Jump to content

Osetia e Jugut

Përpunoni lidhje
Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
(Përcjellë nga Osetia jugore)
Republika e Osetisë së Jugut - Shteti i Alanias
  • Республикӕ Хуссар Ирыстон – Паддзахад Алани (Osetisht)
    Respublikæ Xussar Iryston – Paddzaxad Alani
  • Республика Южная Осетия – Государство Алания (Rusisht)
    Respublika Yuzhnaya Osetiya – Gosudarstvo Alaniya
  • ცხინვალის რეგიონი (Gjeorgjisht)
    Tskhinvalis regioni
Himni: Республикӕ Хуссар Ирыстоны Паддзахадон Гимн
"Himni Kombëtar i Republikës së Osetisë së Jugut"
Osetia e Jugut (e kuqe) brenda Gjeorgjisë (e verdhë)
Osetia e Jugut (e kuqe) brenda Gjeorgjisë (e verdhë)
GjendjaNjihet nga 5 nga 193 shtete anëtare e Kombeve të Bashkuara; e njohur nga Kombet e Bashkuara si pjesë de jure e Gjeorgjisë
Kryeqyteti
dhe qyteti më i madh
Chinvali
42°13′30″N 43°58′12″E / 42.22500°N 43.97000°E / 42.22500; 43.97000
Gjuhët zyrtare
Gjuhët e njohura rajonaleGjeorgjish
Qeveria
Lloji i qeverisjesRepublikë gjysmë presidenciale unitare
• President
Alan Gagloev
Konstantin Dzhussoev
KuvendiParlamenti
Pavarësia nga Gjeorgjia
• Si Republika Sovjetike Demokratike e Osetisë së Jugut
20 shtator 1990
• Si Republika e Osetisë së Jugut
29 maj 1992
Sipërfaqja
• Gjithsej
3,900 km2 (1,500 sq mi)
• Ujë (%)
negligible
Popullsia
• Përllogaritje 2022
56,520
• 2015 census
53,532 (212-të)
• Dendësia
13.7/km2 (35.5/sq mi)
Ekonomia
PBB (zyrtare)Përllogaritje 2017 
• Gjithsej
US$100 milion[1]
• Për kokë banori
US$2,000
MonedhaRubla ruse (RUB)
Të dhëna të tjera
Zona kohoreUTC+03:00 (MSK)
Ana e drejtimit të makinësdjathtas
Prefiksi telefonik+995 34

Osetia e Jugut[n 1] zyrtarisht Republika e Osetisë së Jugut - Shteti i Alanias,[2][3] është një shtet i njohur pjesërisht pa dalje në det në Kaukazin e Jugut.[4] Ajo ka një popullsi të deklaruar zyrtarisht prej pak më shumë se 56,500 njerëz (2022), të cilët jetojnë në një sipërfaqe prej 3,900 kilometra katrorë, në anën jugore të vargmalit të Kaukazit të Madh, me 33,000 që jetojnë në kryeqytetin, Chinvali. Megjithëse Gjeorgjia nuk kontrollon Osetinë e Jugut, qeveria gjeorgjiane dhe Kombet e Bashkuara e konsiderojnë territorin pjesë të Gjeorgjisë.

Historia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Gjeorgjia ka qenë shtet i pavarur prej shekullit IV para Krishtit due zhvillimin më të hovshëm e arrinë në shekullin e XII. Në vitin 1555 ndahet në dy pjesënë perëndim nën ndikimin e Persisë due në lindje nën ndikimin e Turqisë. Në shekulline XIX bje nën sundimin rus. Në vitin 1921 fiton statusin e republikës së Bashkimit Sovjetike një vit më vonë me tri shtete e Kaukazit, përkatësisht me Azerbejxhanin due Armeninë formojnë federatën Transkaukaze e cila në vitin 1936 transformohet ashtu si ka ëenë më oarë. Me shpërbërjen e Bashimit Sovjetik, Gjeorgjia fiton pavarësinë në vitin 1991. Që nga pavarësimi në viin 1991 qeveria qendrore ballafaqohet me disa lëvizje separatiste (në Abkhazi dhe Osetinë Jugore në veri të vendit dhe Axharinë në jug).

Një përpjekje nga qeveria e atëhershme e Gjeorgjisë për të manipuluar zgjedhjet legjislative kombëtare në nëntor 2003 shkaktoi protesta të shumta që çoi në dorëheqjen e Eduard Shevardnadze, president që nga viti 1995. Zgjedhjet e reja në fillim të vitit 2004 përfshiu Mikheil Saakashvili në pushtet së bashku me partinë e tij “Lëvizja Kombëtare”. Progres i madh në reformat e tregut dhe demokratizimit është arritur në vitet që nga pavarësia, por ky përparim ka qenë i komplikuar nga ndihma ruse dhe mbështetje për rajonet separatiste të Abhazisë dhe Osetisë së Jugut. Pas një sërë provokimesh ruse dhe separatiste në verë 2008, veprimet ushtarake të Gjeorgjisë në Osetinë e Jugut në fillim të gushtit çoi në një përgjigje ushtarake të Rusisë që jo vetëm u pushtuan zonat e shkëputura, por edhe një pjesë të madhe të Gjeorgjisë. Trupat ruse u tërhoqën prapa nga territori i pushtuar i Gjeorgjisë, por në fund të gusht të vitit 2008 në mënyrë të njëanshme Rusia njohu pavarësinë e Abkhazisë dhe Osetisë së Jugut. Ky veprim u dënua ashpër nga shumica e vendeve të botës dhe të organizatave ndërkombëtare.

Gjeografia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Harta e Osetisë së Jugut

Osetia e Jugut është një rajon shumë malor i vendosur në Kaukaz në kryqëzimin e Azisë dhe Evropës. Ai zë shpatet jugore të maleve të Kaukazit të Madh dhe ultësirat e tij, të cilat janë pjesë e [[Mbretëria e Iberisë|Rrafshit të Iberisë, një pllajë gjeografike që është afërsisht në qendër të Osetisë së Jugut.[5] Vargmali Likhi formon kufirin gjeografik perëndimor të Osetisë së Jugut, megjithëse këndi veriperëndimor i Osetisë së Jugut ndodhet në perëndim të vargmalit.

Osetia e Jugut mbulon një sipërfaqe prej rreth 3,900 km2, e ndarë nga malet nga Osetia e Veriut më e populluar (e cila është një republikë brenda Rusisë) dhe shtrihet në jug pothuajse deri në lumin Mtkvari në Gjeorgji. Më shumë se 89% e Osetisë së Jugut shtrihet mbi 1,000 m mbi nivelin e detit, dhe pika më e lartë e saj është Mali Khalatsa në 3,938 m mbi nivelin e detit.[6]

Demografia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Përpara konfliktit gjeorgjio-osetiane, afërsisht dy të tretat e popullsisë së Osetisë së Jugut ishin osetianě dhe 25-30% ishin gjeorgjianë. Lagjja lindore e Osetisë së Jugut, rreth qytetit dhe rrethit të Akhalgori, ishte kryesisht gjeorgjiane, ndërsa qendra dhe perëndimi ishin kryesisht osetianë.

Regjistrimi i Gjeorgjisë i vitit 2002 ishte i paplotë në lidhje me Osetinë e Jugut, pasi ai u zhvillua vetëm në zonat nën kontroll efektiv gjeorgjian në atë kohë. Kjo kishte të bënte me zonat e populluara gjeorgjiane të distriktit Akhalgori dhe komunitetet gjeorgjiane rreth chinvali, në luginat Patara Liachvi dhe Didi Liakhvi.[7] edhe pse sipas disa vlerësimeve në Osetinë e Jugut në vitin 2007 kishte 47.000 Oset etnikë dhe 17.500 Gjeorgjianë etnikë.[8]

Vlerësimi i popullsisë për vitin 2009: Gjatë luftës, sipas zyrtarëve gjeorgjianë, 15,000 gjeorgjianë u shpërngulën në Gjeorgji; Zyrtarët e Osetisë së Jugut tregojnë se 30,000 Osetianë ikën në Osetinë e Veriut dhe gjithsej 500 qytetarë të Osetisë së Jugut u vranë.[9][10]

Sipas regjistrimit të vitit 2015 të kryer nga autoritetet e Osetisë së Jugut, popullsia e përgjithshme e rajonit ishte 53,532, duke përfshirë 48,146 osetianë (89,9%), 3,966 gjeorgjianë (7,4%) dhe 610 rusë. Autoritetet gjeorgjiane kanë vënë në dyshim saktësinë e këtyre të dhënave.[11] Vlerësimet e bazuara në normat zyrtare të lindjeve dhe frekuentimi i shkollës sugjerojnë se mund të ketë qenë rreth 39,000 banorë, dhe një vlerësim i pavarur nga viti 2009 e vendos popullsinë në 26,000.

Sipas agjencisë statistikore të Osetisë së Jugut, përllogaritja e popullsisë ishte 56.520 për 1 janar 2022. Prej tyre, 33.054 jetonin në Tskhinvali.[12]

Ortodoksia Lindore është feja kryesore e praktikuar në Osetinë e Jugut, nga osetianët, gjeorgjianët dhe rusët.[13]

Ekonomia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Kultura

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Lidhje të jashtme

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Shënime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^
    • Osetisht: Хуссар Ирыстон, romanizuar: Khussar Iryston
    • Rusisht: Южная Осетия, romanizuar: Yuzhnaya Osetiya
    • Gjeorgjisht: სამხრეთი ოსეთი, romanizimi: Samxreti Oseti

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ "Валовой внутренний продукт" (në rusisht). Arkivuar nga origjinali më 13 prill 2018. Marrë më 12 prill 2018.
  2. ^ "South Ossetia Referendum on Name Change Steers Clear of Thornier Unification Issue". RadioFreeEurope/RadioLiberty (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 14 shtator 2017. Marrë më 23 korrik 2018.
  3. ^ "Referendum to rename South Ossetia 'Alania' set for April". OC Media (në anglishte amerikane). 7 shkurt 2017. Arkivuar nga origjinali më 24 korrik 2018. Marrë më 23 korrik 2018.
  4. ^ Foltz, Richard (2022). The Ossetes: Modern-Day Scythians of the Caucasus (në anglisht). London: Bloomsbury. fq. 123–144. ISBN 9780755618453.
  5. ^ Levan Tielidze; Ramin Gobejishvili; Levan Maruashvili; Nikoloz Astakhov (2019). Geomorphology of Georgia (në anglisht). Springer. doi:10.1007/978-3-319-77764-1. ISBN 978-3-319-77764-1. S2CID 199491923. Marrë më 2022-04-03.
  6. ^ "Любители альпинизма и туризма зафиксировали рост Халацы (Fans of mountaineering and tourism recorded the growth of Khalatsa)" (në rusisht). Administration of the President of the Republic of South Ossetia. 2015-09-20. Marrë më 2022-04-04.
  7. ^ G. Tsuladze, N. Maglaperidze, A. Vadachkoria, Eds.,Demographic Yearbook of Georgia: 2001, Georgian Academy of Sciences: Institute of Demographic and Sociological Research (Tbilisi, 2002). This source reports that in January 2002 there were 37,000 Ossetians living in Georgia but excluding South Ossetia.
  8. ^ "Georgia: a toponymic note concerning South Ossetia" (PDF). The Permanent Committee on Geographical Names (në anglisht). janar 2007. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 14 qershor 2007.
  9. ^ "Georgia: UN continues to press for humanitarian access to victims" (në anglisht). Un.org. 15 gusht 2008. Arkivuar nga origjinali më 7 dhjetor 2008. Marrë më 22 qershor 2010.
  10. ^ Mikhail Barabanov (2008). "The August War between Russia and Georgia" (në anglisht). Mdb.cast.ru. Arkivuar nga origjinali më 15 shtator 2008. Marrë më 22 qershor 2010.
  11. ^ Svanidze, Tamar (12 gusht 2016). "South Ossetian Authorities Release Results of 1st Census in 26 Years". Georgia Today (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 31 dhjetor 2017. Marrë më 31 dhjetor 2017.
  12. ^ "Статистический сборник за январь-декабрь 2021 г. (Statistical digest for January–December 2021)" (në rusisht). Department of State Statistics of the Republic of South Ossetia. 2022-03-29. Marrë më 2022-07-20.
  13. ^ "South Ossetia profile". BBC (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 19 shkurt 2014. Marrë më 18 shkurt 2014.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Osetia_e_Jugut&oldid=2688835"