Rrethi i Dibrës

Për qytetin e Dibrës në Maqedoninë Veriore, shih Dibra

Rrethi i Dibrës është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Dibrës. Rrethi i Dibrës ka 86.000 banorë (sipas 2005), me një sipërfaqe prej 761 km² dhe kryeqendër Peshkopinë.

Historia

Rrethi i Dibrës si njësi administrative u krijua ne vitin 1921. Dibra me pozitën e saj në raport më këtë rreth ka luajtur një rol të rëndësishëm në zhvillimin e kësaj zone që ka qënë herë pozitiv e herë negativ në periudha të ndryshme historike dhe nën ndikimin e faktorëve socialë dhe ekonomikë qe kanë lënë gjurmë në të. Rolin e saj pozitiv ajo e ka pasur kur ka shërbyer si një urë lidhëse për trevat e vendit tonë nga parendimi në brendësi të territoreve shqiptare. Që në antikitet ka funksionuar rruga Durrës - Fusha e Tiranës – Dibër, e cila lidhte bregdetin me vise të tjera lindore. Rolin e kësaj pozite e dëshmon qartë zhvillimi social-ekonomik, pasi në vitin 1911 Dibra ishte një qendër e rëndësishme artizanale, tregtare, ndërtimore etj. Për këtë flasin qartë të dhënat e popullsisë ku ky rreth kishte 11 000 banorë. Por roli i kësaj pozite zbehet me vendosjen e kufijve arbitrare ne 1913, ku jashte mbeten qendra te medhe tregtare (Dibra e Madhe)dhe urbane për kohen. Pas 1913 kjo zone vazhdoi ta luaj kete rrol por me një intensitet me te dobet. Deri kur ne vitet 1945-1990 u nderpre plotesisht kjo lidje dhe u kthye ne nje faktore penguas dhe izolues për te. Pas viteve 1990 kjo zone e rimerr rolin e saj lidhes por me nje intensitet me te vogël. Projekte të ndetimit te autostrades qe do te kalonte neper rrugen e vjeter dhe lidhja e saj me nje arterje me rrethin e Kukesit do ti rikthente nje rendesine e pozites gjeografike te ketij rethi se bashku me burimet qe permban dhe do ta kthente këtë rreth ne një Qendër te një eurorajoni nderkufitar duke bere qe pozita te behet faktor zhvillimi.Aty nga shekulli i XI-te erës se re hasim për here te pare emrin Dibër ne trajtat: Debor-os dhe Diboros, te cilin gjeografi aleksandrian Klud Ptolemeu e vendos ne koordinatat gjeografike 46° 40' gjatësi dhe 40° 45' gjerësi.

Sipas këtyre koordinatave Dibra ndodhej ne verilindje te Skampinit (Elbasanit) dhe ne veriperëndim te Lyhnidit (Ohrit). Zosimi ne "ìHistorine e reî" rreth vitit 410 na e jep ne trajten e Doberes, Thukididi kryeqendren e quan Dobiros, Straboni i vendos ne rrjedhën e siperme te lumit Struma. Shkrimtari romak Plini Sekundi i vendos doberet se bashku me disa fise të tjerë por rrëze maleve të Rodonit, Skopit dhe Orbelit. Në shkrimet bizantine u shndërrua nga trajta Diboros ne Debri. Njëkohësisht me penestët e kohës qenë dhe Doberet, por meqë të parët qenë më të fuqishëm, emri I tyre I njohur harroi doberet që më vonë do të shtriheshin në gjithë Penestine duke I dhënë trevës emrin e tyre Dibër.

Ne nje diplome perandorake, të vitit 1019 të Vasilit të 11-te, Dibra hynte në arqipeshkopatën e Peshkopisë së sotme. Ne vitin 1040 përmendet për herë të parë nga Kredano si krahinë ne formën e trajtes Debri. Ana Komnena, me 1107, e shkruan po ne trajten e Kredanos. Ndersa kryepeshkopi i Ohrit, po kete vit, ruan trajtën e shkrimtareve Bizantine : Debri. Shkrimtari bizantin Akrepoliti është i pari qe perdori ne vitin 1257 emrin e krahinës në shumës : Dibrat. Në mesjetën para turke tre shkrimtare bizantin : Efremi me 1257, Pahymeres me 1259 dhe Kautakuzeni me 1350, na thonë se ka ekzistuar : î një krahine me emrin Diberî. Ne nje dokument te nenshkruar nga Kral Valuaj dhe mbreti i serbeve Miljutin, me 20 Mars 1305 Diber njihet e gjithë krahina. Turqit e quajten ì Deberî, ndersa sllavet ì Debarî e ìDabarî. Feliks Petani, me 1502 e quan Dibren ìDibriî. Austriaku Han dhe francezet Bozhur e Pukevil përmendin dy Dibra : e siperme dhe e poshtme, me 500 shtëpi.

Në defterin turk të vitit 1467 vilajeti I Dibrës jepet me 188 fshatra me 75 000 banore. Në fund te shekullit te 18-te Dibra permblidhte 220 katunde me 250 000 banore. Sami Frasheri më 1891 shënon 25 000 banore vetëm qyteti I Dibrës së Madhe. Në kohen e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit Dibra numëronte 220 000 mysliman dhe 10 000 te krishtere vëllezër te një gjaku. Konsulli Italian ne Manastir Gaetani D`Aragona, me 1902, na jep 52 000 banor, 35 000 ne Dibër te Sipërme dhe 17 000 ne Reke pa Dibrën e Poshtme dhe Golloborden.

Me 1910 regjistrat turk të vilajetit te Bitolës (Manastiri) japin 120 486 banor ne Diber (112 226 mysliman, 8 254 ortodoks dhe 6 katolik) pa Lurën dhe Gollobordën.

Dibra etnike shtrihet nga bjeshkët e Nalta te Sharrit, prej ku fillon te buroje Vardari, 40 km pertej Korabit, pastaj ulet drejt jugut paralel me Drinin e Zi deri sa te takohet nje perpendikulare që zbret nga malet e Jabllanicës, duke bërë një ngjitje drejt veriut. Dibra nga ana topografike mbyllet nga pesë qafa ose porta duke I dhënë kësaj treve trajtat e nje kalaje natyrale: Qafe-Buall, Qafe Murrë, Guri I Kuq në Lurë, Portat e Korabit, në Duf të Rekës, ne Bizhurë te Manastirit dhe mbyllet ne Qafë Studen.

Tradita Popullore na transmeton lokalizimin e Dibres me dy fjale te rimuara: Ne Gjur e Bizhur (në Lure e Manastir) Si krahina fqinje kishte Kukesin, Tetoven, Gostivarin, Kercoven, Perlepen, Librazhdin, Matin e Mirditen. Administrativisht Dibra ndahej ne dy pjese Topallti dhe Malesi. Ne te paren benin pjese fshatrat qe kishin njohur dhe pranuar sundimin turk dhe paguanin në të rralle taksa e xhelep, por asnjehere nuk kishin dhënë ushtare. Ketu hynin fshatrat qe shtriheshin ne lindje te rruges automobilistike Qafe- Studen Sllove. Ne Malsi hynin fshatrat qe sundoheshin mbi bazen e kanunit te maleve, me bajraktar e pleq, qv kurrë nuk i ishin nenshtruar sundimit turk, d.m.th nuk jepnin taksa e xhelep dhe as ushtare.

Malësia e Dibres ndryshe quhej dhe Nëntë Malet e Dibrës e njohur me këtë emër qe me shpalljen e ìHatt-I Sherifinî (Manifestin Perandorak) me 1839, ose siç u quajt ky rregull, reformat e Tanzimatit. Ne kuptimin e mirëfillte Nëntë malet e Dibres qenë një organizim ushtarak i ndërtuar mbi bazën e traditës, si domosdoshmeri mbrojtje kunder vershimeve osmane , qe nxirrnin nje sasi te caktuar ushtaresh (forcash te afta per lufte nga cdo ìMalî. Nente Malet e Dibrës ishin : Reci, Dardha, Cidhna, Muhurri, Luznia ne Diber te Poshtme; Gryka e Vogel, Gryka e Madhe, Bulqiza dhe Selishta ne Diber te Eperme. Shpesh ìMalî futesh edhe Golloborda Perendimore. Sipas situatave qe krijoheshin perfaqesuesit e maleve mblidheshin ne kuvende. Ishin te caktuara dhe vendet ku mblidheshin si tek Varret e Shupenzes, Gjurre te Mazhices, Ferre te Pashes ne Cidhen, Varret e Delihasanit, Pjepi i Eger etj. Karakteristike e veçantë e kuvendit te Maleve ka qenë: Lënia e hasmërive, falja e gjakut dhe lidhja e besës per ti bërë ballë agresionit kur Dibra sulmohej. Dibranët kanë përballuar luftra te shumta kunder turqve osman, serbeve e deri kunder nazifashizmit.

Nga 24 beteja qe zhvilloi Skenderbeu gjithesej, 19 te tilla numerohen ne Diber. ì Fushat e Pollogut, të Dibres, te Ohrit, te Domosdoves, grykat e luginat te Drinit, Matit, Shkumbinit që nga viti 1444-1448,1450-56; 1462-65 fushat e Ujit te Bardhe(1457), të livadhit pranë Ohrit, të Vajkalit(1465)etj. u bënë sheshi i disfatave të ushtrive osmane . Nëntë vjet luftuan kunder serbëve(1912-1921). Dibranet dhanë kontribut ne disa kuvende lokale e kombetare si në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit 1878, Kuvendin e Ornanicës, 1879, Kuvendin e Dibrës 1899, Kongresin e Dibres 1909, Kuvendin e Vlorës 1912 e tj.

Gjeografia

Rrethi i Dibres bën pjese ne rajonin verioro-lindor me një reliev pergjthesisht malore kodrinor. Pra shtrihet ne veri-lindje te Shqipërise ne dy anet e lugines se drinit te Zi duke u kufizuar ne lindje nga vargmali i Korabit dhe ne perendim nga vargmalet e Lures. Qendra e rrethit eshte qyteti i Peshkopise qe eshte edhe qyteti i 3-te pas atij te Sruges dhe Dibres se Madhe ne republiken e Maqedonise. Qendra e rrethit (Peshkopia) qe shtrihet 185 km nga kryeqyteti dhe 21 km largesi nga pika e doganes se Bllates ne Maqellare. Ky rreth eshte pozicionuar ne keto kordinata gjeografike : 41° 53’ 20”, dhe 41° 33’ 40” gjeresi gjeografike veriore dhe 20° 34’ 50” dhe 20° 07’ 00” gjatesi gjeografike lindore. Kufizohet nga kufij konvencionale ne lindje me republiken e Kosoves dhe te Maqedonise me nje gjatesi kufitare 90 km nga te cilat 19 km jane lumore. Ne veri kufizohet me rrethin e Kukesit me 75 km vije kufitare. Ne perendim me Mirditen 13 km vije kufitare dhe me rrethin e Matit me 60 km vije kufitare. Ne jug me Bulqizen 27,8 km vije kufitare Ky reth ka nje ndertim te komplikuar gjeologjik qe eshte kapur here pas here nga levizjet neotektonike ngritese qe ka luajtur nje rol te rendesishem ne formimin e rrelievit. Rethi i Dibrës ka nje reliev kodrinor-malor qe varion nga 350 m (lug drinit te zi) deri ne 2751 ne majen e Korabit. Ben pjes ne zonen klimatike mesdhetare malore dhe mesdhetare para malore meqene se eshte pjes perberese e pellgut te Drinit te Zi. Ka nje hidrografi te pasur me burime mbi tokësore dhe nen tokësore ku dega kryesore është Drini i Zi. Dibra dallohet per shumellojshmerine e tokave te cilat per shkak te relievit malor shprehen qarte. Gjejmë brezin e tokave aluvionale rreth lumit te drinit te Zi, te kafejta, te murrme pyjore dhe ate livadhore malore. Ne këtë takojmë breza bimore si :brezi i dushqeve, ahishteve dhe kullotave alpine. Ky reth ka një popullsi prej 75,000 banoresh te vendosur ne 1088 km² kryesisht ne vendbanime te rralla e rurale.

Ndarja administrative

Rrethi i Dibrës perbehet nga një bashki dhe 14 komuna që janë :

• Bashkia Peshkopi
• Komuna Arras
• Komuna Fushë-Çidhën
• Komuna Kala e Dodës
• Komuna Kastriot
• Komuna Lurë
• Komuna Luzni
• Komuna Maqellarë
• Komuna Melan
• Komuna Muhur
• Komuna Tomin
• Komuna Selishtë
• Komuna Sllovë
• Komuna Zall-Dardhë
• Komuna Zall-Reç

Shih edhe

• Dibra
• Peshkopia
• Qarku i Dibrës

Referime

Faqja zyrtare Qyteti i Peshkopisë (www.facebook.com/Peshkopi), si dhe faqja e bashkisë www.Peshkopia.com

Ky artikull me tematikë në lidhje me gjeografinë e Shqipërisë është një faqe cung. Ju mund të ndihmoni Wikipedia-n duke e përmirësuar atë.