈа се не може занема- рити, што се види из назива Законика Данила I, донесеног 1855. године који гласи: „ЗАКОНИК ДАНИЛА I КЊАЗА И ГОСПОДАРА СЛОБОДНЕ ЦРНЕ ГОРЕ И БРДА".
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Srdja Pavlovic (2008). Balkan Anschluss: The Annexation of Montenegro and the Creation of the Common South Slavic State. Purdue University Press. fq. 39–. ISBN 978-1-55753-465-1.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)