Jump to content

Politika e djathtë

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë

Politika e djathtë ose Politika e krahut të djathtë përshkruan shtrirjen e ideologjive politike që i shohin disa rende dhe hierarki të caktuara shoqërore si të pashmangshme, të natyrshme, normale ose të dëshirueshme, [1] [2] [3] zakonisht duke e mbështetur këtë pozicion bazuar në ligjin natyror, ekonominë, autoritetin, pronën ose traditë . [4] [5] :693, 721[6] [7] [8] [9] Hierarkia dhe pabarazia mund të shihen si rezultate natyrore të dallimeve tradicionale shoqërore [10] [11] ose konkurrencës në ekonominë e tregut . [12] [13] [14]

Politika e krahut të djathtë konsiderohet si e kundërta e politikës së krahut të majtë, dhe spektri politik majtas-djathtas është një nga spektrat politikë më gjerësisht të pranuar. [15] Termi i krahut të djathtë në përgjithësi mund t'i referohet seksionit të një partie politike ose sistemi që mbron sipërmarrjen e lirë dhe pronësinë private, dhe zakonisht favorizon idetë tradicionale shoqërore. [16]

E djathta përfshin konservatorët socialë dhe konservatorët fiskalë [17] [18] [19] si dhe libertarianët e krahut të djathtë ( laissez-faire fiskale).

Pozicionet

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Pozicionet e mëposhtme zakonisht lidhen me politikën e krahut të djathtë.

Poster propagandistik antikomunist që përshkruan lëvizjen e Bardhë

Përdorimi origjinal i termit "krahu i djathtë", në lidhje me komunizmin, i vendosi konservatorët në të djathtë, liberalët në qendër dhe komunistët në të majtë. Si konservatorët ashtu edhe liberalët ishin fuqishëm antikomunistë . Historia e përdorimit të termit të djathtë për antikomunizmin është një histori e ndërlikuar. [20]

Lëvizjet e hershme marksiste ishin në kundërshtim me monarkitë tradicionale që sundonin në pjesën më të madhe në Evropën e asaj kohe. Shumë monarki evropiane e shpallën të jashtëligjshme shprehjen publike të pikëpamjeve komuniste dhe Manifestin Komunist, i cili filloi "[një] spektër [që] po ndjek Evropën" dhe deklaroi se monarkët kishin frikë për fronet e tyre. Përkrahja e komunizmit ishte e paligjshme në Perandorinë Ruse, Perandorinë Gjermane dhe Austro-Hungari, tre monarkitë më të fuqishme në Evropën kontinentale para Luftës së Parë Botërore . Shumë monarkistë (përveç monarkistëve kushtetues ) e shihnin pabarazinë në pasuri dhe fuqi politike si rezultat i një rendi natyror hyjnor. Lufta midis monarkistëve dhe komunistëve shpesh përshkruhej si një luftë midis të djathtës dhe të majtës.

Ekonomik

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në Francën post-revolucionare, e djathta luftoi kundër fuqisë në rritje të atyre që ishin pasuruar përmes tregtisë dhe u përpoq të ruante të drejtat e fisnikërisë. Ata nuk ndiheshin të sigurtë me zhvillimet e reja si kapitalizmi, iluminizmi, individualizmi dhe industrializmi, prandaj luftuan për të ruajtur hierarkitë dhe institucionet tradicionale shoqërore. [21] [22] Në historinë e Evropës, ka pasur lëvizje të forta kolektiviste të krahut të djathtë, si në të djathtën katolike sociale, që ka shfaqur armiqësi ndaj të gjitha formave të liberalizmit (përfshirë liberalizmin ekonomik ) dhe ka mbrojtur historikisht harmoninë klasore paternaliste që përfshin një shoqëri organike-hierarkike ku punëtorët mbrohen ndërsa hierarkia klasore mbetet. [23]

Në shekullin e nëntëmbëdhjetë, e djathta u zhvendos për të mbështetur të sapopasuruarit në disa vende evropiane (veçanërisht në Angli) dhe në vend që të favorizonte fisnikërinë ndaj industrialistëve, favorizoi kapitalistët mbi klasën punëtore. Lëvizjet e tjera të krahut të djathtë - si karlizmi në Spanjë dhe lëvizjet nacionaliste në Francë, Gjermani dhe Rusi - mbetën armiqësore ndaj kapitalizmit dhe industrializmit. Megjithatë, disa lëvizje të krahut të djathtë - veçanërisht ato franceze Nouvelle Droite, CasaPound dhe paleokonservatorizmi amerikan - janë shpesh në kundërshtim me etikën kapitaliste dhe efektet që ato kanë në shoqëri. Këto forca e shohin kapitalizmin dhe industrializmin si cënues ose shkaktues të prishjes së traditave ose hierarkive shoqërore që janë thelbësore për ruajtjen e rendit shoqëror. [24]

Në kohët moderne, "krahu i djathtë" përdoret ndonjëherë për të përshkruar kapitalizmin laissez-faire . Në Evropë, kapitalistët krijuan aleanca me të Djathtën gjatë konflikteve të tyre me punëtorët pas vitit 1848. Në Francë, mbështetja e kapitalizmit nga e djathta mund të gjurmohet në fund të shekullit të XIX. [25] E ashtuquajtura e djathta neoliberale, e popullarizuar nga Presidenti i SHBA Ronald Reagan dhe kryeministrja e Mbretërisë së Bashkuar Margaret Thatcher, kombinon mbështetjen për tregjet e lira, privatizimin dhe çrregullimin ekonomik me mbështetjen tradicionale të krahut të djathtë për konformitetin shoqëror. [9] Teoricieni politik Russell Kirk besonte se liria dhe të drejtat e pronës ishin të ndërlidhura. [26]

Ata në të djathtën ekstreme, si dhe disa autoritarë konservatorë, kanë mbështetur fashizmin dhe korporatizmin, [24] një ideologji politike e cila mbron organizimin e shoqërisë nga grupet e korporatave - të tilla si shoqatat bujqësore, punëtore, ushtarake, shkencore ose esnafe - bazuar në interesat e tyre të përbashkëta. [27] [28]

Nacionalizmi

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Më 5 janar 1895, kapiteni Alfred Dreyfus u arkëtua.

Në Francë, nacionalizmi fillimisht ishte një ideologji e majtë dhe republikane. [29] Pas periudhës së <i id="mw4Q">bulanzhizmit</i> dhe Çështjes Dreyfus, nacionalizmi u bë një tipar i krahut të djathtë. [30] Nacionalistët e krahut të djathtë kërkuan të përcaktonin dhe mbronin një identitet kombëtar "të vërtetë" nga elementë të cilët ata besonin se po e korruptonin atë identitet. [25] Disa ishin supremacistë, të cilët në përputhje me racizmin shkencor dhe Darvinizmin social aplikuan konceptin e " mbijetesës së më të fortit " për kombet dhe racat . [31] Nacionalizmi i krahut të djathtë u ndikua nga nacionalizmi romantik, në të cilin shteti e merr legjitimitetin e tij politik nga uniteti organik i atyre që ai qeveris. Kjo përgjithësisht përfshin gjuhën, racën, kulturën, fenë dhe zakonet e kombit, të cilat të gjitha "lindën" brenda kulturës së tij. I lidhur me nacionalizmin e krahut të djathtë është konservatorizmi kulturor, i cili mbështet ruajtjen e trashëgimisë ose kulturës së një kombi dhe shpesh i sheh shmangiet nga normat kulturore si një kërcënim ekzistencial. [32] 

E drejta natyrore dhe tradicionalizmi

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Politika e krahut të djathtë zakonisht justifikon një shoqëri hierarkike të bazuar në ligjin natyror ose traditën . [6] [7] [8] [9] [33]

Populizmi

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Skeda:TeaPartyByFreedomFan.JPG
Protestuesit e Partisë së Çajit ecin drejt Kapitolit të Shteteve të Bashkuara gjatë Marshimit të Tatimpaguesve në Uashington, 12 shtator 2009.

Populizmi i krahut të djathtë është një kombinim i nacionalizmit qytetar, kulturor-nacionalizmit dhe nganjëherë etno-nacionalizmit, vendorisë, së bashku me anti-elitizmin, duke përdorur retorikën populiste për të ofruar një kritikë ndaj institucioneve ekzistuese politike. Sipas Margaret Canovan, një populist i krahut të djathtë është "një lider karizmatik, që përdor taktikat e populizmit të politikanëve për të kapërcyer politikanët dhe elitën intelektuale dhe për t'u bërë thirrje ndjenjave reaksionare të popullatës, shpesh duke mbështetur pretendimin e tij për të folur në favor të popullit duke përdorur referendumet". [34] 

Feja

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Maharajadhiraja Prithvi Narayan Shah (1723-1775), Mbreti i Nepalit, propagandoi idealet e tekstit hindu Dharmasastra si ideologjinë sunduese të mbretërisë së tij

Filozofi dhe diplomati Joseph de Maistre argumentoi pro autoritetit indirekt të Papës mbi çështjet e përkohshme. Sipas Maistre, vetëm qeveritë që u themeluan mbi kushtetutat e krishtera - të cilat ishin të nënkuptuara në zakonet dhe institucionet e të gjitha shoqërive evropiane, veçanërisht monarkitë katolike evropiane - mund të shmangnin çrregullimin dhe gjakderdhjen që pasoi zbatimi i programeve politike racionaliste, siç ishte kaosi që ndodhi gjatë Revolucionit Francez . Disa prelatëve të Kishës së Anglisë - të krijuar nga Henri VIII dhe të kryesuar nga sovrani i tanishëm - u jepen vende në Dhomën e Lordëve (si Lordë Shpirtërorë), por ata konsiderohen politikisht neutralë dhe jo të krahut të djathtë ose atij të majtë.

Disa media amerikane të krahut të djathtë ekstrem kundërshtojnë seksin jashtë martese dhe martesën mes të njëjtit seks, dhe ato ndonjëherë refuzojnë qëndrimet shkencore mbi evolucionin dhe çështje të tjera ku shkenca priret të mos pajtohet me Biblën . [35] [36]

Termi vlera familjare është përdorur nga partitë e krahut të djathtë - si Partia Republikane në Shtetet e Bashkuara, Partia Famija e Para në Australi, Partia Konservatore në Mbretërinë e Bashkuar dhe Partia Bharatiya Janata në Indi - për të nënkuptuar mbështetjen për familjet tradicionale dhe kundërshtimin ndaj ndryshimeve që bota moderne ka bërë në mënyrën se si jetojnë familjet. Mbështetësit e "vlerave familjare" mund të kundërshtojnë abortin, eutanazinë dhe kontrollin e lindjes . [37] [38]

Historia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Sipas Historisë së Kembrixhit të Mendimit Politik të shekullit të njëzetë, e djathta ka kaluar nëpër pesë faza të dallueshme historike: [39]

  1. E djathta reaksionare kërkonte një kthim në aristokraci dhe fe shtetërore .
  2. E djathta e moderuar nuk kishte besim tek intelektualët dhe kërkonte një qeveri të kufizuar.
  3. E djathta radikale favorizoi një formë romantike dhe agresive të nacionalizmit .
  4. E djathta ekstreme propozoi politika kundër imigracionit dhe racizëm të nënkuptuar.
  5. E djathta neoliberale u përpoq të kombinonte një ekonomi tregu dhe çrregullim ekonomik me besimet tradicionale të krahut të djathtë në patriotizëm, elitizëm dhe ligj e rend.  
  1. ^ Johnson, Paul (2005). "Right-wing, rightist". A Politics Glossary. Auburn University website. Arkivuar nga origjinali më 19 gusht 2014. Marrë më 23 tetor 2014. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Bobbio, Norberto; Cameron, Allan (1996). Left and Right: The Significance of a Political Distinction. Chicago: University of Chicago Press. fq. 51, 62. ISBN 978-0-226-06246-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ Goldthorpe, J.E. (1985). An Introduction to Sociology (bot. Third). Cambridge: Cambridge University Press. fq. 156. ISBN 978-0-521-24545-6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ "Right". Encyclopædia Britannica (në anglisht). 2009-04-15. Marrë më 2022-05-22.
  5. ^ Carlisle, Rodney P. (2005). Encyclopedia of Politics: The Left and the Right. Thousand Oaks [u.a.]: SAGE Publishing. ISBN 978-1-4129-0409-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ a b T. Alexander Smith, Raymond Tatalovich. Cultures at war: moral conflicts in western democracies. Toronto, Canada: Broadview Press, Ltd, 2003. p. 30. "That viewpoint is held by contemporary sociologists, for whom 'right-wing movements' are conceptualized as 'social movements whose stated goals are to maintain structures of order, status, honor, or traditional social differences or values' as compared to left-wing movements which seek 'greater equality or political participation.' In other words, the sociological perspective sees preservationist politics as a right-wing attempt to defend privilege within the social hierarchy."
  7. ^ a b Left and right: the significance of a political distinction, Norberto Bobbio and Allan Cameron, p. 37, University of Chicago Press, 1997.
  8. ^ a b Seymour Martin Lipset, cited in Fuchs, D., and Klingemann, H. 1990. The left-right schema. pp. 203–34 in Continuities in Political Action: A Longitudinal Study of Political Orientations in Three Western Democracies, ed.M.Jennings et al. Berlin:de Gruyter
  9. ^ a b c Lukes, Steven. 'Epilogue: The Grand Dichotomy of the Twentieth Century': concluding chapter to T. Ball and R. Bellamy (eds.), The Cambridge History of Twentieth-Century Political Thought. pp.610–612
  10. ^ Smith, T. Alexander and Raymond Tatalovich. Cultures at War: Moral Conflicts in Western Democracies (Toronto, Canada: Broadview Press, Ltd., 2003) p. 30. "That viewpoint is held by contemporary sociologists, for whom 'right-wing movements' are conceptualized as 'social movements whose stated goals are to maintain structures of order, status, honor, or traditional social differences or values' as compared to left-wing movements which seek 'greater equality or political participation.'
  11. ^ Gidron, N; Ziblatt, D. (2019). "Center-right political parties in advanced democracies 2019" (PDF). Annual Review of Political Science. 22: 23. doi:10.1146/annurev-polisci-090717-092750. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ Scruton, Roger "A Dictionary of Political Thought" "Defined by contrast to (or perhaps more accurately conflict with) the left the term right does not even have the respectability of a history. As now used it denotes several connected and also conflicting ideas (including) 1)conservative, and perhaps authoritarian, doctrines concerning the nature of civil society, with emphasis on custom, tradition, and allegiance as social bonds ... 8) belief in free enterprise free markets and a capitalist economy as the only mode of production compatible with human freedom and suited to the temporary nature of human aspirations ..." pp. 281–2, Macmillan, 1996
  13. ^ Goldthorpe, J.E. (1985). An Introduction to Sociology (bot. 3rd). Cambridge: Cambridge University Press. fq. 156. ISBN 978-0-521-24545-6. There are ... those who accept inequality as natural, normal, and even desirable. Two main lines of thought converge on the Right or conservative side...the truly Conservative view is that there is a natural hierarchy of skills and talents in which some people are born leaders, whether by heredity or family tradition. ... now ... the more usual right-wing view, which may be called 'liberal-conservative', is that unequal rewards are right and desirable so long as the competition for wealth and power is a fair one. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ Gidron, N; Ziblatt, D. (2019). "Center-right political parties in advanced democracies 2019" (PDF). Annual Review of Political Science. 22: 24. doi:10.1146/annurev-polisci-090717-092750. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ McClosky, Herbert; Chong, Dennis (korrik 1985). "Similarities and Differences Between Left-Wing and Right-Wing Radicals". British Journal of Political Science (në anglisht). 15 (3): 329–363. doi:10.1017/S0007123400004221. ISSN 1469-2112.
  16. ^ "right wing – definition of right wing in English | Oxford Dictionaries". En.oxforddictionaries.com. 20 prill 2014. Arkivuar nga origjinali më 16 nëntor 2016. Marrë më 15 nëntor 2016. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ Leonard V. Kaplan, Rudy Koshar, The Weimar Moment: Liberalism, Political Theology, and Law (2012) p. 7–8.
  18. ^ Alan S. Kahan, Mind Vs. Money: The War Between Intellectuals and Capitalism (2010), p. 184.
  19. ^ Jerome L. Himmelstein, To the right: The transformation of American conservatism (1992).
  20. ^ Hendershot, Cyndy (2003). Anti-Communism and Popular Culture in Mid-Century America. Jefferson, N.C.: McFarland. ISBN 978-0786414406. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  21. ^ Goodsell, Charles T., "The Architecture of Parliaments: Legislative Houses and Political Culture", British Journal of Political Science, Vol. 18, No. 3 (July 1988), pp. 287–302.
  22. ^ Marty, Martin E.; Appleby, R. Scott (1994). Fundamentalisms Observed (bot. 2nd). Chicago: University of Chicago Press. fq. 91. ISBN 978-0-226-50878-8. Reactionary right-wing themes emphasizing authority, social hierarchy, and obedience, as well as condemnations of liberalism, the democratic ethos, the "rights of man" associated with the legacy of the Enlightenment and the French Revolution, and the political and cultural ethos of modern liberal democracy are especially prominent in the writings and public statements of Archbishop Lefebvre. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  23. ^ Modern Catholic Social Teaching: The Popes Confront the Industrial Age, 1740–1958. Paulist Press, 2003, p. 132.
  24. ^ a b Payne, Stanley G. (1983). Fascism: Comparison and Definition. Madison, Wisc.: University of Wisconsin Press. fq. 19. ISBN 978-0-299-08064-8. Right radicals and conservative authoritarians almost without exception became corporatists in formal doctrines of political economy, but the fascists were less explicit and in general less schematic. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) Gabim referencash: Invalid <ref> tag; name "Fascism" defined multiple times with different content
  25. ^ a b Andrew Knapp and Vincent Wright (2006). The Government and Politics of France. Routledge. ISBN 978-0-415-35732-6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) Gabim referencash: Invalid <ref> tag; name "Knapp" defined multiple times with different content
  26. ^ John, David C. (21 nëntor 2003). "The Origins of the Modern American Conservative Movement". heritage.org. Arkivuar nga origjinali më 8 mars 2010. Marrë më 13 maj 2010. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  27. ^ Wiarda, Howard J. (1997). Corporatism and Comparative Politics: The Other Great "Ism". M.E. Sharpe. fq. 27, 141. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  28. ^ Clarke, Paul A. B; Foweraker, Joe. Encyclopedia of democratic thought. London, UK; New York, USA: Routledge, 2001. Pp. 113
  29. ^ Doyle, William (2002). The Oxford History of the French Revolution (bot. 2nd). Oxford [u.a.]: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-925298-5. An exuberant, uncompromising nationalism lay behind France's revolutionary expansion in the 1790s...", "The message of the French Revolution was that the people are sovereign; and in the two centuries since it was first proclaimed it has conquered the world. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  30. ^ Winock, Michel (dir.), Histoire de l'extrême droite en France (1993).
  31. ^ Adams, Ian Political Ideology Today (2nd edition), Manchester University Press, 2002, p. 68.
  32. ^ Ramet, Sabrina; Griffin, Roger (1999). The Radical Right in Central and Eastern Europe since 1989. University Park: The Pennsylvania State University Press. ISBN 978-0271018119. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  33. ^ Left and right: the significance of a political distinction, Norberto Bobbio and Allan Cameron, pg. 68, University of Chicago Press, 1997.
  34. ^ Canovan, Margaret (1981). Populism (bot. 1st). New York: Harcourt Brace Jovanovich. ISBN 978-0151730780. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  35. ^ DeGette, Diana (2008). Sex, Science, and Stem Cells: Inside the Right Wing Assault on Reason. The Lyons Press. ISBN 978-1-59921-431-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  36. ^ Chris Mooney, The Republican War on Science: Revised and Updated, ASIN: B001OQOIPM
  37. ^ "2004 Republican Party Platform: A Safer World and a More Hopeful America" (PDF). MSNBC. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 23 maj 2012. Marrë më 23 korrik 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  38. ^ Rozsa, Matthew (5 korrik 2019). "How did the Republican Party become so conservative?". Salon. Marrë më 7 mars 2022. To understand how the Republican Party became associated with right-wing politics — and, for that matter, how the Democratic Party became associated with a left-wing, progressive philosophy — it is essential to understand the history of the Grand Old Party. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  39. ^ Ball, T. and R. Bellamy, eds., The Cambridge History of Twentieth-Century Political Thought, pp. 610–12.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Politika_e_djathtë&oldid=2631658"