Demografia e Finlandës
Finlanda ka një popullsi prej mbi 5.53 milion njerëz dhe një dendësi mesatare popullsie prej 19 banorësh për kilometër katror (49/sq mi). Kjo e bën atë vendin e tretë më pak të populluar në Evropë, pas Islandës dhe Norvegjisë. Shpërndarja e popullsisë është shumë e pabarabartë: popullsia është e përqendruar në fushën e vogël bregdetare jugperëndimore. Rreth 85% jetojnë në qyteza dhe qytete, me 1.5 milionë që jetojnë në zonën e Helsinkit të Madh.[1] Në Laplandën Arktike, nga ana tjetër, ka vetëm dy banorë për kilometër katror (5.2/m²).
Finlanda është një vend relativisht homogjen etnikisht. Etnia mbizotëruese është finlandeze, por ka edhe pakica të dukshme historike të suedezëve të Finlandës, samët dhe romët. Si rezultat i imigrimit të fundit, tani ka edhe grupe të mëdha të rusëve, estonezëve, irakianëve dhe somalezëve etnikë në vend. 7.9% e popullsisë është e lindur jashtë vendit dhe 5.2% janë shtetas të huaj.[2] Gjuhët zyrtare janë finlandishtja dhe suedishtja, kjo e fundit është gjuha amtare e rreth 5.2% të popullsisë finlandeze.[3] Nga shekulli i 13-të deri në fillim të shekullit të 19-të Finlanda ishte pjesë e Suedisë.
Me 68.7% të finlandezëve në kongregacionin e saj, Kisha Luterane është grupi më i madh fetar në vend. Dy milionë njerëz me rrënjë në Finlandë jetojnë jashtë vendit. Në një anketë të vitit 2017, 10% e banorëve të Finlandës thanë se do të preferonin të jetonin jashtë vendit.
Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Banorët më të hershëm të pjesës më të madhe të zonës së tokës që përbën Finlandën dhe Skandinavinë e sotme ishin në të gjitha gjasat gjahtarë-mbledhës, pasardhësit më të afërt të të cilëve në termat modernë ndoshta do të ishin samët (dikur i njohur si Laponët). Ka rreth 10,000 prej tyre që jetojnë sot në Finlandë dhe ata njihen si pakicë dhe flasin tre gjuhë të ndryshme: samishtja veriore, samishtja inari dhe samishtja skolt. Ata kanë jetuar në veri të Rrethit Arktik për më shumë se 7000 vjet tani, por sot janë një pakicë prej 5% në provincën e tyre të lindjes Lapland. Gjatë fundit të shekullit të 19-të dhe 20-të pati një emigrim të konsiderueshëm, veçanërisht nga zonat rurale në Suedi dhe Amerikën e Veriut, ndërsa shumica e emigrantëve në Finlandë vijnë nga vende të tjera evropiane.
Popullsia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Familjet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Ndryshimet e thella demografike dhe ekonomike që ndodhën në Finlandë pas Luftës së Dytë Botërore prekën familjen finlandeze. Familjet u bënë më të vogla, duke rënë nga një mesatare prej 3,6 personash në vitin 1950 në një mesatare prej 2,7 deri në vitin 1975. Megjithatë, përbërja e familjes nuk ndryshoi shumë në atë çerek shekulli, dhe në vitin 1975 përqindja e familjeve që përbëhej nga një burrë dhe një gruaja ishte 24.4; e një çifti dhe fëmijë, 61.9; e një gruaje me pasardhës, 11.8; të një burri dhe të pasardhësve, 1.9. Këto përqindje nuk janë dukshëm të ndryshme nga ato të vitit 1950. Ndryshim u pa në numrin e fëmijëve për familje, i cili ra nga një mesatare prej 2,24 në 1950 në një mesatare prej 1,7 në mesin e viteve 1980, dhe familjet e mëdha ishin të rralla. Vetëm 2 përqind e familjeve kishin katër ose më shumë fëmijë, ndërsa 51 përqind kishin një fëmijë; 38 për qind, dy fëmijë; dhe 9 për qind, tre fëmijë. Numri i finlandezëve nën moshën 18 vjeç ra nga 1.5 milion në 1960 në 1.2 milion në 1980.[4]
Fertiliteti[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Njerëzit me prejardhje të huaj kanë më shumë foshnje në Finlandë në vitin 2021 sesa me rrënjë finlandeze. Bazuar në prejardhjen, shkalla totale e fertilitetit të burrave dhe grave në Finlandë në vitin 2021, ishte më e larta në mesin e grave me origjinë të huaj të lindur jashtë vendit (1.7), e ndjekur nga gratë me origjinë të huaj të lindura në Finlandë (1.65), duke bërë një mesatare prej 1.45 Shkalla e fertilitetit të grave në Finlandë. Gratë me prejardhje finlandeze kanë një normë fertiliteti pak më të lartë se 1.4.[5]
Për burrat, shkalla totale e lindshmërisë ishte pak më e lartë se 1.3 me burrat me prejardhje finlandeze që ishin pak nën nivelin mesatar. Nga ana tjetër, normat e lindshmërisë së meshkujve me prejardhje të huaj dhe atyre me prejardhje të huaj dhe të lindur jashtë vendit, kishin një normë fertiliteti afërsisht 1,45, përkatësisht.[5]
Vendet më të zakonshme të sfondit për gratë me prejardhje të huaj që kanë lindur nga viti 2018 deri në 2021 ishin vendet e ish-Bashkimit Sovjetik, Somalia dhe Iraku.[5]
Shkalla e lindshmërisë në Finlandë ishte më e madhe se në vendet fqinje gjatë shekullit të 20-të. Pas vitit 2010, ajo ka rënë në mënyrë dramatike, megjithëse vendet e tjera nordike nuk kishin një tendencë të tillë deri vonë. Është një fenomen modern që Suedia dhe Finlanda janë të dyja vende me orientim social, që kanë pothuajse të njëjtat të ardhura, por vetëm Finlanda përballet me një rënie natyrore të popullsisë (duke përjashtuar emigracionin).[6] Megjithatë, që nga viti 2020, ka dëshmi të rikuperimit të fertilitetit pasi lindjet u rritën me rreth 1000 (rreth 7%) në tremujorin e parë të 2021.[7]
Çështjet sociale[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Martesa[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Qëndrimi ndaj martesës ka ndryshuar ndjeshëm që nga Lufta e Dytë Botërore. Më e dukshme ishte shkalla në rënie e martesave, e cila ra nga 8.5 martesa për 1000 finlandez në 1950 në 5.8, në 1984, një rënie mjaft e madhe për të nënkuptuar një rënie edhe në numrat absolut. Në vitin 1950 kishte 34.000 martesa, ndërsa në vitin 1984 u regjistruan vetëm 28.500, pavarësisht rritjes së popullsisë prej 800.000. Një shpjegim për rënien ishte se kishte një numër të paparë çiftesh të pamartuara. Që nga fundi i viteve 1960, praktika e bashkëjetesës ishte bërë gjithnjë e më e zakonshme, aq sa nga fundi i viteve 1970, shumica e martesave në zonat urbane u rritën nga ato që finlandezët i quanin "bashkimet e hapura". Në vitet 1980, u vlerësua se rreth 8 përqind e çifteve që jetonin së bashku, afërsisht 200,000 njerëz, e bënin këtë pa përfitimin e martesës. Partnerët e bashkimeve të tilla zakonisht martohen për shkak të ardhjes së pasardhësve ose blerjes së pronës. Rezultati i shpeshtësisë së bashkëjetesës ishte që martesat u shtynë dhe mosha mesatare e martesës, e cila kishte rënë, filloi të rritet në vitet 1970. Deri në vitin 1982, mosha mesatare e martesës ishte 24.8 vjet për gratë dhe 26.8 vjet për burrat, disa vjet më e lartë për të dy gjinitë sesa ishte e vërtetë një dekadë më parë.[8]
Megjithatë, shumica dërrmuese e finlandezëve u martuan. Rreth 90 për qind e grave ishin martuar deri në moshën dyzet vjeçare, dhe kurvëria ishte e rrallë. Megjithatë, mungesa e grave në rajonet rurale bëri që disa fermerë të detyroheshin të bëheshin beqarë.[8]
Ndërsa numri i martesave ishte në rënie, divorci u bë më i zakonshëm, duke u rritur 250 për qind midis viteve 1950 dhe 1980. Në vitin 1952 kishte 3500 divorce. Vitet 1960 panë një rritje të qëndrueshme në këtë shkallë, e cila mesatarisht ishte rreth 5000 divorce në vit. Një maksimum prej 10,191 u arrit në 1979; më pas shkalla e divorcit u stabilizua në rreth 9500 në vit gjatë gjysmës së parë të viteve 1980.[8]
Një sërë faktorësh shkaktuan rritjen e shpeshtësisë së divorceve. Njëra ishte se një shoqëri gjithnjë e më e laicizuar e shikonte martesën, më shpesh se më parë, si një marrëveshje që mund të përfundonte nëse nuk i kënaqte partnerët e saj. Një arsye tjetër ishte se një sistem i mirëqenies që po zgjerohej gradualisht mund të menaxhonte një pjesë gjithnjë e më të madhe të detyrave tradicionale të familjes dhe i bënte çiftet më pak të varur nga institucioni i martesës. Dispozitat e qeverisë për lejen prindërore, shtesat e fëmijëve, programet e kujdesit ndaj fëmijëve dhe plane shumë të përmirësuara shëndetësore dhe pensionale nënkuptonin që familja nuk ishte më thelbësore për kujdesin e fëmijëve dhe të afërmve të moshuar. Një shkak tjetër për dobësimin e lidhjeve familjare dhe martesore u pa në efektet shqetësuese të Migrimit të Madh dhe në transformimin ekonomik që përjetoi Finlanda gjatë viteve 1960 dhe 1970. Thyerja e modeleve të vendosura sociale solli pasiguri dhe një potencial në rritje për konflikt në marrëdhëniet personale.[4][8]
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ "Population structure 2012 – annual review". Statistics Finland (në anglisht). 2013. Arkivuar nga origjinali më 14 nëntor 2016. Marrë më 21 janar 2017.
- ^ "Tunnuslukuja väestöstä muuttujina Alue, Tiedot ja Vuosi" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 30 mars 2019. Marrë më 30 mars 2019.
- ^ "Statistics Finland: Finland in Figures" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 11 qershor 2020. Marrë më 16 shkurt 2020.
- ^ a b Text from PD source: US Library of Congress: A Country Study: Finland Arkivuar 14 shkurt 2015 tek Wayback Machine, Library of Congress Call Number DL1012 .A74 1990.
- ^ a b c "More Babies of Foreign Background Born in Finland in 2021 Than of Finnish Roots, Statistics Show". schengenvisainfo.com (në anglisht). 13 dhjetor 2022. Arkivuar nga origjinali më 24 mars 2023. Marrë më 19 shkurt 2023.
- ^ Bauer, Elizabeth (1 tetor 2019). "Why Has Finland's Fertility Rate Collapsed – And Are There Lessons For Us?". Forbes (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 20 shtator 2020. Marrë më 21 shtator 2020.
- ^ "More births in the early part of the year than in January to March last year" (në anglisht). Statistics Finland. Arkivuar nga origjinali më 22 prill 2021. Marrë më 22 prill 2021.
- ^ a b c d Solsten, Eric, red. (1988). "Marriage". Finland: A Country Study. (në anglisht). GPO for the Library of Congress. Arkivuar nga origjinali më 6 tetor 2006. Marrë më 21 janar 2017.}}