Lunxhëria
Lunxhëria është një rajon në Qarkun e Gjirokastrës, Shqipëri. Është krahinë etnografike së bashku me krahinat fqinje si Kurvelesh, Zagoria, Dropull. Është në periferi të një rajoni më të gjerë etnografik të njohur si Labëria,[1] megjithëse popullsia e tij thuhet se është jo-lab.[2] Shumë prej banorëve të saj vendas preferojnë që Lunxhëria të identifikohet në vend të toskëve, siç janë rajonet fqinje në lindje si Dangëllia dhe Kolonja, sesa Lab; disa studiues në vend të kësaj preferojnë ta shohin Lunxhërinë si një "rajon kalimtar" që është gjuhësisht pjesë e Labërisë (duke përdorur lumin Vjosa si kufi) por kulturalisht pjesë e Toskërisë (duke përdorur Drinon si kufi).[3] Lunxhëria është e banuar kryesisht nga shqiptarët, por ka edhe minoritete arumune.[4][5]
Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Periudha antike dhe mesjetare[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Një numër i vendeve arkeologjike në rajon ndodhen pranë fshatrave moderne Këllez, Dhoksat, Erind si dhe qytetit antik grek[6] të Antigoneas, sot një Park Kombëtar. Rrënojat antike pranë Erindit duket se kanë lidhje me vendbanimet e lashta të "Hekatopedion", "Ongolion" dhe "Eliaion".[7]
Në vitin 1321, një dekret i Perandorit Bizantin i njihte statusin e veçantë fshatit Soucha (sot Suhë), ndërsa popullsia e tij arumune (vllahe) është e përjashtuar nga shërbimi ushtarak.[8]
Periudha osmane[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Në vitin 1571 shpërtheu një rebelim jetëshkurtër nën Emmanuel Mormoris dhe popullsia vendase ishte në favor të lëvizjes, megjithatë kontrolli osman u rivendos po atë vit.[9]
Në vitet 1630-1653, banorët arumunë të Saraqinishtit mundën të kontribuojnë në themelimin e disa monumenteve ortodokse si kishat e Shën Nikollës, Profetit Elija dhe manastiri aty pranë i Hyjlindëses së Spilait.[10]
Gjatë epokës së konvertimit në islam në shekullin e 18-të, zonat e krishtera shqipfolëse si rajoni i Lunxhërit i rezistuan fuqishëm këtyre përpjekjeve.[11]
Në fillim të shekullit të 19-të, udhëtarët austriakë, britanikë dhe francezë që vinin nga Janina në Lunxhëri mendonin se po hynin në një vend tjetër që ndryshonte nga rajonet fqinje greke në zakonet dhe mënyrën e jetesës lokale, ndërsa vunë në dukje se rajoni ishte i banuar nga të krishterë ortodoksë shqipfolës.[12]
Gjeografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Përveç bashkisë Lunxhëri, Lunxhëria tradicionalisht përfshin një rajon më të gjerë që shtrihet nga Hormova në perëndim, Gryka e Suhës në jug, kreshta e malit Lunxhëri në lindje dhe lugina e Drinos në perëndim. Ai përfshin fshatrat e bashkisë Lunxhëri, bashkisë Odrie, komunës Antigonë, Selckës nga bashkia Pogon, Labovës së Kryqit që administrativisht i përket bashkisë Libohovë dhe fshatrave Lekël dhe Hormovë që administrativisht i përkasin rrethit të Tepelenës.[13][14] Rajoni ka disa lumenj dhe përrenj: Përroi i Dhoksatit, Perroi i Mingulit, Përroi i Qestoratit, dhe lumi i Nimicës.
Feja[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Popullsia është me shumicë të fesë ortodokse, me familjet Labe që janë pakicë muslimane.[14] Familjet e ashtuquajtura “autoktone” janë tërësisht ortodokse, krahas Erindit që është kryesisht musliman.
Njerëz të shquar[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Koto Hoxhi, një përfaqësues i Rilindjes Kombëtare Shqiptare (Rilindas).
- Kostandin Manxhari, një përfaqësues i Rilindjes Kombëtare Shqiptare
- Nase Jani, poet shqiptar i lindur në Stegopul.[15]
- Kyriakos Kyritsis avokat dhe deputet i parlamentit grek (1915–1917) për prefekturën e Argjirokastronit.
- Thanas Nano, nga Nokova, babai i Fatos Nano dhe shkrimtar.[16]
- Fatos Nano, politikan shqiptar dhe ish-Kryeministër i Shqipërisë.
- Mihal Prifti, ambasadori i parë shqiptar në Bashkimin Sovjetik.[17]
- Ioannis Putetsis (1878–1912), revolucionar, udhëheqës i grupit gueril grek.
- Petro Poga, ish-rilindas dhe Kryeministër në detyrë i Shqipërisë.
- Janko Poga, shefi i artilerisë së Ali Pashë Tepelenës.[18]
- Urani Rumbo (1895–1936), feministe, mësuese dhe dramaturge shqiptare.
- Pandeli Sotiri, rilindasi shqiptar dhe drejtor i shkollës së parë shqipe të kohëve moderne.
- Koto Sotiri, anëtar i Shoqërisë për Botimin e Shkrimeve Shqipe, Stamboll, 1879.[19]
- Thanasis Vagias, shok i besuar i Ali Pashë Tepelenës.
- Hristakis Zografos (1820–1898), bamirës dhe sipërmarrës. Themelues i një sërë shkollash greke (të quajtura shkolla Zografeia) në Qestorat, Gjirokastër dhe Kostandinopojë.
- Georgios Christakis-Zografos (1863–1920), djali i të lartpërmendurit dhe kreu i Republikës Autonome të Epirit të Veriut.
- Konstantinos Lagoumitzis një revolucionar i Luftës për Pavarësi Greke.
- Kristo Meksi, një politikan shqiptar, nënshkrues i Deklaratës së Pavarësisë së Shqipërisë dhe diplomat.
- Vangjel Meksi, përkthyesi i parë i Dhiatës së Re në shqip.
- Evangelis Zappas, bamirës.
- Konstantinos Zappas, bamirës.
- Petros Zappas, sipërmarrës dhe politikan.
- Aleksandër Meksi, politikan shqiptar dhe ish-Kryeministër.
- Mihal Duri, komunist shqiptart
- Misto Mame, komunist shqiptar
- Anastas Byku, publicist i shekullit të 19-të, botues i gazetës Pelasgos më 1861.
- Kostandin Boshnjaku, ish Guvernator i Bankës së Shqipërisë, politikan, deputet i Kuvendit të Shqipërisë, mik i Albert Ajnshtajnit.[20][21]
- Gjergj Suli, nga Lekëli, klerik ortodoks dhe martir, bashkëpunëtor i Fan Nolit dhe veprimtar i Vatrës, i ekzekutuar nga regjimi komunist në vitin 1948.[22][23]
- Lucca Vaya, mjek i Ali Pashës, pastaj Princit Mavrocordato; i shkolluar në Vjenë, ishte ndër ata që mjekoi Lord Byron në Missolonghi.[24]
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ De Rapper, Gilles. "Better than Muslims, not as good as Greeks". page 6: "Lunxhëri is thus an ‘ethnographic region (krahinë etnografike) surrounded by others, namely Zagori, Pogon, Dropull and Kurvelesh, and a part of the larger ethno-linguistic unit called Labëri."
- ^ De Rapper, 2008, p. 5: " Its population, however, is said to be ‘non-Lab’... "
- ^ Pistric, Eckehard and Dalipaj, Gerda. "Celebrating the Imagined Village: Ways of Organizing and Commenting Local Soundscapes and Social Patterns in South Albanian Feasts". Pages 163-165, 185
- ^ "Statistical Atlas of Albania". www.instatgis.gov.al (në anglisht). INSTAT. 2011.
{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja) - ^ Bespyatov, Tim. "Ethnic composition, all communes: 2011 census [Albania]". www.pop-stat.mashke.org (në anglisht).
{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja) - ^ Winnifrith, Tom, red. (1992). Perspectives on Albania (në anglisht). Basingstoke, Hampshire [u.a.]: Macmillan. fq. 37. ISBN 978-0333512821.
- ^ Konstantinos., Giakoumis (2002). "The monasteries of Jorgucat and Vanishte in Dropull and of Spelaio in Lunxheri as monuments and institutions during the Ottoman period in Albania (16th-19th centuries)". University of Birmingham (në anglisht): 83. Arkivuar nga origjinali më 16 korrik 2020. Marrë më 8 korrik 2018.
- ^ Nicol, Donald M. (1984). The Despotate of Epiros 1267-1479: A Contribution to the History of Greece in the Middle Ages (në anglisht). Cambridge University Press. fq. 88. ISBN 9780521261906.
The document ends with the matter of a village called Soucha... were exempt from military service.
- ^ Konstantinos., Giakoumis (2002). "The monasteries of Jorgucat and Vanishte in Dropull and of Spelaio in Lunxheri as monuments and institutions during the Ottoman period in Albania (16th-19th centuries)". University of Brimingham (në anglisht): 21. Arkivuar nga origjinali më 16 korrik 2020. Marrë më 8 korrik 2018.
- ^ Γιακουμής, Κωνσταντίνος Γ (23 nëntor 2011). "Κριτική έκδοση επιγραφών συνεργείων από το Λινοτόπι στις περιφέρειες της ορθόδοξης Εκκλησίας της Αλβανίας". Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας (në greqisht). 21: 249–266. doi:10.12681/dchae.563. ISSN 2241-2190.
Φαίνεται ότι οι βλαχόφωνοι κάτοικοι του χωριού...άλλων εκκλησιών
- ^ Gerogiorgi, Sofia (2002). "Επιγραφικές μαρτυρίες σε λειψανοθήκη από τη Βόρεια Ήπειρο". Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας (në greqisht). 23: 79. "Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί η ισχυρή αντίσταση που προέβαλαν ορισμένες περιοχές στο έντονο κύμα εξισλαμισμών του 18ου αιώνα, όπως οι περιοχές της Ζαγοριάς (όπου υπάγεται η Κόνσκα και η Σέπερη), της Ρίζας (όπου υπάγεται το Χόρμοβο και η Πρεμετή) και της Λιντζουριάς, μολονότι κατοικούνταν από αλβανόφωνους χριστιανούς."
- ^ De Rapper, Gilles. "Better than Muslims, not as good as Greeks", page 9: "By the beginning of the nineteenth century and later on, the British, French and [183] Austrian travellers who visited Lunxhëri, most of them arriving from Ioannina, described the Lunxhots as Albanian-speaking Orthodox Christians, and had the feeling that, starting north of Delvinaki, they were entering another country, although the political border did not exist at the time. Greek was not spoken as it was further south; there was a change in the way of life and manners of the peasants."
- ^ Malo, Foto, Emra vendesh në krahinën e Lunxhërisë (Toponyms in Lunxhëri region), Tribuna, arkivuar nga origjinali më 2014-04-30, marrë më 2013-08-29
- ^ a b King, Russell; Mai, Nicola; Schwandner-Sievers, Stephanie (1 shkurt 2005). The New Albanian Migration (në anglisht). Sussex Academic Press. fq. 180. ISBN 978-1903900789.
- ^ "Archived copy". Arkivuar nga origjinali më 2013-10-08. Marrë më 2013-09-14.
{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja) - ^ Thanas Nano (1979). Shtypi i lujtës nacional çlirimtare, 1941-1944 (National Liberation War Press, 1941-1944. Shtëpia Botuese "8 Nëntori". OCLC 181774265.
- ^ Owen Pearson (3 prill 2007). Albania in the Twentieth Century, A History: Volume III: Albania as Dictatorship and Democracy, 1945-99 (në anglisht). I. B. Tauris. fq. 336. ISBN 978-1845111052.
- ^ Miltiadh Muci (gusht 2009), "Janko Poga, komandanti i artilerisë së Pashallëkut të Janinës", Gazeta Odria, "Odrie-Golik" Organization, 51
- ^ Kraja, Musa (2002). Bijë të Lunxhërisë për arsimin shqiptar : Pandeli dhe Koto Sotiri. Tirana. OCLC 163382713. Arkivuar nga origjinali më 25 korrik 2022. Marrë më 2013-11-09.
{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja) - ^ Promemoria për Enverin në '45: Dhunimi i pronës private, vetëvrasje, Gazeta Panorama Online, 5 qershor 2012, arkivuar nga origjinali më 25 mars 2013, marrë më 2013-09-14
- ^ Si u persekutua drejtori i parë i Bankës pas '45-s, miku i Ajnshtajnit, Gazeta Metropol, marrë më 2013-09-14
- ^ Enkelejda Riza - Albanian Telegraphic Agency (1999-01-23), Father Gjergj Suli - Martyr of Albanian Autochephalous Orthodox Church - portrait (në anglisht), HRI-NET, marrë më 2013-09-14
- ^ KUSH KA BËRË MË SHUMË TË MIRA SE VANGJEL E KOSTANDIN ZHAPA?, vëll. 58, Gazeta "Odria", arkivuar nga origjinali më 2013-12-28,
Gjithashtu, Vangjel Zhapa financoi për përgatitjen e hierarkisë fetare, të klerikëve e priftërinjve që shërbenin në kisha e manastire, nga ku kanë përfituar familjet,Haxhiu, Toti, Papa Kosta, Papa Leonidha Duka si dhe At Gjergj Suli nga fshati Lekel etj.
- ^ Julius Millingen (1831), "5", Memoirs of the Affairs of Greece (në anglisht), marrë më 2013-09-24