Jump to content

Ndarja e fesë nga shteti

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Liberte-egalite-fraternite - Sllogani i Republikës Franceze mbi timpanin e një kishe në Aups të Francës, e cila u vendos pas miratimit të ligjit të vitit 1905 për Ndarjen e Shtetit nga Kisha.

Ndarja e fesë nga shteti është një koncept filozofik dhe juridik për përcaktimin e distancës politike në marrëdhëniet ndërmjet organizatave fetare dhe shtetit. Konceptualisht, termi i referohet krijimit të një shteti laik (me ose pa ndarje të qartë ligjërisht mes fesë dhe shtetit) dhe shpërbërjes ose ndryshimit të marrëdhënies formale midis institucionit fetar dhe shtetit.[1] Megjithëse koncepti është më i vjetër, fraza e saktë "ndarja e kishës nga shteti" rrjedh nga "muri i ndarjes midis kishës dhe shtetit", një term i krijuar nga Thomas Jefferson. Ndarja e fesë nga shteti u promovua nga filozofët e Iluminizmit si John Locke, Denis Diderot, etj.[2]

Në një shoqëri, shkalla e ndarjes politike ndërmjet fesë dhe shtetit civil përcaktohet nga strukturat ligjore dhe pikëpamjet juridike mbizotëruese që përcaktojnë marrëdhënien e duhur midis fesë së organizuar dhe shtetit. Parimi i krahut propozon një marrëdhënie ku të dy subjektet politike ndërveprojnë si organizata secila e pavarur nga autoriteti i tjetrit. Zbatimi i rreptë i parimit laik të laïcité përdoret në Francë, ndërsa shoqëritë laike si Danimarka dhe Anglia ruajnë një formë të njohjes kushtetuese të një feje zyrtare shtetërore .

Filozofia e ndarjes së fesë nga shteti civil është paralele me filozofitë e sekularizmit, disestablishmentarizmit, lirisë fetare dhe pluralizmit fetar . Nëpërmjet këtyre filozofive, shtetet evropiane morën disa nga rolet shoqërore të kishës dhe të shtetit të mirëqenies, një ndryshim shoqëror që prodhoi një popullsi kulturore laike dhe sferë publike . Në praktikë, ndarja në relacionin religjion-shtet ndryshon nga ndarja totale, e mandatuar nga kushtetuta politike e vendit, si në Indi dhe Singapor, në një fe shtetërore, si është p.sh. në Maldive .

Historia e konceptit dhe termit

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Një kontribues i rëndësishëm në diskutimin në lidhje me marrëdhënien e duhur midis fesë dhe shtetit ishte Shën Agustini, i cili në Qytetin e Zotit, Libri XIX, Kapitulli 17, shqyrtoi marrëdhënien ideale midis "qytetit tokësor" dhe "qytetit të Zotit". Në këtë vepër, Agustini parashtroi se pikat kryesore të mbivendosjes do të gjendeshin midis "qytetit tokësor" dhe "qytetit të Zotit", veçanërisht pasi njerëzit duhet të jetojnë së bashku dhe të shkojnë mirë në tokë. Kështu, Agustini mendonte se ishte puna e "qytetit të përkohshëm" për të bërë të mundur krijimin e një "qyteti qiellor" në tokë. [3]

Evropa mesjetare

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Për shekuj me radhë, monarkët sunduan nga ideja e së drejtës hyjnore . Ndonjëherë kjo filloi të përdorej nga një monark për të mbështetur nocionin se mbreti sundonte si mbretërinë e tij ashtu edhe institucionin fetar brenda kufijve të saj, një teori e njohur si ceesaropapizëm . Nga ana tjetër ishte doktrina katolike se Papa, si Vikari i Krishtit në tokë, duhet të kishte autoritetin përfundimtar mbi Kishën, dhe indirekt mbi shtetin, me donacionin e falsifikuar të Kostandinit, i përdorur për të justifikuar dhe pohuar autoritetin politik të papatin . Ky autoritet hyjnor u kundërshtua në mënyrë eksplicite nga Mbretërit, njësoj si Kushtetutat e Klarendonit të vitit 1164, të cilat pohonin supremacinë e gjykatave mbretërore mbi klerikët dhe me klerin që i nënshtrohej ndjekjes penale, si çdo subjekt tjetër i Kurorës Angleze; ose Magna Carta e vitit 1215 që pohoi supremacinë e Parlamentit dhe jurive mbi kurorën angleze; të dy u dënuan nga Vatikani. [4] Për më tepër, gjatë Mesjetës, Papa pretendoi të drejtën për të rrëzuar mbretërit katolikë të Evropës Perëndimore dhe u përpoq ta ushtronte atë, ndonjëherë me sukses, p.sh. 1066, Harold Godwinson, [5] ndonjëherë jo, p.sh., në 1305 me Robert Bruce të Skocisë, [6] dhe më vonë Henri VIII i Anglisë dhe Henri III i Navarrës . [7] Waldensians ishin një sekt mesjetar që kërkonte ndarjen e kishës nga shteti. [8]

Në Perëndim, çështja e ndarjes së fesë nga shteti gjatë periudhës mesjetare përqendrohej te monarkët që sundonin në sferën laike, por që shkelnin sundimin e kishës në sferën shpirtërore. Kjo kontradiktë e pazgjidhur në kontrollin përfundimtar të Kishës çoi në beteja për pushtet dhe kriza të udhëheqjes, veçanërisht në Kontradiktën e Investimeve, e cila u zgjidh në Konkordatin e Worms në 1122. Me këtë konkordat, Perandori hoqi dorë nga e drejta për t'i investuar kishtarët me unazë dhe krua, simbolet e fuqisë së tyre shpirtërore, dhe garantoi zgjedhjen me kanunet e katedrales ose abacisë dhe shenjtërimin e lirë. [9]

Reformacioni

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në fillim të Reformës Protestante, Martin Luteri artikuloi një doktrinë të dy mbretërive . Sipas James Madison, ndoshta një nga përkrahësit më të rëndësishëm modernë të ndarjes së fesë nga shteti, doktrina e Luterit për dy mbretëritë shënoi fillimin e konceptimit modern të ndarjes së fesë nga shteti. [10]

Ata të Reformacionit Radikal ( Anabaptistët ) i morën idetë e Luterit në drejtime të reja, veçanërisht në shkrimet e Michael Sattler (1490–1527), i cili ra dakord me Luterin se kishte dy mbretëri, por ndryshuan në argumentimin se këto dy mbretëri duhet të ishin të ndarë, dhe për këtë arsye besimtarët e pagëzuar nuk duhet të votojnë, të shërbejnë në poste publike ose të marrin pjesë në ndonjë mënyrë tjetër me "mbretërinë e botës". Ndërsa kishte një larmi pikëpamjesh në ditët e para të Reformimit Radikal, me kalimin e kohës perspektiva e Sattler u bë pozicioni normativ për shumicën e anabaptistëve në shekujt e ardhshëm. [11] Anabaptistët erdhën për të mësuar se feja nuk duhet të detyrohet kurrë nga pushteti shtetëror, duke iu qasur çështjes së marrëdhënieve kishë-shtet kryesisht nga pozicioni i mbrojtjes së kishës nga shteti. [12] [13] [14]

Në vitin 1534, Henriku VIII, i zemëruar nga refuzimi i Papës Klementi VII për të anuluar martesën e tij me Katerinën e Aragonit, vendosi të shkëputet nga Kisha dhe të vendoset si sundimtar i Kishës së Anglisë, duke bashkuar hierarkitë feudale klerikale dhe të kurorës nën një monarki e vetme. [15] Me ndërprerje periodike, nën Mary, Oliver Cromwell dhe James II, monarkët e Britanisë së Madhe kanë ruajtur autoritetin kishtar në Kishën e Anglisë, që nga viti 1534, duke pasur titullin aktual, Guvernator Suprem i Kishës së Anglisë . Zgjidhja e vitit 1654, nën Komonuelthin e Anglisë të Oliver Cromwell, zëvendësoi përkohësisht Peshkopët dhe gjykatat Klerike, me një Komision Triers, dhe juritë e Ejectors, për të emëruar dhe ndëshkuar klerikët në Komonuelthin Anglez, i shtrirë më vonë për të mbuluar Skocinë. Ligjet Penale që u kërkonin ministrave dhe zyrtarëve publikë të betoheshin dhe të ndiqnin besimin e vendosur, u hoqën të drejtën e të drejtës, u gjobitën, u burgosën ose u ekzekutuan për mospërputhje.

Një nga rezultatet e persekutimit në Angli ishte se disa njerëz u larguan nga Britania e Madhe për të adhuruar sipas dëshirës. Pasi kolonitë amerikane u revoltuan kundër George III të Mbretërisë së Bashkuar, Kushtetuta e Shteteve të Bashkuara u ndryshua për të ndaluar vendosjen e fesë nga Kongresi .

John Locke dhe Iluminizmi

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
John Locke, filozof politik anglez argumentoi për ndërgjegjen individuale, të lirë nga kontrolli i shtetit.

Koncepti i ndarjes së fesë nga shteti shpesh i atribuohet shkrimeve të filozofit anglez John Locke (1632–1704). [16] Roger Williams ishte i pari në shkrimin e tij të vitit 1636 të "Lirisë së shpirtit" ku ai shpiku termin "liria e ndërgjegjes". Locke do ta zgjeronte këtë. Sipas parimit të tij të kontratës shoqërore, Locke argumentoi se qeverisë i mungonte autoriteti në sferën e ndërgjegjes individuale, pasi kjo ishte diçka që njerëzit racionalë nuk mund t'ia dorëzonin qeverisë për ta kontrolluar atë apo të tjerët. Për Locke, kjo krijoi një të drejtë natyrore në lirinë e ndërgjegjes, e cila ai argumentoi se duhet të mbrohet nga çdo autoritet qeveritar. Këto pikëpamje mbi tolerancën fetare dhe rëndësinë e ndërgjegjes individuale, së bashku me kontratën e tij shoqërore, u bënë veçanërisht me ndikim në kolonitë amerikane dhe në hartimin e Kushtetutës së Shteteve të Bashkuara . [17]

Në letrën e tij në lidhje me tolerancën, në të cilën Locke mbrojti gjithashtu tolerancën fetare midis sekteve të ndryshme të krishtera, Locke argumentoi se autoriteti fetar duhej të ishte i ndryshëm nga autoriteti i shtetit, ose "magjistrati". Locke arsyetoi se, për shkak se një kishë ishte një komunitet vullnetar anëtarësh, autoriteti i saj nuk mund të shtrihej në çështjet shtetërore. Ai shkruan: [18]

Nuk është puna ime të kërkoj këtu origjinalin e fuqisë apo dinjitetit të klerit. Unë them vetëm këtë, se sa herë që të krijohet autoriteti i tyre, duke qenë se është kishtar, ai duhet të kufizohet brenda kufijve të Kishës dhe as nuk mund të shtrihet në asnjë mënyrë në çështjet civile, sepse vetë Kisha është një gjë absolutisht. të ndara dhe të dallueshme nga shteti i përbashkët.[19]

Në të njëjtën periudhë të shekullit të 17-të, Pierre Bayle dhe disa fideistë ishin pararendësit e ndarjes së fesë nga shteti, duke pohuar se besimi ishte i pavarur nga arsyeja. [20] [21] Gjatë shekullit të 18-të, idetë e Locke dhe Bayle, në veçanti ndarja e fesë nga shteti, u bënë më të zakonshme, të promovuara nga filozofët e Epokës së Iluminizmit . Montesquieu shkroi tashmë në 1721 për tolerancën fetare dhe një shkallë të ndarjes midis fesë dhe qeverisë. [22] Volteri mbrojti njëfarë niveli ndarjeje, por përfundimisht e nënshtroi Kishën ndaj nevojave të shtetit [23] ndërsa Denis Diderot, për shembull, ishte një partizan i një ndarje të rreptë të fesë nga shteti, duke thënë se " distanca midis fronit dhe altarit mund të mos jetë kurrë shumë i madh ". [24]

Jeffersoni dhe Ligji i të Drejtave

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Thomas Jefferson, Presidenti i tretë i Shteteve të Bashkuara, letra e të cilit drejtuar Shoqatës së Baptistëve Danbury citohet shpesh në debate në lidhje me ndarjen e kishës nga shteti

Në anglisht, termi i saktë është një degëzim i frazës, "muri i ndarjes midis kishës dhe shtetit", siç shkruhet në letrën e Thomas Jefferson drejtuar Shoqatës Baptiste Danbury në 1802. Në atë letër, duke iu referuar Amendamentit të Parë të Kushtetutës së Shteteve të Bashkuara, Jefferson shkruan:

Duke besuar me ju se feja është një çështje që qëndron vetëm midis Njeriut dhe Zotit të tij, se ai nuk i detyrohet llogari askujt tjetër për besimin ose adhurimin e tij, se fuqitë legjitime të qeverisë arrijnë vetëm veprime dhe jo opinione, unë mendoj me nderim sovran. ai akt i të gjithë popullit amerikan, i cili deklaroi se legjislatura e tyre nuk duhet 'të bëjë ligj që respekton themelimin e fesë, ose ndalon ushtrimin e lirë të saj', duke ndërtuar kështu një mur ndarjeje midis Kishës dhe Shtetit. [25]

Jefferson po u përshkruante Baptistëve se Ligji i të Drejtave të Shteteve të Bashkuara parandalon krijimin e një kishe kombëtare, dhe duke vepruar kështu, ata nuk duhej të kishin frikë nga ndërhyrjet e qeverisë në të drejtën e tyre për të shprehur ndërgjegjen fetare. Ligji i të Drejtave, i miratuar në 1791 si dhjetë amendamente të Kushtetutës së Shteteve të Bashkuara, ishte një nga shprehjet më të hershme politike të lirisë fetare.  . Të tjerë ishin Statuti i Virxhinias për Lirinë Fetare, i autorizuar gjithashtu nga Jefferson dhe i miratuar nga Virginia në 1786; dhe Deklarata Franceze e të Drejtave të Njeriut dhe Qytetarit të vitit 1789 .

Metafora "një mur ndarjeje midis Kishës dhe Shtetit" e përdorur nga Jefferson në letrën e cituar më sipër u bë pjesë e jurisprudencës së Amendamentit të Parë të Gjykatës së Lartë të SHBA. Ajo u përdor për herë të parë nga Kryegjykatësi Morrison Waite në Reynolds v. Shtetet e Bashkuara (1878). Historiani amerikan George Bancroft u konsultua nga Waite në çështjen Reynolds në lidhje me pikëpamjet mbi themelimin nga hartuesit e kushtetutës amerikane. Bancroft e këshilloi Waite të konsultohej me Jefferson. Waite më pas zbuloi letrën e cituar më sipër në një bibliotekë, pasi kishte shfletuar indeksin e veprave të mbledhura të Jefferson, sipas historianit Don Drakeman. [26]

Në vende të ndryshme

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Variacionet e shumta të ndarjes mund të shihen në disa vende me shkallë të lartë të lirisë fetare dhe tolerancës të kombinuara me kultura politike shumë laike, të cilat kanë ruajtur ende kishat shtetërore ose lidhjet financiare me disa organizata fetare në shekullin e 21-të. Në Angli, ekziston një fe shtetërore e themeluar me kushtetutë, por besimet e tjera tolerohen . Monarku britanik është guvernatori suprem i Kishës së Anglisë, dhe 26 peshkopë ( Lords Spiritual ) ulen në dhomën e sipërme të qeverisë, Dhomën e Lordëve .

Në mbretëri të tjera , kreut të qeverisë ose kreut të shtetit ose figurave të tjera zyrtare të rangut të lartë mund t'i kërkohet ligjërisht të jetë anëtar i një besimi të caktuar. Kompetencat për të emëruar anëtarë të rangut të lartë të kishave shtetërore gjithashtu shpesh u janë dhënë qeverive botërore. Megjithatë, këto fuqi mund të jenë paksa anakronike ose sipërfaqësore dhe fshehin nivelin e vërtetë të lirisë fetare që posedon kombi. Në rastin e Andorrës ka dy krerë shtetesh, asnjëri prej tyre Andorrasë vendas. Njëri është peshkopi katolik romak i Seu de Urgell, një qytet që ndodhet në Spanjën veriore. Ai ka titullin Koprinci Episkopal (Koprinci tjetër është Kryetar i Shtetit Francez). Koprincat gëzojnë pushtet politik përsa i përket ratifikimit të ligjit dhe përcaktimit të gjykatës kushtetuese, ndër të tjera.

Islami është feja mbizotëruese në Azerbajxhan, me 96% të Azerbajxhanasve që janë myslimanë, shiitë janë në shumicë. Megjithatë, Azerbajxhani është zyrtarisht një shtet laik. Sipas Kushtetutës së Azerbajxhanit, shteti dhe xhamia janë të ndara. Neni 7 i Kushtetutës e përcakton shtetin e Azerbajxhanit si një republikë demokratike, ligjore, laike, unitare. Prandaj, Kushtetuta siguron lirinë e feve dhe besimeve.

Komiteti Shtetëror i Azerbajxhanit për Punë me Organizatat Fetare kontrollon marrëdhëniet midis shtetit dhe feve.

Pakicat etnike si rusët, gjeorgjianët, hebrenjtë, lezgët, avarët, uditë dhe kurdët me besime të ndryshme fetare ndaj Islamit jetojnë të gjithë në Azerbajxhan . Në Azerbajxhan praktikohen disa fe. Ka shumë kisha ortodokse dhe katolike në rajone të ndryshme të Azerbajxhanit. [27] [28] [29]

Brazili ishte një koloni e Perandorisë Portugeze nga viti 1500 deri në pavarësinë e vendit nga Portugalia, në 1822, kohë gjatë së cilës katolicizmi romak ishte feja zyrtare shtetërore. Me ngritjen e Perandorisë së Brazilit, megjithëse katolicizmi ruajti statusin e tij si kredo zyrtare, e subvencionuar nga shteti, fetë e tjera u lejuan të lulëzojnë, pasi Kushtetuta e 1824 siguroi lirinë fetare . Rënia e Perandorisë, më 1889, i la vendin një regjimi republikan dhe në 1891 u miratua një Kushtetutë, e cila shkëputi lidhjet midis kishës dhe shtetit; Ideologët republikanë si Benjamin Constant dhe Ruy Barbosa u ndikuan nga laïcité në Francë dhe Shtetet e Bashkuara. Ndarja kushtetuese e vitit 1891 e kishës nga shteti është ruajtur që atëherë. Kushtetuta aktuale e Brazilit, në fuqi që nga viti 1988, siguron të drejtën e lirisë fetare, ndalon krijimin e kishave shtetërore dhe çdo marrëdhënie "varësie ose aleance" të zyrtarëve me udhëheqësit fetarë, përveç "bashkëpunimit në interesin publik, të përcaktuar nga ligj".

Liria e fesë në Kroaci është një e drejtë e përcaktuar me Kushtetutë, e cila gjithashtu i përcakton të gjitha bashkësitë fetare si të barabarta para ligjit dhe të ndara nga shteti. Parimi i ndarjes së kishës nga shteti parashikohet në nenin 41 i cili thotë:

Të gjitha bashkësitë fetare do të jenë të barabarta para ligjit dhe qartësisht të ndara nga shteti. Bashkësitë fetare janë të lira, në përputhje me ligjin, të kryejnë publikisht shërbesat fetare, të hapin shkolla, akademi ose institucione të tjera, si dhe organizatat e mirëqenies dhe bamirësisë dhe t'i drejtojnë ato dhe gëzojnë mbrojtjen dhe ndihmën e shtetit në veprimtarinë e tyre.

Shkollat publike lejojnë mësimin fetar ( kroatisht: Vjeronauk ) në bashkëpunim me bashkësitë fetare që kanë marrëveshje me shtetin, por frekuentimi nuk është i detyrueshëm. Mësimet fetare organizohen gjerësisht në shkollat publike fillore dhe të mesme.

Festat publike përfshijnë gjithashtu festat fetare të: Epifanisë, të hënën e Pashkëve, Ditën e Corpus Christi, Ditën e Supozimit, Ditën e të Gjithë Shenjtorëve, Krishtlindjet dhe Ditën e Boksit . Festat kryesore bazohen në vitin liturgjik katolik, por besimtarët e tjerë lejohen të festojnë edhe festa të tjera të mëdha fetare.

Kushtetuta e Finlandës deklaron se organizimi dhe administrimi i Kishës Ungjillore Luterane të Finlandës rregullohet në Aktin e Kishës, dhe organizimi dhe administrimi i Kishës Ortodokse Finlandeze në Aktin e Kishës Ortodokse. Kështu, Kisha Luterane dhe Kisha Ortodokse kanë një status të veçantë në legjislacionin finlandez në krahasim me organet e tjera fetare, dhe quhen ndryshe si "kisha kombëtare" ose "kisha shtetërore", megjithëse zyrtarisht ato nuk mbajnë poste të tilla. [30] Kisha Luterane nuk e konsideron veten një kishë shtetërore dhe preferon të përdorë termin "kishë kombëtare". [31]

Shoqata Finlandeze e Mendimtarëve të Lirë ka kritikuar miratimin zyrtar të dy kishave nga shteti finlandez dhe ka bërë fushatë për ndarjen e kishës nga shteti.

Versioni francez i ndarjes së kishës nga shteti, i quajtur laïcité, është produkt i historisë dhe filozofisë franceze. Ai u zyrtarizua në një ligj të vitit 1905 që parashikonte ndarjen e kishës nga shteti, domethënë ndarjen e fesë nga pushteti politik.

Ky model i një shteti sekularist mbron institucionet fetare nga ndërhyrja e shtetit, por me shprehje publike fetare deri diku të pakëndshme. Kjo synon të mbrojë pushtetin publik nga ndikimet e institucioneve fetare, veçanërisht në postet publike. Pikëpamjet fetare që nuk përmbajnë asnjë ide për përgjegjësinë publike, ose që e konsiderojnë opinionin fetar të parëndësishëm për politikën, nuk preken nga ky lloj sekularizimi i diskursit publik.

Ish-presidenti Nicolas Sarkozy kritikoi “ laïcité negativ " dhe foli për një " laïcité pozitive " që njeh kontributin e besimit në kulturën, historinë dhe shoqërinë franceze, lejon besimin në diskursin publik dhe për subvencionet e qeverisë për grupet e bazuara në besim. Ai vizitoi Papën në dhjetor 2007 dhe theksoi publikisht rrënjët katolike të Francës, duke theksuar rëndësinë e lirisë së mendimit, [32] duke mbrojtur që besimi duhet të kthehet në sferën publike . François Hollande mori një pozicion shumë të ndryshëm gjatë zgjedhjeve presidenciale të vitit 2012, duke premtuar të fusë konceptin e laïcité në kushtetutë. Në fakt, kushtetuta franceze thotë vetëm se Republika Franceze është " laïque . "por asnjë nen në ligjin e 1905 ose në kushtetutë nuk përcakton laïcité . [33]

Kushtetuta gjermane garanton lirinë e fesë, [34] por nuk ka një ndarje të plotë të kishës nga shteti në Gjermani. Organet fetare të njohura zyrtarisht funksionojnë si Körperschaften des öffentlichen Rechts ( korporatat e së drejtës publike, në krahasim me ato private). Për komunitetet e njohura fetare, disa taksa ( Kirchensteuer ) mblidhen nga shteti; [35] kjo është me kërkesë të bashkësisë fetare dhe për shërbimin paguhet një tarifë. [36] Mësimi fetar është një lëndë shkollore me zgjedhje në Gjermani. [34] Shteti gjerman e kupton veten si neutral në çështjet e besimeve fetare, [37] kështu që asnjë mësues nuk mund të detyrohet të mësojë fenë. Por nga ana tjetër, të gjithë ata që japin mësime fetare kanë nevojë për një leje zyrtare nga komuniteti i tyre fetar. [38] Traktatet me Selinë e Shenjtë quhen konkordate, ndërsa traktatet me kishat protestante dhe çadrat e kongregacioneve hebraike quhen "traktate shtetërore". Të dyja janë kuadri ligjor për bashkëpunimin ndërmjet organeve fetare dhe shtetit gjerman në nivel federal dhe shtetëror. [39]

Në Greqi ka polemika të konsiderueshme për ndarjen midis shtetit dhe kishës, duke shkaktuar shumë debate në sferën publike nëse do të ketë një ndryshim më rrënjësor në nenin 3, i cili po mban Kishën Ortodokse Lindore të Krishtit si mbizotëruese. feja e vendit. Debati aktual në lidhje me ndarjen e kishës nga shteti shpesh bëhet një mjet për polarizimin në konkurrencën politike. [40] Më konkretisht, neni 3 i kushtetutës greke argumenton si më poshtë:

  1. “Feja mbizotëruese në Greqi është ajo e Kishës Ortodokse Lindore të Krishtit. Kisha Ortodokse e Greqisë, duke njohur Zotin tonë Jezu Krisht si kreun e saj, është e bashkuar në mënyrë të pandashme në doktrinë me Kishën e Madhe të Krishtit në Konstandinopojë dhe me çdo Kishë tjetër të Krishtit të së njëjtës doktrinë, duke respektuar në mënyrë të palëkundur, siç bëjnë ata apostolikët e shenjtë dhe kanunet sinodale dhe traditat e shenjta. Ajo është autoqefale dhe administrohet nga Sinodi i Shenjtë i ipeshkvijve në shërbim dhe nga Sinodi i Shenjtë i Përhershëm që e ka origjinën dhe është mbledhur siç përcaktohet nga Karta Statutore e Kishës në përputhje me dispozitat e Tomës Patriarkale të 29 qershorit 1850 dhe Aktit Sinodal të 4 shtator 1928.
  2. Regjimi kishtar që ekziston në rrethe të caktuara të shtetit nuk do të konsiderohet në kundërshtim me dispozitat e paragrafit të mësipërm.
  3. Teksti i Shkrimit të Shenjtë do të mbahet i pandryshuar. Ndalohet përkthimi zyrtar i tekstit në çdo formë tjetër gjuhe, pa sanksion paraprak nga Kisha Autoqefale e Greqisë dhe Kisha e Madhe e Krishtit në Kostandinopojë.” [41]

Për më tepër, situata e diskutueshme për mosndarjen mes Shtetit dhe Kishës duket se ndikon në njohjen e grupeve fetare në vend pasi duket se nuk ka një mekanizëm zyrtar për këtë proces. [42]

Në Itali, parimi i ndarjes së kishës nga shteti parashikohet në nenin 7 të Kushtetutës, i cili thotë: [43] “Shteti dhe Kisha Katolike janë të pavarura dhe sovrane, secili brenda sferës së vet. Marrëdhëniet e tyre rregullohen nga paktet Laterane. Amendamentet e këtyre pakteve që pranohen nga të dyja palët nuk do të kërkojnë procedurën e ndryshimeve kushtetuese”.

Shinto u bë feja shtetërore në Japoni me Restaurimin e Meiji në 1868 dhe pasoi shtypja e feve të tjera. [44] Nën pushtimin ushtarak amerikan (1945–1952) " Shteti Shinto " konsiderohej se ishte përdorur si një mjet propagande për të shtyrë popullin japonez në luftë. Direktiva Shinto e lëshuar nga qeveria e pushtimit kërkonte që të ndalonte e gjithë mbështetja shtetërore dhe përfshirja në çdo institucion ose doktrinë fetare ose Shinto, duke përfshirë financimin, mbulimin në tekste shkollore dhe aktet dhe ceremonitë zyrtare.

Kushtetuta e re e miratuar në vitin 1947, nenet 20 dhe 89 të Kushtetutës japoneze mbrojnë lirinë e fesë dhe parandalojnë qeverinë që të detyrojë festat fetare ose të përdorë paratë publike për të përfituar institucionet fetare. [44]

Një akt i miratuar në vitin 2016 krijoi Kishën e Norvegjisë si një person juridik të pavarur, në fuqi nga 1 janari 2017. Para vitit 2017 të gjithë klerikët ishin nëpunës civilë (punonjës të qeverisë qendrore). Më 21 maj 2012, Parlamenti Norvegjez miratoi një amendament kushtetues që i dha Kishës së Norvegjisë autonomi të shtuar [45] dhe thotë se "Kisha e Norvegjisë, një kishë Ungjillore-Luterane, mbetet kisha e popullit të Norvegjisë dhe mbështetet nga shteti si e tillë" ("kisha e popullit" ose folkekirke është gjithashtu emri i kishës shtetërore daneze, Folkekirken ), duke zëvendësuar shprehjen e mëparshme që thoshte se "feja ungjillore-luterane mbetet feja publike e shtetit". Amendamenti përfundimtar u miratua me një votim 162-3. Të tre votat kundërshtuese ishin të gjitha nga Partia e Qendrës .

Kushtetuta thotë gjithashtu se vlerat e Norvegjisë bazohen në trashëgiminë e saj kristiane dhe humaniste, dhe sipas Kushtetutës, Mbreti kërkohet të jetë luteran. Qeveria do të vazhdojë të sigurojë fonde për kishën, siç bën me institucionet e tjera të bazuara në besim, por përgjegjësia për emërimin e peshkopëve dhe provokuesve do t'i mbetet kishës në vend të qeverisë. Përpara vitit 1997, emërimi i priftërinjve të famullisë dhe i kapelanëve banues ishte gjithashtu përgjegjësi e qeverisë, por kishës iu dha e drejta për të punësuar klerikë të tillë drejtpërdrejt me Ligjin e ri të Kishës të vitit 1997. Kisha e Norvegjisë rregullohet me ligjin e saj ( kirkeloven ) dhe të gjitha bashkitë janë të detyruara me ligj të mbështesin aktivitetet e Kishës së Norvegjisë dhe autoritetet komunale janë të përfaqësuara në organet e saj lokale.

Rumania është një shtet laik dhe nuk ka fe shtetërore. Megjithatë, roli i fesë në shoqëri rregullohet nga disa nene të Kushtetutës rumune.

Arti 29. Liria e ndërgjegjes. (1) Liria e mendimit dhe e mendimit, si dhe liria e fesë, nuk mund të kufizohet në asnjë mënyrë. Askush nuk duhet të detyrohet të përvetësojë një mendim ose t'i përmbahet një besimi fetar kundër vullnetit të tij. (5) Kultet fetare janë autonome në raport me shtetin, i cili ofron mbështetje duke përfshirë lehtësimin e ndihmës fetare në ushtri, spitale, burgje, shtëpi të të moshuarve dhe jetimore.

Arti 32. E drejta për arsim (7) Shteti siguron lirinë e edukimit fetar, sipas kërkesave të çdo kulti të veçantë. Në shkollat shtetërore mësimi fetar organizohet dhe garantohet me ligj.

Sistemi ligjor i Arabisë Saudite bazohet në Sheriatin, ligjin islamik që rrjedh nga Kurani dhe Suneti (traditat) e profetit islamik Muhamed, dhe për këtë arsye nuk ka ndarje të xhamisë nga shteti.

Kisha e Suedisë u nxit nga Mbreti Gustav I (1523–60) dhe brenda gjysmë shekulli pas vdekjes së tij u vendos si një kishë shtetërore luterane me fuqi të konsiderueshme në shoqërinë suedeze, vetë nën kontrollin e aparatit shtetëror. Një shkallë e lirisë së adhurimit (vetëm për banorët e huaj) u arrit nën sundimin e Gustav III (1771–92), por vetëm pas miratimit të Akteve Disidente të 1860 dhe 1874 qytetarëve suedezë u lejua të largoheshin nga shteti. kishë – dhe më pas vetëm me kusht që ata që dëshirojnë ta bëjnë këtë fillimisht të regjistrojnë aderimin e tyre në një emër tjetër, zyrtarisht të miratuar. Pas vitesh diskutimesh që filluan në 1995, Kisha e Suedisë u nda përfundimisht nga shteti që nga 1 janari 2000. Megjithatë, ndarja nuk përfundoi plotësisht. Megjithëse statusi i fesë shtetërore mori fund, Kisha e Suedisë megjithatë mbetet kisha kombëtare e Suedisë dhe si e tillë ende rregullohet nga qeveria përmes ligjit të Kishës së Suedisë. Prandaj, do të ishte më e përshtatshme t'i referoheshim një ndryshimi të raportit midis shtetit dhe kishës sesa një ndarjeje. Për më tepër, kushtetuta suedeze ende pohon se Sovrani dhe anëtarët e familjes mbretërore duhet të rrëfejnë një besim ungjillor luteran, që në praktikë do të thotë se ata duhet të jenë anëtarë të Kishës së Suedisë për të qëndruar në linjën e trashëgimisë. Kështu, sipas ideve të cuius regio, eius religio, mund të argumentohet se lidhja simbolike midis shtetit dhe kishës mbetet ende.

Nenet 8 ("Barazia para ligjit") dhe 15 ("Liria e fesë dhe e ndërgjegjes") të Kushtetutës Federale të Konfederatës Zvicerane garantojnë lirinë individuale të besimit. Në mënyrë të veçantë thuhet se "Asnjë person nuk mund të detyrohet të bashkohet ose t'i përkasë një komuniteti fetar, të marrë pjesë në një akt fetar ose të ndjekë mësimet fetare". Kishat dhe shteti janë të ndara në nivel federal që nga viti 1848. Megjithatë, neni 72 ("Kisha dhe shteti") i kushtetutës përcakton se "Rregullimi i marrëdhënieve midis kishës dhe shtetit është përgjegjësi e kantoneve". Disa kantone të Zvicrës njohin zyrtarisht disa kisha ( Kisha Katolike, Kisha e Reformuar Zvicerane, Kisha e Vjetër Katolike dhe kongregacionet hebraike ). Kantonet e tjera, si Gjeneva dhe Neuchâtel janë laikë (domethënë laike).

Turqia, popullsia e së cilës është kryesisht myslimane, konsiderohet gjithashtu se ka praktikuar shkollën laicite të laicizmit që nga viti 1928, të cilën politikat dhe teoritë e babait themelues Mustafa Kemal Ataturk u bënë të njohura si Kemalizëm .

Pavarësisht se Turqia është një vend zyrtarisht laik, Preambula e Kushtetutës thotë se "nuk do të ketë asnjë ndërhyrje të ndjenjave të shenjta fetare në çështjet shtetërore dhe politikë". [46] Për të kontrolluar mënyrën se si feja perceptohet nga adhuruesit, shteti paguan pagat e imamëve (vetëm për muslimanët sunitë) dhe ofron edukim fetar (të llojit mysliman sunit) në shkollat publike . Shteti ka një Drejtori të Çështjeve Fetare, drejtpërdrejt nën Presidentin burokratikisht, përgjegjëse për organizimin e fesë myslimane sunite – duke përfshirë atë që do të përmendet dhe çfarë nuk do të përmendet në predikimet që jepen në xhami, veçanërisht të premteve. Një interpretim i tillë i sekularizmit, ku feja është nën kontroll të rreptë të shtetit është shumë i ndryshëm nga ai i Amendamentit të Parë të Kushtetutës së Shteteve të Bashkuara dhe është një shembull i mirë se si laicizmi mund të zbatohet në mënyra të ndryshme në rajone të ndryshme të Bota. Ushtrimi i fesë së tyre në Turqi nga komunitetet greke ortodokse dhe apostolike armene rregullohet pjesërisht nga kushtet e Traktatit të Lozanës . Asnjë njohje e tillë zyrtare nuk shtrihet për komunitetet siriane.

Kisha e Anglisë, një pjesë e Bashkësisë Anglikane në mbarë botën, është një kishë e themeluar, dhe Sovrani Britanik është guvernatori suprem titullar dhe nuk mund të jetë një katolik romak. Deri në Aktin e Trashëgimisë së Kurorës 2013, monarku nuk mund të martohej me një katolik.

Rreth një e treta e shkollave shtetërore në Angli kanë një përkatësi fetare, ku shumica dërrmuese janë të krishterë. Në shkollat fetare, adhurimi duhet të jetë në përputhje me fenë ose besimin fetar të shkollës. [47] Në shkollat e krishtera të drejtuara nga shteti në Angli, Uells dhe Irlandën e Veriut (por jo në shkollat e drejtuara private), ekziston një kërkesë për një akt adhurimi të përditshëm që është "plotësisht ose kryesisht i karakterit të krishterë", megjithëse në Angli, deri në 76 % e shkollave të besimit të krishterë të lidhur nuk përputhen me ligjin dhe kërkesa nuk zbatohet nga Ofsted . [48] Shkollat e besimit jo të krishterë përjashtohen (në vend që duhet të kenë formën e tyre të adhurimit) dhe nxënësit e klasës së gjashtë (në Angli dhe Uells) dhe prindërit e nxënësve më të vegjël mund të zgjedhin përjashtimin. Raportet zyrtare kanë rekomanduar heqjen e plotë të kërkesës. [49] Gjykata e Lartë e Mbretërisë së Bashkuar ka vendosur në favor të sfidave, të paraqitura nga familjet e nxënësve të mbështetur nga Shoqata Humaniste Britanike, në programet e provimeve të studimeve fetare të nivelit të mesëm që përjashtonin botëkuptimet jofetare. [49]

Në Angli, emërimet e të moshuarve të Kishës janë emërime të kurorës; Kisha kryen funksione shtetërore si kurorëzimi; Përfaqësuesit anglikane kanë një rol automatik në Këshillat e Përhershme Këshillimore për Edukimin Fetar ; dhe 26 peshkopë dioqezanë kanë vende në Dhomën e Lordëve, ku ata njihen si Lordët Shpirtërorë në krahasim me Lordët laikë të përkohshëm . Lordët Spiritual kanë një ndikim të rëndësishëm kur votojnë si bllok për çështje të caktuara, veçanërisht çështje morale si aborti dhe eutanazia . Kisha Anglikane gjithashtu ka të drejta dhe përgjegjësi specifike ligjore në martesat e solemnizuara që janë të ndryshme nga organizatat e tjera fetare. Çiftet jo-fetare mund të bëjnë një dasmë civile pa elemente fetare, por dasmat humaniste jofetare ende nuk njihen ligjërisht në vetvete. Adhurimi kolektiv e bën të detyrueshme lutjen dhe adhurimin e një karakteri të krishterë në të gjitha shkollat, por prindërit mund t'i largojnë fëmijët e tyre nga këto mësime dhe të gjashtët kanë të drejtë të zgjedhin. 

Amendamenti i Parë, i cili u ratifikua në 1791, thotë se "Kongresi nuk do të bëjë asnjë ligj që respekton themelimin e fesë ose ndalon ushtrimin e lirë të tij". Sidoqoftë, shprehja "ndarja e kishës nga shteti" nuk shfaqet në Kushtetutën e Shteteve të Bashkuara . Vetë shtetet ishin të lira për të krijuar një fe zyrtare dhe dymbëdhjetë nga trembëdhjetë kishin fe zyrtare. Zgjimi i Parë i Madh (rreth 1730-1755) kishte rritur diversitetin fetar në Trembëdhjetë Kolonitë, dhe kjo e kombinuar me Revolucionin Amerikan i shtyu pesë shtetet më jugore të shpërbënin Kishën e Anglisë midis 1776 dhe 1790. [50] Zgjimi i Dytë i Madh (duke filluar rreth vitit 1790) rriti më tej diversitetin fetar dhe nxiti një raund tjetër shpërbërjesh duke përfshirë Nju Hampshire (1817), Konektikat (1818) dhe Massachusetts (1833). [50]

Fraza e Jefferson ( shih më lart ) u citua nga Gjykata e Lartë e Shteteve të Bashkuara fillimisht në 1878, dhe më pas në një seri çështjesh duke filluar nga viti 1947. [51] Gjykata e Lartë nuk e mori parasysh pyetjen se si kjo vlente për shtetet deri në vitin 1947; kur e bënë, në Everson v. Bordi i Arsimit, gjykata inkorporoi klauzolën e themelimit, duke përcaktuar se ajo zbatohej për shtetet dhe se një ligj që mundësonte rimbursimin për transportin me autobus për të gjitha shkollat (përfshirë shkollat e famshme) ishte kushtetues.

Përpara përfshirjes së saj, u bënë përpjekje të pasuksesshme për të ndryshuar kushtetutën për të zbatuar në mënyrë eksplicite klauzolën e themelimit në shtetet në vitet 1870 dhe 1890.

Koncepti u argumentua se ishte i nënkuptuar në ikjen e Roger Williams nga shtypja fetare në Koloninë e Gjirit të Massachusetts për të themeluar Koloninë e Rhode Island dhe Plantacionet Providence mbi parimin e neutralitetit të shtetit në çështjet e besimit. [52] [53]

Williams ishte i motivuar nga abuzimi historik i pushtetit qeveritar dhe besonte se qeveria duhet të largohej nga çdo gjë që prekte marrëdhëniet e qenieve njerëzore me Zotin, duke mbrojtur një "gardh ose mur ndarjeje midis Kopshtit të Kishës dhe shkretëtirës së botës". për ta mbajtur fenë të pastër. [54]

Nëpërmjet veprës së tij, statuti i Rhode Island u konfirmua nga Mbreti Charles II i Anglisë, i cili shprehimisht deklaronte se askush nuk duhet të "ngacmohej, ndëshkohej, shqetësohej ose vihej në dyshim, për çdo dallim në opinion, në çështjet e fesë".

Williams vlerësohet se ndihmoi në formësimin e debatit të kishës dhe shtetit në Angli, dhe ndikimin e njerëzve të tillë si John Milton dhe veçanërisht John Locke, puna e të cilit u studiua nga afër nga Thomas Jefferson, James Madison dhe projektues të tjerë të Kushtetutës së SHBA. Williams teologjikisht i nxori pikëpamjet e tij kryesisht nga Shkrimi dhe motivi i tij shihet si fetar, por përkrahja e Jefferson-it për lirinë fetare shihet si politike dhe sociale. Megjithëse asnjë shtet nuk ka aktualisht një fe të vendosur, pothuajse të gjitha kushtetutat e shtetit thërrasin Zotin dhe disa fillimisht kërkonin që zyrtarët të besonin në Trininë e Shenjtë .

Literatura

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  • Bellarmine, Robert (1902). "Sermon 56: Church and State." . Sermons from the Latins (në anglisht). Benziger Brothers.
  • Feldman, Noah. "Religion and the Earthly City", Social Research, Winter 2009, Vol. 76 Issue 4, pp. 989–1000
  • Tomas Jeffersons Journal
  • Kuznicki, Jason (2008). "Separation of Church and State". përmbledhur nga Hamowy, Ronald (red.). The Encyclopedia of Libertarianism (në anglisht). Thousand Oaks, CA: Sage; Cato Institute. fq. 458–460. doi:10.4135/9781412965811.n280. ISBN 978-1412965804. LCCN 2008009151. OCLC 750831024.
  • Taylor, Charles. "The Polysemy of the Secular", Social Research, Winter 2009, Vol. 76 Issue 4, pp. 1143–1166
  • Temple, William, Abp. Christianity and the State. London: Macmillan and Co., 1928.
  • Whitman, James Q. "Separating Church and State: The Atlantic Divide", Historical Reflections, Winter 2008, Vol. 34 Issue 3, pp. 86–104
  • McGowan, Barry, "How to Separate Church & State: A Manual from the Trenches", Hufton Mueller, LLC. (2012). ISBN 978-0615638027
  • Stone, Geoffrey R., "The World of the Framers: A Christian Nation?", UCLA Law Review, 56 (October 2008), 1–26.

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ The Oxford Companion to the Supreme Court of the United States (1992), Kermit D. Hall, Ed. pp. 717–726
  2. ^ "The Enlightenment | History of Western Civilization II". courses.lumenlearning.com (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2021-04-17. Marrë më 2021-01-20.
  3. ^ Feldman (2009)
  4. ^ "Shameful and Demeaning: The Annulment of Magna Carta". blogs.bl.uk (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2021-10-24. Marrë më 2021-10-14.
  5. ^ "1066: Pope Alexander II". English Heritage (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2021-10-09. Marrë më 2021-10-14.
  6. ^ Hill, Rosalind M. T. (1972). "Belief and practice as illustrated by John XXII's excommunication of Robert Bruce". Studies in Church History (në anglisht). 8: 135–138. doi:10.1017/S0424208400005477. ISSN 0424-2084. Arkivuar nga origjinali më 2021-10-29. Marrë më 2021-10-14.
  7. ^ Elliott, Charles (1877) [1851]. Delineation of Roman Catholicism: Drawn from the authentic and acknowledged standards of the Church of Rome (në anglisht). Lane & Scott. fq. 165.
  8. ^ Sabuco, O.; Waithe, M.E.; Vintro, M.C.; Zorita, C.A. (2010). New Philosophy of Human Nature: Neither Known to Nor Attained by the Great Ancient Philosophers, Which Will Improve Human Life and Helath (në anglisht). University of Illinois Press. fq. 156. ISBN 978-0-252-09231-2. Marrë më 2023-03-23.
  9. ^ Berman, Harold J. (1983). Law and Revolution: The Formation of the Western Legal Tradition (në anglisht). Harvard University Press. ISBN 0674517741. OCLC 185405865.
  10. ^ Madison, James (1865). Madison to Schaeffer, 1821 (në anglisht). J.B. Lippincott & Company. fq. 242–243.
  11. ^ "MHSC". www.mhsc.ca (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2021-05-01. Marrë më 2022-05-11.
  12. ^ "1525 The Anabaptist Movement Begins". Christian History | Learn the History of Christianity & the Church (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2022-05-10. Marrë më 2022-05-11.
  13. ^ "Church-State Relations – GAMEO". gameo.org (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2017-03-23. Marrë më 2017-03-23.
  14. ^ Bender, H. S. "The Anabaptists and Religious Liberty in the Sixteenth Century." Mennonite Quarterly Review 29 (1955): 83–100.
  15. ^ "Henry VIII: 1509–47 AD" (në anglisht). Britannia History. Arkivuar nga origjinali më 2008-03-20. Marrë më 2008-03-26.
  16. ^ Feldman, Noah (2005). Divided by God. Farrar, Straus and Giroux, pg. 29 ("It took John Locke to translate the demand for liberty of conscience into a systematic argument for distinguishing the realm of government from the realm of religion.")
  17. ^ Feldman, Noah (2005). Divided by God. Farrar, Straus and Giroux, p. 29
  18. ^ Locke, John (1689). "A Letter Concerning Toleration" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 13 prill 2021. Marrë më 7 qershor 2021.
  19. ^ It is not my business to inquire here into the original of the power or dignity of the clergy. This only I say, that, whencesoever their authority be sprung, since it is ecclesiastical, it ought to be confined within the bounds of the Church, nor can it in any manner be extended to civil affairs, because the Church itself is a thing absolutely separate and distinct from the commonwealth.
  20. ^ Tinsley, Barbara Sher (2001). Pierre Bayle's Reformation : conscience and criticism on the eve of the Enlightenment (në anglisht). Selinsgrove, Pa.: Susquehanna University Press. ISBN 1575910438.
  21. ^ Bayle, Pierre (2000) [1st ed 1682]. Various Thoughts on Occasion of a Comet (në anglisht). SUNY Press. fq. 332. ISBN 978-0791492734. Arkivuar nga origjinali më 2020-08-20. Marrë më 2016-08-14.
  22. ^ McWhirter, Darien (1994). Exploring the separation of church and state (në anglisht). Phoenix, Ariz.: Oryx Press. ISBN 978-0897748520.
  23. ^ Masters, Voltaire. Transl. by Brian (2000). Treatise on tolerance [and other writings] (në anglisht). Cambridge [u.a.]: Cambridge Univ. Press. ISBN 978-0521649698.
  24. ^ Mason, Denis Diderot. Ed. by John Hope; Wokler, Robert (2005). Political writings (në anglisht) (bot. Reprint). Cambridge: Cambridge University Press. fq. 225. ISBN 0521369118. Arkivuar nga origjinali më 2021-03-12. Marrë më 2020-11-21.
  25. ^ Jefferson, Thomas (1802-01-01). "Jefferson's Letter to the Danbury Baptists" (në anglisht). U.S. Library of Congress. Arkivuar nga origjinali më 2019-10-04. Marrë më 2006-11-30.
  26. ^ Mark Movsesian (Director of the Center for Law and Religion at St. John's University). "How the Supreme Court Found the Wall | Mark Movsesian" (në anglisht). First Things. Arkivuar nga origjinali më 20 shkurt 2020. Marrë më 16 qershor 2020.
  27. ^ "Secularism in Azerbaijan" (PDF) (në anglisht). 2015. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2016-08-03.
  28. ^ Al-Smadi, Dr. Fatima. "Azerbaijan: Religious Pluralism and Challenges of Cultivating Identity". studies.aljazeera.net (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2017-11-10. Marrë më 2017-11-09.
  29. ^ "Visions of Azerbaijan Magazine ::: Islam and Secularism – the Azerbaijani Experience". Visions of Azerbaijan Magazine (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2022-03-03. Marrë më 2022-05-11.
  30. ^ Temperman, Jeroen (19 gusht 2020). State-Religion Relationships and Human Rights Law: Towards a Right to ... - Jeroen Temperman - Google Books (në anglisht). ISBN 978-9004181489. Arkivuar nga origjinali më 2020-08-19.
  31. ^ "Valtiokirkko purettu kansankirkoksi" [State Church Dismantled into National Church]. evl.fi (në finlandisht). Evangelical Lutheran Church of Finland. 24 nëntor 2006. Arkivuar nga origjinali më 28 qershor 2016. Marrë më 23 korrik 2016.
  32. ^ "Sarkozy breaks French taboo on church and politics" (në anglisht). Christiantoday.com. 2007-12-23. Arkivuar nga origjinali më 2012-02-07. Marrë më 2012-04-27.
  33. ^ "French president rejects calls for secular values to be in constitution". Catholic News (në anglisht). 27 janar 2012. Arkivuar nga origjinali më 2013-02-15. Marrë më 2 shkurt 2013.
  34. ^ a b Section 4 of German Basic Law
  35. ^ Binder, Gerhard/Wagner, Jürgen, Grundwissen Grundgesetz.p 165.Klett.
  36. ^ 1.5% to 4.5% of the amount collected, depending on the state (Land)

    Leif, Thomas; Speth, Rudolf, red. (2006). Die fünfte Gewalt: Lobbyismus in Deutschland [The Fifth Estate: Lobbyism in Germany] (në gjermanisht). VL Verlag. fq. 262. ISBN 978-3531150338.
  37. ^ Binder, Gerhard/Wagner, Jürgen, Grundwissen Grundgesetz.p 17. Klett.
  38. ^ "Kirchliche Bevollmächtigung" (në anglisht). Erzbistum-koeln.de. Arkivuar nga origjinali më 6 prill 2012. Marrë më 2012-04-27.
  39. ^ Christian, Hermes, Konkordate im vereinigten Deutschland. Grünewald.
  40. ^ Karyotakis, Minos-Athanasios; Antonopoulos, Nikos; Saridou, Theodora (2019). "A case study in news articles, users comments and a Facebook group for Article 3 of the Greek Constitution". Kome (në anglisht). 7 (2): 37–56. doi:10.17646/KOME.75672.31.
  41. ^ The Constitution of Greece (PDF) (në anglisht). Athens: Hellenic Parliament. 2008. fq. 20–21. ISBN 978-9605600730. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 2019-12-11. Marrë më 2019-12-28.
  42. ^ Vilaça, Helena; Pace, Enzo; Furseth, Inger; Pettersson, Per (2016). The Changing Soul of Europe, Religions and Migrations in Northern and Southern Europe (në anglisht). United Kingdom: Routledge. fq. 69–88. ISBN 978-1315614502.
  43. ^ "The Italian Constitution" (PDF) (në anglisht). The official website of the Presidency of the Italian Republic. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2016-11-27.
  44. ^ a b Andrew B. Van Winkle (2012). "Separation of Religion and State in Japan: A Pragmatic Interpretation of Articles 20 and 89 of the Japanese Constitution" (PDF). Pacific Rim Law & Policy Journal (në anglisht). Arkivuar (PDF) nga origjinali më 2016-06-09. Marrë më 2014-12-09.
  45. ^ "Norway separates church and state" (në anglisht). 21 maj 2012. Arkivuar nga origjinali më 12 maj 2013. Marrë më 22 mars 2015.
  46. ^ "The Constitution of the Republic of Turkey" (në anglisht). Turkish Grand National Assembly (TBMM). Arkivuar nga origjinali më 2006-08-10.
  47. ^ Religious affiliation (faith schools). The Education Company
  48. ^ Wyatt, Caroline (2015-12-23). "Does daily worship count for anything?". BBC News Online (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2022-05-11. Marrë më 2022-05-10.
  49. ^ a b Sherwood, Harriet (2015-12-06). "Top judge leads calls to scrap mandatory daily Christian worship in UK schools". The Observer (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2017-07-30. Marrë më 2017-07-30.
  50. ^ a b The First Amendment Encyclopedia
  51. ^ William M. Wiecek, The birth of the modern Constitution: the United States Supreme Court, 1941–1953 (Cambridge U.P., 2006) pp. 261–264
  52. ^ Hamilton, Neil A. (2002). Rebels and renegades: a chronology of social and political dissent in the United States (në anglisht) (bot. illustrated). Taylor & Francis. fq. 11. ISBN 978-0415936392. Arkivuar nga origjinali më 2013-11-08. Marrë më 2015-08-15.
  53. ^ Bercovitch, Sacvan; Patell, Cyrus R. K. (1997). The Cambridge History of American Literature: 1590–1820 (në anglisht) (bot. illustrated). Cambridge University Press. fq. https://books.google.com/books?id=s3j5JV–SEOMC&pg=PA196 196–197. ISBN 978-0521585712. Arkivuar nga origjinali më 2021-04-17. Marrë më 2020-11-21.
  54. ^ Hamburger, Philip (2009). Separation of Church and State (në anglisht). Harvard University Press. fq. 45. ISBN 978-0674038189. Arkivuar nga origjinali më 2016-04-30. Marrë më 2015-08-15.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Ndarja_e_fesë_nga_shteti&oldid=2659332"