Historia e Bengalit

Azia e Jugut në vitin 326 p.e.s., Perandoria e Aleksandrit të Madh dhe Mbretëria Gangaridai (Bengali) me një territor të ndërmjetëm asnjanës

Historia e Bengalit është ndërthurur me historinë e nënkontinentit më të gjerë indian dhe rajonet përreth të Azisë Jugore dhe Azisë Juglindore. Ajo përfshinë Bangladeshin e sotëm dhe shtetet indiane të Bengalit Perëndimor, Tripuras dhe distriktin Karmiganxh të Assamit, të vendosur në pjesën lindore të nënkontinentit indian, në krye të Gjirit të Bengalit dhe të mbizotëruar nga delta pjellore e Gangut. Rajoni njihej nga grekët dhe romakët si Gangaridai, një mbretëri e fuqishme forcat e elefantëve të luftës të së cilës çuan në tërheqjen e Aleksandrit të Madh nga India. Disa historianë e kanë identifikuar Gangaridain me pjesë të tjera të Indisë. Lumenjtë e Gangut dhe Brahmaputras veprojnë si një shënjues gjeografik i rajonit, por gjithashtu e lidhin rajonin me nënkontinentin më të gjerë indian. Bengali, herë pas here, ka luajtur një rol të rëndësishëm në historinë e nënkontinentit indian.

Historia e hershme e rajonit paraqet një vijimësi perandorish indiane, grindjesh të brendshme dhe një përplasje midis hinduizmit dhe budizmit për mbizotërim. Bengali i lashtë ishte vendi i mjaft Xhanapadave (mbretërive), ndërsa qytetet më të hershme datojnë nga Periudha Vedike. Një thalasokraci dhe një empor i Rrugës historike të Mëndafshit, Bengali i lashtë kishte lidhje të forta tregtare me Persinë, Arabinë dhe Mesdheun që përqëndrohej te tekstilet e tij fitimprurëse prej pambuku musline. Rajoni ishte pjesë e mjaft perandorive të hershme pan-indiane, ku përfshihen Perandoria Maurjane dhe Perandoria Gupta. Ai ishte gjithashtu një bazë e mbretërive rajonale. Kështjella e Gaudas shërbeu si kryeqyteti i Mbretërisë Gauda, Perandorisë budiste Pala (shekulli i VIII deri në të XI-in), Perandoria hindu Sena (shekulli i XI deri në të XII-in) dhe Perandoria hindu Deva (shekulli i XII deri në të XIII-in). Kjo periudhë pa një zhvillim të gjuhës, shkrimit, letërsisë, muzikës, artit dhe Arkitekturës së Bengalit.

Pushtimi mysliman i nënkontinentit Indian e absorboi Bengalin në botët mesjetare islamiko-persike. Mes viteve 1204 dhe 1352, Bengali ishte një provincë e Sulltanatit të Delhit. Kjo periudhë pa futjen e takas si valutë monetare, që vijoi në epokën moderne. Një Sulltanat i pavarur i Bengalit u formua në 1346 dhe e sundoi rajonin për rreth dy shekuj, gjatë të cilëve Islami qe feja shtetërore. Elita sunduese e ktheu gjithashtu Bengalin në limanin më lindor të kulturës Indo-Perse. Sulltanët ushtruan ndikim në rajonin e Arakanit të Azisë Juglindore, ku mbretërit budistë kopjuan qeverisjen, valutën dhe modën e sulltanit. Nën Sulltanatin e Bengalit lulëzoi marrdhënia me Kinën Ming.

Sulltanati i Bengalit ishte i njohur për aristokracinë e tij hindu, duke përfshirë ngjitjen e Raxha Ganeshas dhe birit të tij Xhalaludin Muhamad Shah si uzurpatorë. Hindutë shërbyen në administratën mbretërore si kryeministra dhe poetë. Nën patronazhin e sulltanëve si Alaudin Husain Shah, letërsia bengaleze filloi ta zëvendësonte ndikimin e fortë të sanskritishtes në rajon. Principatat hindu përfshinin atë të Mallabhumit, të Bhurshutit dhe të Tripuras; dhe mbretëritë e fuqishme hindu të raxhave si Pratapaditja, Kedar Raj dhe raxha Sitaram Raj.

Duke ndjekur rënien e sulltanatit, Bengali ra nën suzerenitetin e Perandorisë Mogule, si provinca e saj më e pasur. Nën mogulët, "Bengal Subah" e rriti rolin global në industri si manufaktura tekstile dhe ndërtimi i anijeve, ekonomia e tij në shekullin e XVIII tejkalonte në madhësi çdo perandori evropiane. Kjo rritje e manifakturës u pa si një forma e proto-industrializimit, e ngjashme me atë në Evropën Perëndimore para Revolucionit Industrial. Kryeqyteti i Bengalit, Dhaka thuhet se përmbante mbi një milion banorë.

Rënia graduale e Perandorisë Mogule çoi në krijimin e shteteve gati të pavarur të navabëve të Bengalit, Pushtimi pasues Maratha i Bengalit dhe në fund pushtimi nga Kompania Britanike e Indisë Lindore.

Kompania e Indisë Lindore e mori kontrollin e rajonit nga fundi i shekullit të XVIII. Kontrolli i Kompanisë mbi rajon u konsolidua në vijim të betejave të Plaseit në 1757 dhe Buksarit në 1764, dhe duke marr kontrollin e plotë të tij në vitin 1793. Kapitali i grumbulluar nga Bengali nga Kompania e Indisë Lindore u investua në industri të ndryshme si manifaktura tekstile në Britaninë e Madhe gjatë fazave fillestare të Revolucionit Industrial. Politikat e Kompanisë në Bengal çuan gjithashtu në çindustrializimin e industrisë tekstile të Bengalit gjatë sundimit të Kompanisë. Kolkata (ose Kalkuta) shërbeu për shumë vjet si kryeqyteti i Territoreve të kontrolluara nga Britania në Indi. Ekspozimi i hershëm dhe i zgjatur ndaj administrimit kolonial britanik rezultoi në shtrirjen e arsimit të stilit perëndimor, duke kulminuar në zhvilimin e shkencës, arsimin institucional dhe reformat shoqërore në rajon, duke përfshirë çfarë u bë e njohur si Rilindja e Bengalit. Një bazë e Lëvizjes Indiane për Pavarsi përgjatë fillimit të shekullit të XX, Bengali u nda gjatë pavarësisë së Indisë në 1947 në vija fetare në dy entitete të ndara: Bengali Perëndimor—një shtet i Indisë—dhe Bengali Lindor—një pjesë e shtetit të sapokrijuar të Pakistanit, që më vonë në 1971 u bë shteti i pavarur i Bangladeshit.

Etimologjia

Origjina e saktë e fjalës bangla është e panjohur, megjithëse besohet se rrjedh nga tribuja dravidiane Bang/Banga që u vendos në zonë rreth vitit 1000 p.e.s. Mendime të tjera hamendësojnë se emri rrjedh nga Venga (Bôngo), që vjen nga fjala austrike "Bonga" që do të thotë hyjni-diell. Sipas Mahabharatas, Puranave dhe Harivamsha, Vanga ishte një nga bijtë e adoptuar të mbretit Vali që themeloi Mbretërinë Vanga. Ishte nën sundimin Magadha ose Kalinga përveç pak viteve nën Palat. Referenca më e hershme ndaj "Vangalas" (Bangala) haset në pllakat Nesari (viti 805 i e.s.) i Rashtrakuta Govinda III që flet për Dharmapalan si mbretin "Vangala". Regjistrimet e Raxhendra Çolas I i Perandorisë Çola, që e pushtoi Bengalin në shekullin e XI, përdor termin Vangaladesa.

Termi Bangalah është një nga pararendësist e termave modernë Bengal dhe Bangla. Bangalah ishte termi i përdorur më gjerësisht për Bengalin gjatë periudhave mesjetare dhe të hershme moderne. Sulltani i Bengalit titullohej si Shah Bangalah, ndërsa provinca mogule e Bengalit emërtohej Subah-i-Bangalah.

Mbetje të murit të qytetit në Mahasthangarh, një nga vendbanimet më të vjetra urbane në Bengal

Një teori interesante e origjinës së emrit është ofruar nga Abu'l-Fazl në librin e tij Ain-i-Akbari. Sipas tij, "Emri origjinal i Bengalit ishte Bung dhe prapashtesa al iu shtua atij nga fakti se raxhatë e lashtë të kësaj toke ngrinin pirgje me dhe 10 këmbë të lartë dhe 20 të gjerë në ultësira në këmbët e kodrave që quheshin "al". Nga kjo prapashtesë e shtuar e Bung, doli dhe u popullorizua emri Bengal".

Prehistoria

Veglat e Epokës së Gurit të gjetura në rajon tregojnë banimin njerëzor për mbi 20 000 vjet. Mbetje vendbanimesh nga Epoka e bakrit, duke përfshirë banesa gropë, datojnë para 4 000 vjetësh. Bengali ishte i banuar nga austro-aziatikët, tibeto-burmanët, dravidianët dhe indo-arianët në valë të njëpasnjëshme emigrimi. Dëshmitë arkeologjike tregojnë se nga mijëvjeçari i dytë p.e.s., delta e Bengalit ishte e banuar nga bashkësi që kultivonin oriz, me njerëz që jetonin në ndërtesa të renditura sistematikisht dhe që prodhonin qeramikë. Lumenjtë si Gangu dhe Brahmaputra përdoreshin për transport, ndërsa tregtia detare lulëzonte në Gjirin e Bengalit.

Epoka e Hekurit

Koha e hekurit pa zhvillimin e monedhës, armëve metalike, bujqësisë dhe kanaleve vaditëse. Vendbanime të mëdha urbane u formuan në mes të mijëvejeçarit të parë p.e.s., kur Kultura e Enëve Veriore të Zeza të Lëmuara mbizotëronte pjesën veriore të nënkontinentit Indian. Alexander Cunningham, themeluesi i "Archaeological Survey of India", identifikoi sitin arkeologjik të Mahasthangarhut si kryeqyteti i Mbretërisë Pundra të përmendur te Rigveda.

Rrëfimet e hershme letrare dhe gjeografike

Mbretëritë mahaxhanapada të Periudhës Vedike në Bengal, 1100-500 p.e.s.

Rajoni i lashtë i Bengalit shfaqet në mënyrë të rëndësishme në historinë legjendare të Indisë, Sri Lankas, Siamit, Indonezisë, Kamboxhia, Burma, Nepal, Tibet, Kinë dhe Malaja. Sipas eposit indian Mahabharata, Mbretëria Vanga ishte e vendosur në Bengal. Vanga përshkruhet si një thalasokraci me koloni në Azinë Juglindore. Sipas historisë Sri Lankase, mbreti i parë i Sri Lankës ishte princi Vixhaja, që drejtoi një flotë nga India për të pushtuar ishullin e Lankas. Shtëpia stërgjyshore e princit Vixhaja ndodhej në Bengal.

Në Botën Greko-Romake, rrëfimet e Mbretërisë Gangaridai janë konsideruar nga historianët ti refereohen Bengalit. Në kohën e pushtimit indian të Aleksandrit, fuqia koloktive e Gangaridait / Perëndorisë Nanda e penguan ushtrinë greke. Ushtria e Gangaridait është thënë se kishte një kalorësi prej 6 000 elefantësh lufte. Sitet arkeologjike Vari-Bateshvar dhe Çandraketugarh janë të lidhura me Mbretërinë Gangaridai.

Bengali dhe mbretëritë mahaxhanapada rreth vitit 500 p.e.s.

Në hartën botërore të Ptolemeut, empori i Sounagouras (Sonargaoni) ishte i vendosur në Bengal. Gjeografët Romakë shënojnë gjithashtu ekzistencën e një limani të madh natyror në Bengalin juglindor, që përputhet me rajonin e sotëm të Çitagongut.

Bengali në Periudhën Vedike

Artikulli kryesor: Periudha Vedike

Bengali i lashtë është ndarë shpesh midis mbretërive të ndryshme në Periudhën Vedike. Ndonjëherë, rajoni u bashkua në një mbretëri të vetme; ndërsa ai sundohej edhe nga perandori gjithë-indiane.

Ndarja e lashtë gjeopolitike

Tabela në vijim liston ndarjet gjeopolitike të Bengalit të lashtë. Tabela përfshin një listë të rajoneve moderne përgjegjëse, që formonin zonat bërthamë të njësive gjeopolitike. Territoret e ndarjeve gjeopolitike janë zgjeruar dhe tkurrur përmes shekujve.

Rajoni i lashtë	Rajoni modern
Pundravardhana	Divizioni Raxhshahi dhe Divizioni Rangpur në Bangladesh; Divizioni Malda i Bengalit Perëndimor në Indi
Vanga	Divizioni Khulna, Divizioni Dhaka dhe Divizioni Barisal në Bangladesh; Divizioni i Presidencës dhe Divizioni Medinipur i Bengalit Perëndimor në Indi
Tirabhukti	Zona Mithila e Indisë dhe Nepalit
Suhma	Divizioni Burdvan, Divizioni Medinipur dhe Divizioni i Presidencës së Bengalit Perëndimor në Indi
Radha	vendndodhje e paqartë; vendndodhje me gjasa në Bengalin Perëndimor jugor dhe pjesë të Xharkandit në Indi
Samatata	Divizioni Dhaka, Divizioni Barisal dhe Divizioni Çitagong në Bangladesh
Harikela	Divizioni Silhet, Divizioni Çitagong, Divizioni Dhaka dhe Divizioni Barisal në Bangladesh
Pragxhjotisha	Distrikti Karimganxh i rajoni i Luginës Barak të Assamit në Indi; Divizioni Silhet dhe Divizioni Dhaka në Bangladesh

Bengali nën dinastitë e Magadhës

Bengali nën Perandoritë Magadha

Shiko gjithashtu: Perandoria Magadha dhe Magadha

Perandoria Nanda (rr. 345 – 322 p.e.s.)

Hartë me ndarje të lashta gjeopolitike në Bengal

Artikulli kryesor: Perandoria Nanda

Perandoria Nanda nën Mahapadma Nandan arriti shtrirjen më të madhe të saj. Mahapadma Nanda filloi pushtimin perandorak të Bharatvarshit. Ai pushtoi dhe mundi mbretëritë vendore të Bengalit. Perandoria Nanda duket se është shtrirë nga Panxhabi i sotëm në perëndim deri te Odisha dhe Bengali në lindje.

Sipas traditës Xhainiste, ministri Nanda nënshtroi gjithë vendin deri në zonat bregdetare.

Perandoria Maurja (rr. 322 – 185 p.e.s.)

Perandoria Maurja bashkoi shumicën e Nënkontinentit Indian në një shtet për herë të parë dhe ishte një nga perandoritë më të mëdha në historinë e nënkontinentit. Perandoria u krijua nga Çandragupta Maurja. Nën sundimin Maurjan, sistemi ekonomik përfitoi nga krijimi i një sistemi të vetëm efiçent financiar, administrativ, dhe sigurije. Mbretërimi i Ashokas parapriu një periudhë harmonie shoqërore, shndërrimi fetar dhe zgjerimi të shkencave dhe diturisë. Ashoka sponsorizoi përhapjen e misionarëve budistë në pjesë të ndryshme të Azisë. Maurjanët ndërtuan Rrugën "Grand Trunk", një nga rrugët kryesore më të vjetra dhe më të gjata që lidhnin Nënkontinentin Indian me Azinë Qendrore.

Skulpturë e Bengalit të lashtë e gjetur në Çandraketugarh, midis shek. I p.e.s. - shek. III i e.s.

Perandoria Shunga dhe dinastia Kanva (rr. 185 – 28 p.e.s.)

Bengali i lashtë shpesh u sundua nga dinasti me bazë në rajonin Magadha, siç është dinastia Shunga dhe ajo Kanva.

Bengali klasik

Perandoria Gupta

Artikulli kryesor: Perandoria Gupta

Perandoria Gupta konsiderohet si një periudhë e artë në historinë nënkontinentale. Është e karakterizuar nga përparime të gjera shkencore dhe kulturore që kristalizuan elementet e çfarë njihet përgjithësisht si kulturë hindu. Sistemi numerik hindu, një sistem numerik pozicional, zuri fill gjatë sundimit Gupta dhe më vonë u përçua në perëndim nëpërmjet arabëve. Numrat e heshëm hindu kishin vetëm nëntë simbole, deri në 600 – 800  të e.s., kur u zhvillua një simbol për zeron për sistemin numerik. Paqja dhe begatia e krijuar nën udhëheqjen Gupta mundësuan ndjekjen e risive shkencore dhe artistike në perandori.

Bengali ishte një provincë e rëndësishme e Perandorisë Gupta. Zbulimi i monedhave të Periudhës Gupta përgjatë Bengalit flet për një ekonomi të monedhizuar.

Mbretëria Gauda

Shashanka konsiderohet nga disa studiues si mbreti që nisi bashkimin e shtetit të Bengalit. Shashanka krijoi një mbretëri në kështjellën e Gaudas. Mbretërimi i tij zgjati midis viteve 590 dhe 625 të e.s.. Kalendari Bengalez e gjurmon zanafillën e tij gjatë mbretërimit të Shashankas.

Dinastia Varman

Dinastia Varman e Kamarupas sundoi pjesë të Bengalit Verior dhe rajonit të Silhetit. Zona ishte një kazan përzierës i gjuhëve bengalo-asameze.

Dinastia Khadga

Dinastia Khadga ishte një dinasti budiste e Bengalit lindor. Një nga trashëgimitë e dinastisë është shtypja e monedhave të arta të shënuara me emrat e sunduesve si Raxhabhata.

Perandoria Pala

Rrënojat e Somapura Mahaviharas, një nga manastiret më të mëdhenj në Azinë jugore, Vend i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s

Perandoria Pala (750–1120 i e.s.) ishte një perandori bengaleze dhe fuqia e fundit perandorake budiste në Nënkontinentin Indian. Dinastia Pala ishte ndjekëse e rrymave Mahajana dhe Vaxhrajana të Budizmit. Gopala I (750–770 i e.s.) ishte drejtuesi i saj i parë. Ai erdhi në fuqi në 750 nëpërmjet një zgjedhjeje nga drejtuesit në Gauḍa. Gopala mbretëroi nga rreth 750–770 të e.s. dhe e konsolidoi pozicionin e tij duke zgjeruar kontrollin e tij mbi të gjithë Bengalin.

Dinastia Pala zgjati për katër shekuj në një periudhë stabiliteti dhe begatie në Bengal. Ata krijuan shumë tempuj dhe vepra arti ashtu si dhe mbështetën institucionet e rëndësishme të arsimit të lartë në Nalanda dhe Vikramashila. Somapura Mahavihara e ndërtuar nga perandori Dharma Pala është manastiri më i madh budist në nënkontinentin Indian.

Perandoria e arriti kulmin e saj nën perandorin Dharma Pala (770–810) dhe Deva Pala (810–850). Dharma Pala e shtriu perandorinë në pjesët veriore të nënkontinentit Indian. Sipas mbishkrimeve prej pllakash bakri Pala, pasuesi i tij Deva Pala i shfarosi utkalat, pushtoi Mbretërinë Kamarupa të Assamit, lëkundi krenarinë e popullit Huna dhe përuli zotërit e Gurxhara-Pratiharas si dhe dinastinë Rashtrakuta.

Shalvan Vihara në Mainamati, qendër fetare e përdorur nga dinastia Çandra

Dinastia Çandra

Dinastia Çandra sundoi Bengalin juglindor dhe Arakanin në mes të shekullit të X. Dinastia ishte mjaftueshëm e fortë të përballonte Perandorinë Pala në veriperëndim. Mbretëria Çandra mbulonte rajonin Harikela, që tregtarët arabë e njihnin si Mbretëria e Ruhmit. Mbretëria e dinastisë ishte një urë midis Indisë dhe Azisë Juglindore. Gjatë kësaj periudhe, porti i Çitagongut zhvilloi pankina dhe industri të ndërtimit të anijeve. Sunduesi i fundit i Dinastisë Çandra, Govinda Çandra, u mund nga perandori i Indisë Jugore Raxhendra Çola I i Dinastisë detare Çola në shekullin e XI.

Perandoria Sena

Skulpturë e hyjnisë Vishnu nga Periudha Sena

Dinastia Pala u zëvendësua nga Dinastia e hinduizmit të rilindur Sena që erdhi nga India Jugore; ata dhe vasalët e tyre përmenden në histori si "mbretërit kanada". Në kontrast me Dinastinë Pala që mbështeste Budizmin, Dinastia Sena këmbëngultësisht hindu. Ata sollën një rilindje të hinduizmit dhe kultivuan Letërsinë Sanskrite në Indinë Lindore. Ata arritën ta sjellin Bengalin nën një sundues gjatë shekullit të XII. Vixhaja Sena, sunduesi i dytë i dinastisë, mundi perandorin e fundit Pala, Madana Palan dhe vendosi mbretërimin e tij formal. Ballala Sena, drejtuesi i tretë i dinastisë, ishte një mbret studiues dhe filozof. Ai thuhet se ftoi brahminë si nga jugu ashtu edhe nga veriu i Indisë për tu vendosur në Bengal, duke ndihmuar në rilindjen e hinduizmit në mbretërinë e tij. Ai u martua me një princeshë të Dinastisë Çalukja Perëndimore dhe u përqëndrua në ndërtimin e perandorisë së tij në lindje, duke e vendosur sundimin e tij pothuajse mbi të gjithë Bengalin dhe zona të mëdha të Asamit të poshtëm. Ballala Sena e bëri Nabadvipin kryeqytetin e tij.

Mbreti i katërt Sena, Lakshmana Sena, djali i Ballala Senas, ishte mbreti më i madh i kësaj linje. Ai e shtriu perandorinë përtej Bengalit në Bihar, Asam, Odisha dhe me gjasa në Varanasi. Lakshmana më vonë u mund nga myslimanët nomadë turq dhe u largua në Bengalin lindor, ku ai sundoi edhe për pak vite. Disa studiues bengalezë mendojnë se Xhajadeva, poeti i famshëm sanskrit dhe studiuesi i Gita Govindas, ishte një nga Pançaratnat ose "Pesë Stolitë" e oborrit të Lakshmana Senas.

Dinastia Deva

Dinastia Deva ishte një dinasti hindu e Bengalit mesjetar që sundoi mbi Bengalin lindor pas rënies së Perandorisë Sena. Kryeqyteti i kësaj dinastie ishte Bikrampuri në distriktin e tanishëm Munshiganxh të Bangladeshit. Dëshmitë mbishkrimore tregojnë se kjo mbretëri ishte e shtrirë deri në rajonin e tanishëm Komilla–Noakhali–Çitagong. Një sundues i vonë i dinastisë, Ariraxja-Danuxha-Madhava Dasharatha-Deva e shtriu mbretërinë duke mbuluar shumë nga Bengali Lindor. Dinastia Deva zgjati edhe pak pas pushtimit mysliman por gjithësesi pak më vonë u shua.

Xhamia Adina, distrikti Malda, Bengali Perëndimor, ndërtuar në 1375 nga Sikandar Shahu

Bengali mesjetar dhe Bengali i hershëm modern

Sulltanati i Delhit (1204–1352)

Pushtimi Islamik i Bengalit filloi me pushtimin e Gaudas nga Dinastia Sena në 1204. Të drejtuar nga Bakhtiar Khilxhi, një ushtri prej disa dhjetëra mijëra kalorësish të ghuridëve i përmbysi forcat bengaleze hindu gjatë një fushate "blitzkrieg". Pas fitores, Sulltanati i Delhit mbajti një një forcë mbikëqyrëse në Bengal. Monedhat u shkruan në arë në shkrimin sanskrit Gaudija Vixhaje, që do të thotë "Në pushtimin e Gaudas (Bengalit)". Mjaft guvernatorë të Delhit në Bengal u përpoqën të shkëputen dhe të krijojnë një shtet të pavarur. Por Sulltanati i Delhit arriti ti shtyp separatistët myslimanë të Bengalit për një shekull. Gradualisht, Bengali lindor u përfshi në sundimin mysliman nga shekulli i XIV, nëpërmjet pushtimit të Silhetit. Sufitë luajtën një rol të rëndësishëm në përfshirjen islamike të Bengalit. Gjatë Dinastisë Tughluk, taka u fut si monedha perandorake.

Sulltanate të vegjël (1338–1352)

Gjatë mesit të shekullit të XIV, në provincën Bengalit të Sulltanatit të Delhit u shfaqën tre sulltanate. Këto përfshijnë një mbretëri të drejtuar nga Fakhrudin Mubarak Shahu (më vonë edhe nga i biri) në Sonargaon; një mbretëri e drejtuar nga Alaudin Ali Shahu në Gauda (i quajtur edhe Lakhnauti); dhe mbretëria e drejtuar nga Shamsudin Iljas Shahu në Satgaon. Udhëtari maroken Ibn Batuta e vizitoi Sonargaonin gjatë mbretërimit të Fakhrudin Mubarak Shahut. Ibn Batuta vizitoi edhe udhëheqësin sufi Shah Xhalal në Silhet, që më herët kishte mundur sunduesin hindu Govinda.

Sulltanati i Bengalit (1352–1576)

Xhamia Adina, ndërtuar në 1375

Motive të mbetura hindu, të Xhamisë Adina, të ndërtuar në 1375 me rrënojat e një tempulli më të vjetër hindu Xhamia Adina ishte xhamia më e madhe e Indisë Motiv i mbetur hindu në Xhaminë Adina Shtyllë e jashtme bazalti e dekoruar e xhamisë Motive të mbetura hindu në Xhaminë Adina Galeria e katit të sipërm të sulltanit Mbetje e një Shiva Lingami hindu në pjesën e jashtme të xhamisë Pamje e brendshme e xhamisë Motiv i mbetur hindu në Xhaminë Adina Mihrabi qendror Motiv i fshirë hindu në Xhaminë Adina Pamje e brendshme e xhamisë Dizajni i jashtëm Pamje e brendshme Kolonë e zbukuruar me motive hindu në xhami Pamje e brenshme Motiv i mbetur hindu i xhamisë

Sulltanati i Bengalit dhe mbretëritë fqinje (1525)

Dinastia Iljas Shahi (1342–1414 dhe 1435–1487)

Në 1352, Shamsudin Iljas Shahu bashkoi tre sulltanate të vegjël në Bengal në një qeverisje të vetme. Iljas Shahu e shpalli veten si "Shahu i Bangalah". Djali i tij Sikandar Shahu e mundi sulltanin e Delhit dhe siguroi njohjen e sovranitetit të Bengalit pas luftës së Sulltanatit të Bengalit me atë të Delhit. Xhamia më e madhe në Indi u ndërtua në Bengal për të projektuar ambiciet perandorake të sulltanatit të ri. Sulltanët zhvilluan institucione civile duke u bërë më përgjegjëse dhe "vendase" në pamjen e tyre. U ndërmorrën projekte të konsiderueshme arkitekturore që induktuan ndikimin e Arkitekturës Perse, Arabe dhe Bizantine në Bengal. Dinastia qe një promovuese e kulturës Indo-Perse. Një nga sulltanët, Ghijasudin Azam Shahu, mbajti korrespondencë me poetin e shquar pers Hafezin.

Sulltanati i hershëm i Bengalit ishte i shquar për marrdhëniet e tij diplomatike. Ambasada u dërguan në Kinën Ming gjatë sundimit të perandorit Jongle. Kina u përgjigj duke dërguar përfaqësues, përfshirë Udhëtimet e Thesarit; dhe duke ndërmjetësuar në diskutimet rajonale. Ka regjistra të marrdhënieve të sulltanëve me Egjiptin, Heratin dhe disa mbretëri të Afrikës.

Dinastia Iljas Shahi u ndërpre në vitin 1414 nga një kryengritje vendase por u restaurua nga Nasirudin Mahmud Shahu në 1433.

Uzurpatorët hindu-myslimë (1414–1435)

Hartë e Sulltanatit të Bengalit nën Dinastinë Husain Shahi

Mbretërimi i Iljas Shahit u ndërpre nga një kryengritje e orkestruar nga kryeministri i sulltanit Raxha Ganesha, një aristokrat hindu. Ganesha vendosi djalin e tij Xhadu në fron, por djali i tij u ndikua për tu konvertuar në islam nga kleri sufi i oborrit. Xhadu mori emrin Xhalaludin Muhamad Shah. Mbretërimi i tij promovoi elemente bengaleze vendase në kulturën e oborrit. Ndikimet bengaleze u përfshinë në Arkitekturën e mbretërisë. Lufta e sulltanateve të Bengalit me atë të Xhaunpurit përfundoi pas ndërmjetësimit nga Kina dhe timuridët. Xhalaludin Muhamad Shahu synoi gjithashtu Pushtimin e Arakanit për të rivendosur mbretin e Arakanit në fron pasi ai ishte hequr nga forcat burmeze.

Gjatë Dinastisë Husain Shahi u shfaq një lëvizje ripërtëritëse hindu e drejtuar nga Çaitanja Mahaprabhu

Dinastia Husain Shahi (1494–1538)

Territori i Sulltanatit të Bengalit arriti shtrirjen më të madhe nën Alaudin Husain Shahun, themeluesi i Dinastisë Husain Shahi. Dinastia konsiderohet nga mjaft historianë si një periudhë e artë në të cilën u zhvillua një kulturë sinkretike bengaleze, që përfshinte elemente traditave myslimane dhe hindu. Për shembull, sulltani mysliman promovoi përkthimin e eposeve sanskrite si Ramajana në bengalisht. Promovimi i Letërsisë Bengaleze nën këtë dinasti bëri që bengalishtja të zëvendësonte ndikimin e fortë të sanskritishtes në rajon.

Ndërprerja Suri (1539–1564)

Në shekullin e XVI, perandori Mogul Humajun u detyrua të strehohej në Persi pasi pushtuesi Sher Shah Suri u ngjit nëpër nënkontinent. Bengali u vu nën kontroll nga Perandoria jetëshkurtër Suri.

Dinastia Karrani (1564–1576)

Një dinasti afgane ishte dera e fundit mbretërore e Sulltanatit të Bengalit. Kryeqyteti i dinastisë ishte Sonargaoni. Dinastia sundoi gjithashtu pjesët e Biharit dhe Orissas. Kufiri i saj lindor formohej nga lumi Brahmaputra.

Baro-bhujanët (1576–1610)

Një konfederatë prej dymbëdhjetë familje zamindare (pronarë tokash) i rezistoi zgjerimit të Perandorisë Mogule gjatë shekujve të XVI dhe XVII. Zamindarët përfshinin myslimanë dhe hindu. Ata drejtoheshin nga raxhputi mysliman bengalez Isa Khan. Baro-bhujanët e mundën marinën mogule gjatë mjaft përplasjeve në lumenjtë e Bengalit. Më vonë, mogulët e nënshtruan rrebelimin zamindar dhe e vunë Bengalin nën kontrollin perandorak.

Peridha Mogule (1574–1717)

Artikulli kryesor: Perandoria Mogule

Miniaturë mogule me Akbarin duke u lutur për pushtimin e Bengalit

Përfshirja e Bengalit në Perandorinë Mogule filloi me Betejën e Ghaghras në 1529, në të cilën ushtria mogule drejtohej nga perandori i parë mogul Baburi. Perandori i dytë mogul, Humajuni zaptoi kryeqytetin e Bengalit Gaurin pë gjashtë muaj. Duke pasuar rënien e Sulltanatit të Bengalit në Betejën e Raxhmahalit në 1576, rajoni i Bengalit u vu nën kontrollin mogul si Bengal Subah.

Periudha e Subedarit (1574–1727)

Subedarët ishin nënmbretër mogulë në Bengal. Bengal Subahu ishte pje e një perandorie më të madhe të begatë dhe të formuar nga politikat perandorake të qeverisë shumë-ngjyrëshe. Mogulët ndërtuan kryeqytetin e provincës në Dhaka në 1610 me fortifikime, kopështe, varre, pallate dhe xhami. Dhaka u emërtua gjithashtu në në nder të perandorit Xhahangir si Xhahangirnagar. Pushtimi i Çitagongut nga Shaista Khani në 1666 duke mundur Mbretërinë burmeze të Arakanit dhe rivendosur kontrollin bengalez të qytetit port. Rajoni kufitar i Brezit Kodrinor të Çitagongut u bë një shtet tributar i Bengalit Mogul dhe një traktat u nënshkrua me Qarkun Çakma në 1713.

Anëtarët e familjes perandorake shpesh caktoheshin në pozicionin e Subedarit. Raxha Man Singhu I, sunduesi raxhput i Mbretërisë së Amberit ishte subedari i vetëm hindu. Një subedar ishte princi Shah Shuxha, që ishte biri i Shah Xhahanit, perandorit mogul. Gjatë përpjekjes për trashëgim me vëllain e tij princin Aurangzeb, princin Dara Shikoh dhe princin Murad Baksh, princi Shuxha e shpalli veten Perandor Mogul në Bengal. Ai më vonë u mund nga ushtria e Aurangazebit.

Navabët e Bengalit (1717–1772)

Harta e navabëve të Bengalit në 1750

Nga shekulli XVIII, Bengali Mogul u bë një vend gati i pavarur nën sundimin nominal të perandorit në Delhi. Subedari i ngrit në statusin e një navab nazimi të trashëgueshëm. Navabët mbajtën kontrollin de facto të Bengalit ndërsa lëshonin monedha në emër të perandorit në Delhi.

Navabi i parë i Bengalit, Murshid Kuli Khani themeloi Dinastinë Nasiri (1717–1740). Drejtuesit e saj të tjerë përfshinin Sarfaraz Khanin dhe Shuxha-ud-Din Muhamad Khanin.

Alivardi Khani themeloi Dinastinë Afsar (1740–1757). Nipi dhe pasuesi i tij Siraj-ud-daulah ishte navabi i fundit i pavarur i Bengalit për shkak të mundjes së tij nga forcat Britanike në Betejën e Plasejit në 1757. Dinastia Naxhafi e navabëve vijoi të drejtoi si gjysmë e pavarur deri në 1772, më pas Kompania Britanike e Indisë Lindore mori kontrollin e plotë të provincës së mëparshme mogule.

Grua e veshur në muslinë bengaleze, shek. XVIII, Dhaka

Bengali në ekonominë Mogule

Nën Perandorinë Mogule, Bengali ishte një provincë e pasur me shumicë myslimane dhe pakicë hindu. Sipas historianit ekonomik Indrajit Ray, ishte i shquar globalisht në industri si manufaktura tekstile dhe ndërtimi i anijeve. Kryeqyteti Dhaka kishte një popullsi që i tejkalonte një milion banorë dhe mendohet se kishte 80 000 endës të aftë të tekstileve. Ishte një eksportues i tekstileve të mëndafshit dhe pambukut, çelikut, nitratit të potasit dhe prodhimeve bujqësore dhe industriale.

Fermerët dhe bujqit bengalezë ishin të shpejt për tju adaptuar prodhimeve të reja midis 1600 dhe 1650. Bujqit bengalezë mësuan me shpejtësi teknikat e kultivimit të manit dhe kulturën e mëndafshit, duke e vendosur Bengalin si një rajon madhor në prodhimin e mëndafshit në botë.

Nën sundimin mogul, Bengali qe një qendër botërore e tregtisë të muslinës dhe mëndafshit. Gjatë periudhës mogule Bengali ishte qendra më e rëndësishme e prodhimit të pambukut, veçanërisht përreth kryeqytetit të tij Dhaka, duke bërë që muslina të quhej shpesh "daka" në tregjet e largëta si ato të Azisë Qendrore. Në vend, shumë nga India varej nga prodhimet e Bengalit si orizi, tekstilet e mëndafshit dhe pambukur. Përtej detit, europianët vareshin nga prodhimet e Bengalit si tekstilet e pambukut dhe mëndafshit si dhe opiumi; Bengali llogariste rreth 40% të importeve hollandeze nga Azia, për shembull, duke përfshirë më shumë se 50% të tekstileve dhe rreth 80% mëndafshit. Nga Bengali, nitrati i potasit transportohej edhe në Europë, opiumi shitej në Indonezi, mëndafshi i pa përpunuar eksportohej në Japani dhe Hollandë, ndërsa tekstilet e pambukut dhe mëndafshit eksportoheshin në Europë, Indonezi dhe Japani.

Bengal kishte një industri të madhe të ndërtimit të anijeve. Indrajit Ray vlerëson se ndërtimi i anijeve në Bengal gjatë shekujve të XVI dhe XVII ishte 223 250 tonë në vit, krahasuar me 23 061 tonë të prodhuar në trembëdhjetë kolonitë e Amerikës Veriore nga 1769 deri në 1771.

Shtetet hindu

• Tempulli Kantaxhev
• 
  Faqja balore e Tempullit Katanxhev
• 
  Skenë lumore prej terrakote e Tempullit Kantaxhev
• 
  Kalorës terrakote në Tempullin Katanxhev
• 
  Shtyllë e Tempullit Katanxhev

Gjatë mesjetës dhe periudhës së hershme moderne në Bengal dhe përreth tij ndodheshin mjaft shtete hindu. Këto mbretëri kontribuan mjaft në peizazhin ekonomik të Bengalit. Toka të gjera në zona të pyllëzuara dhe moçalore u zhvilluan duke inkurajuar tregtinë ndërshtetërore. Këto mbretëri ndihmuan gjithashtu në futjen e muzikës, pikturës, kërcimit dhe skulpturës së re në format e artit bengalez ashtu si dhe ndërtimi i shumë tempujve gjatë kësaj periudhe. Ushtarakisht, ata shërbenin si pengesa kundër sulmeve portugeze dhe burmeze.

Këta shtete përfshinin principatat e maharaxha Pratap Aditjas së Xhesores, raxha Sitaram Rajin e Burdvanit, raxha Krishnaçandra Rojin e Nadia Raxhit dhe Mbretërisë së Mallabhumit. Mbretëria e Bhurshutit (Bhurishrestha) ishte një mbretëri mesjetare hindu e shtrirë përgjatë çfarë është tani Hovrahu dhe Hughli në shtetin indian të Bengalit Perëndimor. Maharaxha Rudranarajani e konsolidoi dinastinë dhe e shtriu mbretërinë duke e konvertuar atë në një nga mbretëritë më të fuqishme hindu të kohës. Gruaja e tij maharani Bhavashankari mundi kryengritjen Pathane (Pashtune) në Bengal dhe mbretërimi i saj solli fuqi, begati dhe madhështi për Mbretërinë Bhurishrestha. Djali i tyre, maharaxha Pratapnarajan, sponsorizoi letërsinë dhe artin, tregtinë ashtu dhe mirëqenien e nënshtetasve të tij. Më pas, maharaxha Naranarajan ruajti integritetin dhe soveranitetin e mbretërisë duke shmangur diplomatikisht pushtimin e mbretërisë nga forcat mogule. Djali i tij, maharaxha Lakshminarajan, dështoi në ruajtjen e sovranitetit të mbretërisë për shkak të sabotimit nga brenda. Mbretëria e Koç Biharit në Bengalin verior, lulëzoi gjatë periudhës së shekujve të XVI dhe XVII si dhe i mbijetoi mogulëve deri në ardhjen e Britanikëve. Burdvan Raxh themeluar nga maharaxha Sangam Rai Kapoor ishte një zotërim zamindarie që lulëzoi nga rreth 1657 deri në 1955, në fillim nën regjimin mogul pastaj nën britanikët në provincën e Bengalit në Indinë Britanike. Në kulmin e përparimit të tij në shekullin e XVIII, zotërimi shtrihej në një territor prej rreth 5,000 square miles (13,000 km²) madje deri në fillim të shekullit të XX paguante ndaj qeverisë një të ardhur vjetore në tepricë të 3 300 000 rupive.

Emigracioni

Bengali priti shumë emigrantë nga Afrika Perëndimore, Azia Qendrore, Briti i Afrikës dhe India Veriore gjatë periudhave të sulltanatit dhe mogule. Shumë erdhën si refugjatë për shkak të pushtimeve mongole. Të tjerët e gjetën tokën pjellore të Bengalit të përshtatshme për prodhimin ekonomik dhe tregtinë. Arabët ishin mes të vendosurve të parë, veçanërisht në zonat bregdetare. Iranianët u vendosën në Bengal për tu bërë klerikë, misionarë, avokatë, mësues, ushtarë, administratorë dhe poetë. Një bashkësi armene nga Perandoria Safavide emigroi në rajon. Kishte edhe shumë emigrantë turq. Portugezët ishin evropianët më të hershëm që u vendosën në Bengal.

Shumë arakanezë (ose rakhinë) iu larguan përndjekjes në Burma dhe u vendosën në Bengalin jugor gjatë shekullit të XVIII. Shumë manipuri u vendosën në Bengalin Lindor gjatë shekullit të XVIII pasi i ikën zonave të përfshira në konflikt në Asam. Bashkësia e marvarëve vijon të ketë ndikim në fushën ekonomike të Bengalit Perëndimor. Marvarët mërguan nga Raxhastani në Indinë Perëndimore. Në Bangladesh, bashkësia "Nizari Ismaili" me origjina të ndryshme vijon të luajë një rol domethënës në fushën ekonomike.

Pushtimi Maratha

Murshid Kuli Khani, guvernatori i Bengalit, Orissas dhe Biharit, vdiq në 1727. Raghoji I Bhonsle, një gjeneral i Perandorisë Maratha, shfrytëzoi gjendjen kaotike pasuese në rajon. Ai pushtoi Bengalin dhe arriti të aneksonte Orissas.

Gjatë sulmeve të tyre, marathat vranë afërsisht 400 000 banorë në Bengalin Perëndimor dhe Bihar. Kjo e shkatërroi ekonominë e Bengalit, pasi shumë banorë të vrarë në sulmet maratha përfshinin tregtarë, endës tekstilesh, punues të mëndafshit dhe kultivues mani. Fabrika e Kosimbazarit raportonte, për shembull në 1742, se marathat dogjën shumë nga shtëpitë bashkë me avlëmendet e endësve. Plaçkitja është konsideruar si një nga masakrat më të mëdha në historinë indiane.

Anije evropiane në Çitagong, 1702

Ngulimet evropine në Bengal

Ngulimet portugeze (1528–1666)

Shiko gjithashtu: Ngulimi portugez në Çitagong dhe Portugezët në Dhaka

Ngulimi i parë kolonialë evropianë në Bengal ishte ngulimi portugez në Çitagong. Ngulimi u krijua pasi Sulltanati i Bengalit i dha lejen përfaqësuesve nga India Portugeze për krijimin e një vend-tregtimi. Kolonët portugezë në Çitagong përfshinin burokratë, tregtarë, ushtarë, marinarë, misionarë, tregtarë skllevërish dhe piratë. Ata kontrollonin portin e Çitagongut dhe i detyronin të gjitha anijet tregtare të merrnin një liçencë tregtie portugeze. Kisha Katolike Romane u vendos në Bengal nga portugezët në Çitagong, kur vikari i parë apostolik u caktua në qytetin port.

Portugezët u vunë nën mbrojtjen e mbretërisë Mrauk U pasi Sulltanati i Bengalit e humbi kontrollin në rajonin e Çitagongut. Në 1666, pushtimi mogul i Çitagongut shkaktoi përzënien e forcave portugeze dhe arakaneze nga qyteti port. Portugezët gjithasthu mërguan në pjesë të tjera të Bengalit, duke përfshirë Bandelin dhe Dhakën.

Portugezët sollën me vete fruta ekzotike, lule dhe bimë, që shpejt u bënë pjesë e jetës bengaleze: patatja, anakardi, piperkat, papaja, ananasi, karambola, guava, domatja dhe mangoja alphonso (e emërtuar sipas Afonso de Albuquerque) mes të tjerave, duke treguar zellin e tyre për agrikulturën dhe hortikulturën. Madje edhe bima e lules krishna kali (mirabilis jalapa), me ngjyrat e saj të larmishme, qe një prurje e portugezëve. Me mbërritjen e tyre, portugezët u martuan me gra vendase, si pasojë, shumë fjalë portugeze si janala, almari, verandah, çabi, balti, perek, alpin, toalia u futën në fjalorin bengalez. Ata treguan gjithashtu një interes të madh për gjuhën bengaleze. Libri i parë në prozë i shtypur në bengalisht ishte një gramatikë dhe fjalor i parë bengalisht: nga portugezi Manuel da Assumpção, që e ndërmorri këtë detyrë monumentale, ishte hapi i parë në standardizimin dhe shtypjen në bengalisht, që ngadalë ndihmoi në thyerjen e hegjemonisë së persishtes. Edhe sot të krishterët e Bangladeshit mbajnë mbiemra portugezë.

Flamuri i Kompanisë Hollandeze të Indisë Lindore

Ngulimet hollandeze (1610–1824)

Artikulli kryesor: Bengali Hollandez

Kompania Hollandeze e Indisë Lindore menaxhoi një direktorat në Bengal për afërsisht dy shekuj. Direktorati më vonë u bë një koloni e Perandorisë Hollandeze në 1725. Territoret hollandeze në Bengal ju ceduan Britanisë nëpërmjet Traktatit Anglo-Hollandez të vitit 1824. Ngulimet hollandeze në Bengal përfshinin ngulimin hollandez në Raxhshahi, portin kryesor hollandez në Baliapal, ashtu dhe fabrikat në Çhapra (nitrat potasi), Dhaka (muslina), Balasore, Patna, Kosimbazar, Malda, Mirzapur, Murshidabad, Raxhmahal dhe Sherpur.

Bengali dikur llogariste 40% të importeve hollandeze nga Azia, veçanërisht për sa i përket mallrave prej mëndafshi dhe musline.

Ngulimet e hershme angleze (vitet 1600)

Kompania Angleze e Indisë Lindore i krijoi ngulimet e saj të para në Bengal përreth Hughlit gjatë viteve 1630. Ajo mori një leje zyrtare për të tregtuar nga guvernatori mogul Shah Shuxha në 1651. Në 1689, kompania u përpoq të merrte Çitagongun dhe ta bënte qendër të tregtisë së tyre në Bengal, por ekspedita angleze hasi në mbrojtjen e ashpër të portit. Në 1696, anglezë ndërtuan Fortesën William në bregun e lumit Hughli. Fortesa William shërbeu si qendra britanike në India për disa shekuj. Zona përreth Fortesës William në vijim u zhvillua në qytetin e Kalkutës. Qendra tregtimi angleze u shpërndanë në të gjithë Bengalin. Porti në Fortesën William u bë një nga bazat më të rëndësishme navale britanike në Azi, nga ku ekspedita dërgoheshin për në Kinë dhe Azinë Juglindore. Gjuha angleze filloi të përdorej për tregtinë dhe qeverisjen në Bengal.

Ngulimet franceze (1692–1952)

Ngulimet Franceze në Indi përfshinin koloni dhe qendra tregtie në Bengal. Pas lejimit nga guvernatori mogul Shaista Khan në 1692, francezët krijuan ngulimin në Çandernagore. Francezët kishin një prani të madhe në Dhaka, ku një lagje e quajtur Farashganxh u zhvillua në qytetin e vjetër. Një nga zotërimet e shquara franceze përfshinte tokën ku u ndërtua Ahsan Manzili, ku gjendej ndërtesa administrative franceze. Prona ju shit parisë bengaleze, që e shkëmbeu pronën mjaft herë deri sa u bë pronë e Familjes navabe të Dhakës. Francezët ndërtuan një kopësht në Texhgaon. Kosimbazari dhe Balasoreja gjihtashtu bujtën fabrika franceze.

Francezët morën anën e navabit Siraj-ud-Daulah gjatë Betejës së Plasejit në 1757. Si rezultat, prania franceze në Bengal u kufizua vetëm në në koloninë e Çandernagores, që u administrua nga guvernatori në Pondiçerri. Pas pavarësisë së Indisë në 1947, në Çandernagore u mbajt një referendum që i dha fund sundimit kolonial. Francezët e njohën sovranitetin në 1952. Në 1955, Çandernagorja u bë pjesë e shtetit indian të Bengalit Perëndimor.

Ngulimet daneze (1625–1845)

Ngulimi i parë i Kompanisë Daneze të Indisë Lindore në Bengal u vendos në Pipli në 1625. Kompania Daneze më vonë në 1755, fitoi të drejtën të krijonte një qendër tregtimi në Serampore nga navabi Alivardi Khan. Përfaqësuesi i parë i Kurorës Daneze u caktua në 1770. Qyteti u emërtua Frederiknagore. Danezët zhvilluan koloni edhe në ishujt Nicobar në Gjirin e Bengalit. Territoret në Bengal dhe Gjirin e Bengalit ishin pjesë e Indisë Daneze deri në vitin 1845, kur kolonitë daneze iu ceduan Britanisë.

Ngulimi austriak (vitet 1700)

Kompania Ostend e Perandorisë Austriake krijoi një ngulim në Bankipur të Bengalit gjatë shekullit të XVIII.

Robert Clive duke biseduar me Mir Xhafarin, që tradhëtoi navabin e fundit të pavarur bengalez

Kompania Britanike e Indisë Lindore (1772–1858)

Artikulli kryesor: Sundimi i Kompanisë Britanike në Indi

Kur Kompania e Indisë Lindore filloi ta forconte mbrojtjen në Fortesën William (Kalkuta), navabi Siraj Ud Daulah i sulmoi me ikurajimin e francezëve. Nën udhëheqjen e Robert Clive, trupat britanike dhe aleatët e tyre vendorë e zaptuan Çandernagoren në mars 1757 dhe e mundën rëndë navabin më 23 qershor 1757 në Betejën e Plasejit, kur ushtarët e navabit e tradhëtuan atë. Navabi u vra në Murshidabad, ndërsa britanikët vendosën navabin e tyre për Bengalin duke e shtrirë kontrollin e tyre të drejtpërdrejtë në jug. Çandernagorja u ju rikthye francezëve në 1763. Bengalezët u përpoqën të rifitonin territoret e tyre në 1765 në aleancë me perandorin mogul Shah Alami II, por u mundën prapë në Betejën e Buksarit (1765). Si pjesë e traktatit me britanikët, Kompanisë Britanike të Indisë Lindore ju dha e drejta të mblidhte taksa nga provinca. Kështu, kompania u bë mbledhësi perandorak i taksave, ndërsa perandori mogul vijoi ta qeveriste provincën duke caktuar navabët. Në 1772 kjo mënyrë e sundimit vendor u shfuqizua dhe Kompania e Indisë Lindore mori kontrollin e provincës. Qendra e kulturës dhe tregtisë indiane u zhvendos nga Delhi në Kalkuta kur perandori mogul u rrëzua.

Kapitali i grumbulluar nga Bengali i Kompanisë së Indisë Lindore u investua në industri të ndryshme si manufaktura tekstile në Britaninë e Madhe gjatë fazës fillestare të Revolucionit Industrial. Politikat e kompanisë në Bengal gjithashtu çuan në çindustrializimin e industrisë tekstile bengaleze gjatë sundimit të saj.

Gjatë periudhës së sundimit të Kompanisë, në 1770 Bengali]]n e goditi një krizë urie, që vrau miliona. Uria e shkatërroi rajonin ashtu si dhe ekonominë e Kompanisë së Indisë Lindore, duke i detyruar ata të mbështeten ndihmat nga Qeveria Britanike, një akt që do të kontribuonte në Revolucionin Amerikan.

Sundimi i Kurorës Britanike (1858–1947)

Shiko gjithashtu: Raxhi Britanik dhe Presidenca e Bengalit Kolonial

"Victoria Memorial" përkrahë Katetrales së Shën Palit në Kalkuta, ish-kryeqyteti i Indisë Britanike

Rrebelimi Indian i vitit 1857 e zëvendësoi sundimin e kompanisë me kontrollin e drejtpërdrejtë të Kurorës Britanike. Fortesa William vijoi të jetë kryeqyteti i Territoreve të Indisë Britanike. Guvernatori i Bengalit qe guvernatori përgjithshëm i Indisë për shumë vjet. Në 1877, kur Viktoria mori titullin e "Perandoreshës së Indisë", Britania e shpalli Kalkutën kryeqytetin e Raxhit Britanik. Kryeqyteti kolonial u shndërrua në bashkinë e Kalkutës, që shërbeu si kryeqyteti i Indisë për dekada. Një qendër e kultivimit të orizit dhe burimi kryesor botëror i fibrave të jutes; Bengal ishte një nga qendrat më të mëdha industriale të Indisë. Nga vitet 1850, industria u përqëndrua përreth kryeqytetit të Kalkutës. Hekurudha u krijua në Britani në 1825. Ajo u fut në Amerikë në 1833, në Gjermani në 1835, në Itali në 1839, në Francë në 1844 dhe në Spanjë në 1848. Qevria Britanike e futi hekurudhën në Bengal në 1854. Në Bengal gjatë shekullit të XIX u vendosën shumë kompani hekurudhore, duke përfshirë "Eastern Bengal Railway" dhe "Assam Bengal Railway". Porti më i madh detar në Bengalin Britanik ishte Porti i Kalkutës, një nga portet më të ngarkuar në Perandorinë Lindore Britanike. Në 1908 u krijua Bursa e Kalkutës. Porte të tjerë në Bengal përfshinin Portin e Narajanganxh, Porti i Çitagongut dhe Porti i Dhakës. Portet e Bengalit shpesh ishin porte të tregtisë së lirë që mirëprisnin anije nga e gjithë bota. Kishte transport të madh me Burmën Britanike. Në Bengal u krijuan dy universitete gjatë sundimit britanik, duke përfshirë Universitetin e Kalkutës dhe Universitetin e Dhakës. Në secilin distrikt u krijuan kolegje dhe shkolla të shumta. Gjithësesi shumica e popullsisë së Bengalit mbeti e varur nga bujqësia, megjithëse udhëheqësit shoqëror dhe politikë të Bengalit lujtën një rol të rëndësishëm në veprimtarinë shoqërore dhe intelektuale të Indisë, provinca përfshinte disa distrikte shumë të pazhvilluar.

Presidenca e Bengalit kishte prodhimin më të lartë të brendshëm bruto në Indinë Britanike. Bengali bujti qendrat më të përparuara kulturuara në Indinë Britanike. Në Bengal mori formë një ajri kosmolitane dhe eklektike kulturore. Kishte shumë anglofilë, duke përfshirë naib nazimin e Dhakës. Një misionar portugez publikoi librin e parë mbi gramatikën bengaleze. Një studiues hindu prodhoi një përkthim në bengalisht të Kuranit. Megjithatë, bengalezët ishin gjithashtu të ndarë nga feja për shkak të situatës politike në pjesën tjetër të Indisë.

Ndikimi i Rabindranath Tagores në letërsinë bengaleze dhe indiane krahasohet me atë të Shekspirit në botën anglisht-folëse. Në 1913 ai u bë aziatiku i parë që fitoi Çmimin Nobel

Rilindja e Bengalit

Rilindja e Bengalit i referohet një lëvizjeje për reformimin shoqëror gjatë shekullit të XIX dhe fillimit të shekullit të XX në rajonin e Bengalit në Indinë e pandarë nën sundimin Britanik. Historiani Nitish Sengupta e përshkruan atë si të nisur me reformuesin dhe humanistin Raxha Ram Mohan Rojin (1775–1833) dhe të përfunduar me fituesin e parë të Çmimit Nobel në Azi Rabindranath Tagoren (1861–1941). Ky lulëzim i reformatorëve fetarë dhe shoqërorë, studiuesve dhe shkrimtarëve është përshkruar nga historiani David Kopf si "një nga periudhat më kreative në historinë indiane".

Këshilli Legjislativ i Bengalit (1862–1947)

Këshilli Legjislativ i Bengalit ishte trupi kryesor ligjvënës në provincë. U krijua nga Akti i Këshillave Indianë 1861 dhe i reformuar nën Aktin e Këshillave Indianë 1892, Akti i Këshillave Indianë 1909, Akti i Qeverisë së Indisë 1919 dhe Akti i Qeverisë së Indisë 1935. Fillimisht një institucion këshillimor me anëtarë kryesisht evropianë, përfaqësimi i vendasve bengalezë gradualisht u rrit në fillim të shekullit të XX. Në 1935, ai u bë dhoma e lartë e legjislaturës provinciale përkrahë dhomës së ulët të Asamblesë Legjislative të Bengalit. Guvernatori i Bengalit, që ishte njëkohësisht guvernatori i përgjithshëm i Indisë, shpesh u ul në këshill.

Bengali Lindor dhe Asami (1905–1912)

Konferenca Arsimore Muhamedane e Githë Indisë në Dhaka, 1906

Qeveria Britanike arsyetoi se Bengal, duke qenë provinca më e populluar e Indisë, ishte shumë e madhe dhe e vështirë për tu qeverisur. Bengali u nda nga drejtuesit britanikë për qëllime administrative në 1905 në një perëndim kryesisht hindu (duke përfshirë shtetet e tanishme të Biharit dhe Odishës) dhe një lindje kryesisht myslimane (duke përfshirë edhe Asamin). Konfliki hindu – myslimanë u bë më i fortë nëpërmjet kësaj ndarjeje. Ndërsa hindutë indianë nuk ishin dakord me ndarjen duke thënë se ajo ishte një mënyrë për të ndarë Bengalin që ishte i bashkuar nga gjuha dhe historia, myslimanët e mbështesnin atë duke thënë se ajo ishte një hap përpara për shoqërinë myslimane ku myslimanët do të ishin shumicë dhe ata mund të praktikonin lirisht fenë dhe kulturën e tyre. Por për shkak të turbullimit të fortë hindu, britanikët e ribashkuan Bengalin Lindore dhe Perëndimor në 1912, dhe bënë Biharin dhe Orissan një provincë më vete.

Provinca jetëshkurtër e Bengalit Lindor dhe Asamit i dha një shtysë lëvizjes në rritje për vetëvendosje mes nënshtetasve myslimanë indo-britanikë. Lidhja Myslimane e Gjithë Indisë u krijua gjatë një konference mbi arsimimin liberal të bujtur nga navabi i Dhakës në Bengalin Lindor dhe Asam. Këshilli Legjislativ i Bengalit Lindor dhe Asamit ishte trupa ligjvënëse e provincës.

Subhash Çandra Boze

Veprimtaritë rrebele

Bengali luajti një rol të rëndësishëm në lëvizjen e pavarësisë së Indisë (duke përfshirë lëvizjen e Pakistanit), në të cilën grupet revolucionare si Anushilan Samiti dhe Xhugantar ishin mbizotërues. Bengalezët luajtën gjithashtu një rol të shquar në Lëvizjen Indiane të Pavarësisë. Shumë nga propozuesit e hershëm të pavarësisë dhe udhëheqësit në vijim në lëvizje ishin bengalezë. Disa luftëtarë të shquar të lirësë nga Bengali ishin Çitaranxhan Das, Surendranath Banerxhi, Netaxhi Subhas Çandra Boze, Prafulla Çaki, Bagha Xhatin, Khudiram Boze, Surja Sen, Binoj–Badal–Dinesh, Saroxhini Naidu, Batukeshvar Dut, Aurobindo Ghosh, Rashbehari Boze, M. N. Roj, Muzafar Ahmed dhe shumë të tjerë. Disa nga këta udhëheqës, si Netaxhi, nuk e përkrahnin pikëpamjen se mosbindja qytetare e pa-dhunshme ishte mënyrë e vetme për të arritur Pavarësinë Indiane dhe u lidhën me Japaninë për të luftuar kundër Britanisë. Gjatë Luftës së Dytë Botërore Netaxhi ja mbathi në Gjermani nga arresti i shtëpisë në Indi dhe aty ai themeloi Legjionin Indian, një ushtri për të luftuar kundër Qeverisë Britanike, por zhvillimet përmbysëse të luftës e detyruan atë të shkonte në Azinë Juglindore dhe aty u bë bashkë-themelues dhe udhëheqës i Ushtrisë Kombëtare Indiane (e ndryshme nga ushtria e Indisë Britanike) që sfidoi forcat britanike në mjaft pjesë të Indisë. Ai ishte gjithashtu kreu i shtetit të një regjimi paralel të quajtur Qeveria e Përkohshme e Indisë së Lirë ose "Arzi Hukumat-e-Azad Hind", që u njoh dhe mbështet nga Fuqitë e Boshtit. Bengali qe gjithashtu një terren mbështetës për mjaft organizata të shquara revolucionare. Një numër i madh bengalezësh vdiq në përpjekjen për pavarësi dhe shumë u syrgjynosën në "Cellular Jail", burgu shumë i frikshëm i vendosur në Andaman.

Asambleja Legjislative e Bengalit (1937–1947)

Kryeministrat e Bengalit

Asambleja Legjislative e Bengalit ishte legjislatura më e madhe e Indisë Britanike. Ajo u krijua nga Akti i Qeverisë së Indisë 1935 si dhoma e ulët e parlamentit provincial. Asambleja u zgjodh mbi bazën e të ashtuquajturit sistem të "elektorati i ndarë" të krijuar nga "Communal Aëard". Vendet rezervoheshin për bashkësitë e ndryshme fetare, shoqërore dhe profesionale. Partitë kryesore në asamble përfshinin Lidhjen Myslimane të Gjithë Indisë, Partinë e Bujqëve dhe dhënësve të tokës me qera (Krishak Praxha), Kongresi Kombëtar Indian, Partia Svaraxh dhe the Hindu Mahasabha. Kryeministri i Bengalit ishte anëtar i asamblesë.

Lufta e II Botërore

Bengali u përdor si një bazë e Forcave Aleate gjatë Luftës së II Botërore. Bengali ishte i randësishëm strategjikisht gjatë Fushatës së Burmës dhe Ndihmës Aleate për Kinën për të luftuar pushtimet Japaneze. Forcat Ajrore Perandorake Japaneze bombarduan Çitagongun në prill dhe maj 1942; dhe Kalkutën në dhjetor 1942. Japanezët braktisën një pushtim të planifikuar të Bengalit nga Burma. Rruga Ledo u ndërtua mes Bengalit dhe Kinës nëpërmjet zonave të kontrolluara nga aleatët në Burmën veriore për të furnizuar forcat e drejtuara nga Çiang Kai Sheku. Njësitë e Forcave të Armatosura të Shteteve të Bashkuara u vendosën në Fushën Ajrore të Çitagongut gjatë Fushatës së Burmës 1944-1945. Forcat e Komunuelthit përfshinin trupa nga Britania, India, Australia dhe Zelanda e Re.

Uria e Bengalit në 1943 ndodhi gjatë luftës dhe vlerësohet se shkaktoi vdekjen e 2.1–3 milionë njerëzve.

Ndarja e Bengalit (1947)

Ndarja e Bengalit në 1947 la një ndikim të thellë te populli i Bengalit. Thyerja e unitetit hindu-mysliman shkaktoi që Lidhja Myslimane e Gjithë Indisë të kërkonte ndarjen e Indisë në përputhje me Rezolutën e Lahores, që bënte thirrje për përfshirjen e Bengalit në një shtet me shumicë myslimane. Nacionalistët hindu në Bengal ishin të vendosur të bënin distrikte me shumicë hindu pjesë të dominimit Indian. Shumica e anëtarëve në Asamblenë Legjislative të Bengalit votuan për ta mbajtur Bengalin të pandarë. Kryeministri i Bengalit, i mbështetur nga politikanë hindu dhe myslimanë, propozoi një Bengal të Bashkuar si shtet sovran. Megjithatë, Kongresi Kombëtar Indian dhe Hindu Mahasabha nga një anë dhe Lidhja Myslimane nga ana tjetër e detyruan nënmbretin Earl Mountbatten ta ndante Bengalin në vija fetare. Si pasojë, Bengali u nda në shtetin e Bengalit Perëndimor të Indisë dhe provinca e Bengalit Lindor nën Pakistanin, e riemërtuar Pakistani Lindor në 1955. Rajoni i Silhetit në Asam ju bashkua Bengalit Lindor pas një referendumi më 6 korrik 1947.

Shiko edhe

• Historia e Bangladeshit
• Arkitektura e Bengalit
• Presidenca e Bengalit Kolonial
• Historia e Indisë
• India Koloniale
• Historia e Dhakës

Bibliografia

• Salahuddin Ahmed (2004). Bangladesh: Past and Present (në anglisht). APH Publishing. ISBN 978-81-7648469-5. Marrë më 21 janar 2019.
• J. Allan; T. Wolseley Haig; H. H. Dodwell (1934). H. H. Dodwell (red.). The Cambridge Shorter History of India (në anglisht). Cambridge University Press. Marrë më 5 shkurt 2022.
• Muhamad Ibn Batuta (20 mars 2018). Roger Gwynn (red.). In Bengal – Muhammad Ibn Battuta (në anglisht). Përkthyer nga Roger Gwynn. CreateSpace Independent Publishing Platform. isbn-10 1-9866-9301-5, isbn-13 978-1-9866-9301-1. Marrë më 26 janar 2019.
• Johannes Bronkhorst (2011). Buddhism in the Shadoë of Brahmanism (në anglisht). BRILL. ISBN 978-90-04-20140-8.
• Kirti N. Chaudhuri (2006) [1978]. The Trading World of Asia and the English East India Company: 1660–1760 (në anglisht). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-03159-2.
• Sirajul Islam Choudhury, red. (1992). "Harun or-Rashid, Aklam Hussain". History of Bangladesh 1704–1971 (në anglisht) (bot. i 2-të i rishikuar). The Asiatic Society of Bangladesh. isbn-10 984512337-6, isbn-13 978-984512337-2.
• Sirajul Islam Choudhury; Sajahan Miah; Mahfuza Khanam; Sabbir Ahmed, red. (2012). Banglapedia: the National Encyclopedia of Bangladesh (në anglisht) (bot. i 2-të). Dhaka: Banglapedia Trust, Asiatic Society of Bangladesh. ISBN 984-32-0576-6. OCLC 52727562. OL 30677644M. Marrë më 1 qershor 2024.
• Omar Prakash Chouhan (1985). The Dutch East India Company and the Economy of Bengal 1630-1720 (në anglisht). Princeton University Press. ISBN 978-0-691-05447-6.
• Omar Prakash Chouhan (2006). "Mughal Empire". përmbledhur nga John J. McCusker (red.). History of World Trade Since 1450 (në anglisht). Vëll. 1. Macmillan Reference USA. ISBN 0028660706. Marrë më 3 gusht 2017.
• Abdul Momin Chowdhury (1967). Dynastic History of Bengal, c. 750–1200 A.D (në anglisht). Dhaka: The Asiatic Society of Pakistan. ASIN B0006FFATA.
• James Sutherland Cotton; Richard Burn; William Stevenson Meyer, red. (1908). "William Wilson Hunter". Imperial Gazetteer of India: Bomjur – Central India (në anglisht). Vëll. 9. Oxford: New Edition, Clarendon Press. fq. 102.
• C.C. Davies (1957). "XXIII: Rivalries in India". përmbledhur nga J. O. Lindsay (red.). The New Cambridge Modern History (në anglisht). Vëll. VII: Old Regime 1713-1763. Cambridge University Press. isbn-10 0-521-04545-2 isbn-13 978-0-521-04545-2. Marrë më 29 prill 2020.
• Richard Maxwell Eaton (31 korrik 1996). The Rise of Islam and the Bengal Frontier, 1204–1760 (në anglisht). University of California Press. isbn-10 0-520-20507-3, isbn-13 978-0-520-20507-9. Marrë më 29 gusht 2017.
• María Dolores Elizalde; Wang Jianlang (6 nëntor 2017). China's Development from a Global Perspective (në anglisht). Cambridge Scholars Publishing. ISBN 978-1-5275-0417-2.
• "Gupta dynasty (Indian dynasty)". Encyclopædia Britannica (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 30 mars 2010. Marrë më 16 maj 2010.
• "Sri Lanka – History". Encyclopædia Britannica (në anglisht). 14 shkurt 1966. Arkivuar nga origjinali më 21 janar 2019. Marrë më 26 janar 2019.
• "Bengal". Encyclopaedia Iranica (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 30 shtator 2017. Marrë më 19 janar 2019.
• John L. Esposito, red. (2004). "Great Britain". The Islamic World: Past and Present (në anglisht). Vëll. 1. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-516520-3.
• Binoy Ghosh (1 janar 2022). Paschimbanger Sanskriti, part 2 (në bengalisht). Ananda Publisher. ASIN B09RSYKPT4.
• Sujit Kumar Ghosh (2016). Colonial Economy in North Bengal: 1833-1933. Research Monograph Series (në anglisht). Kalkuta: Paschimbanga Anchalik Itihas O Loksanskriti Charcha Kendra. isbn-10 81-926316-6-4, isbn-13 978-81-926316-6-0.
• Meghna Guhathakurta; Willem van Schendel, red. (30 prill 2013). The Bangladesh Reader: History, Culture, Politics (në anglisht). Duke University Press Books. doi:10.1215/9780822395676. isbn-10 0-8223-5304-0, isbn-13 978-0-8223-5304-1.
• Lawrence E. Harrison; Peter L. Berger (2006). Developing Cultures: Case Studies (në anglisht). Routledge. ISBN 978-0415952798. Marrë më 14 shtator 2020.
• James Heitzman; Robert L. Worden, red. (1989). Bangladesh: A Country Study (në anglisht). Uashington: Federal Research Division, Library of Congress. ISBN 978-0160177200. Marrë më 21 janar 2019.
• Syed Ejaz Hussain (2003). The Bengal Sultanate: Politics, Economy and Coins (A.D. 1205–1576) (në anglisht). Manohar. ISBN 978-81-7304-482-3.
• Iftekhar Iqbal (20 tetor 2010). The Bengal Delta: Ecology, State and Social Change, 1840–1943. Cambridge Imperial and Post-Colonial Studies (në anglisht). Londër: Palgrave Macmillan. doi:10.1057/9780230289819. isbn-10 0-230-23183-7, isbn-13 978-0-230-23183-2.
• Muhammed Mufakharul Islam, red. (2004). Socio-Economic History of Bangladesh: Essays in Memory of Professor Shafiqur Rahman (në anglisht). Asiatic Society of Bangladesh. OCLC 156800811.
• Muhammed Mufakharul Islam (3 dhjetor 2007). Bengal Agriculture 1920–1946: A Quantitative Study. Cambridge South Asian Studies (në anglisht). Cambridge University Press. isbn-10 0-521-04985-7, isbn-13 978-0-521-04985-6.
• Samares Kar (2012). "The Millennia Long Migration into Bengal: Rich Genetic Material and Enormous Promise in the Face of Chaos, Corruption, and Criminalization". Spaces & Flows: An International Journal of Urban & Extra Urban Studies (në anglisht). 2 (2): 129–43. Arkivuar nga origjinali më 21 nëntor 2015.
• John Keay (2000). India: A History (në anglisht). Atlantic Monthly Press. ISBN 978-0-87113-800-2.
• David Kopf (dhjetor 1994). "Amiya P. Sen. Hindu Revivalism in Bengal 1872". American Historical Review (Book Review) (në anglisht). 99 (5): 1741–42. doi:10.1086/ahr/99.5.1741-a. JSTOR 2168519.
• Hermann Kulke; Dietmar Rothermund (2004) [1986]. A History of India (në anglisht) (bot. i 4-rt). Routledge. ISBN 978-0-415-32920-0.
• David Lewis (31 tetor 2011). Bangladesh: Politics, Economy and Civil Society (në anglisht). Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-50257-3.
• Maharashtra State Gazetteers: Wardha District (në anglisht) (bot. i 2-të). Bombej: Director of Government Printing, Stationery and Publications, Maharashtra State. 1974. fq. 63. OCLC 77864804.
• Ramesh Chandra Majumdar (15 janar 2003) [1943]. The History of Bengal (në anglisht). Vëll. 1: Hindu Period. B. R. Publishing Corp. isbn-10 81-7646-237-3, isbn-13 978-81-7646-237-2.
• Mahitosh Mandal (2022). "Dalit Resistance during the Bengal Renaissance: Five Anti-Caste Thinkers from Colonial Bengal, India". Caste: A Global Journal on Social Exclusion (në anglisht). 3 (1): 11–30. doi:10.26812/caste.v3i1.367. Arkivuar nga origjinali më 9 gusht 2022. Marrë më 19 gusht 2022.
• Peter James Marshall (2 nëntor 2006) [1987]. Bengal: The British Bridgehead: Eastern India 1740–1828 (në anglisht). Cambridge University Press. isbn-10 0-521-02822-1, isbn-13 978-0-521-02822-6.
• United States. USAF Historical Division (1980) [1961]. "Maxwell Air Force Base, Alabama". përmbledhur nga Maurer Maurer (red.). Air Force Combat Units of World War II: History and Insignia (në anglisht). Zenger Publishing Company. isbn-10 0-89201-092-4, isbn-13 978-0-89201-092-9.
• James B. Minahan (30 gusht 2012). Ethnic Groups of South Asia and the Pacific: An Encyclopedia (në anglisht). ABC-CLIO. ISBN 978-1-59884-660-7.
• Abu al-Fazl ibn Mubarak (1994) [shekulli XVI]. The Akbar Nama of Abu-I-Fazal (në anglisht). Përkthyer nga Henry Beveridge. Low Price Publications. isbn-10 81-8539503-9, isbn-13 978-81-8539503-6.
• Patrick Olivelle (2006). Between the Empires: Society in India 300 BCE to 400 CE (në anglisht). Oxford University Press. ISBN 978-0199775071.
• Oystein Ore (1988). Number Theory and Its History (në anglisht). Courier Dover Publications. ISBN 978-0-486-65620-5.
• Sita Pieris; Ellen Raven (2010). ABIA: South and Southeast Asian Art and Archaeology Index (në anglisht). Vëll. 3. Brill. ISBN 978-9004191488.
• T. Raatan (2004). Encyclopaedia of North-East India: Assam, Meghalaya (në anglisht). Vëll. 1. Kalpaz Publications. isbn-10 8178352737, isbn-13 978-8178352732.
• Hem Chandra Raychaudhuri (1988) [1967]. "India in the Age of the Nandas". përmbledhur nga K. A. Nilakanta Sastri (red.). Age of the Nandas and Mauryas (në anglisht) (bot. i 2-të). Delhi: Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-0466-1. Marrë më 10 maj 2022.
• Indrajit Ray (2011). Bengal Industries and the British Industrial Revolution (1757-1857) (në anglisht). Routledge. ISBN 978-1-136-82552-1. Marrë më 20 janar 2019.
• Mohit Ray (1975). Sudhir Ranjan Das; Amiya Kumar Bandyopadhyay (red.). Nadia Jelar Purakirti (në bengalisht). Purta Bibhag, qeveria e Bengalit Perëndimor.
• Niharranjan Ray (1994). History of the Bengali People: Ancient Period (në anglisht). Përkthyer nga John W. Hood. Orient Longman. isbn-10 086311378-8, isbn-13 978-086311378-9.
• John F. Richards (1993). The Mughal Empire (në anglisht). Vëll. 5.1. Cambridge University Press. isbn-10 0-521-56603-7, isbn-13 978-0-521-56603-2.
• Trudy Ring; Noelle Watson; Paul Schellinger (12 nëntor 2012). Asia and Oceania: International Dictionary of Historic Places (në anglisht). Routledge. ISBN 978-1-136-63979-1.
• Trudy Ring; Robert M. Salkin; Sharon La Boda (1994). International Dictionary of Historic Places: Asia and Oceania (në anglisht). Taylor & Francis. ISBN 978-188496404-6.
• Gulam Hussain Salim (1902). Riyazu-s-Salatin: përkthyer nga persishtja në anglisht si: History of Bengal (në anglisht). Përkthyer nga Abdus Salam. Asiatic Society, Baptist Mission Press.
• Willem van Schendel (12 shkurt 2009). A History of Bangladesh (në anglisht). Cambridge University Press. isbn-10 0-521-67974-5, isbn-13 978-0-521-67974-9.
• Amiya Prosad Sen (1 korrik 1993). Hindu Revivalism in Bengal 1872–1905: Some Essays in Interpretation (në anglisht). Oxford University Press. isbn-10 019563140-4, isbn-13 978-019563140-1.
• Sailendra Nath Sen (1999) [1988]. Ancient Indian History and Civilization (në anglisht). New Age International. ISBN 978-81-224-1198-0. Marrë më 17 nëntor 2018.
• Nitish K. Sengupta (2001). History of the Bengali-speaking People (në anglisht). UBS Publishers' Distributors. isbn-10 81-7476-355-4, isbn-13 978-81-7476-355-6.
• Dinesh Chandra Sircar (1971) [1960]. Studies in the Geography of Ancient and Medieval India (në anglisht) (bot. i 2-të). Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-0690-0. Marrë më 21 janar 2019.
• Junie T. Tong (2016). Finance and Society in 21st Century China: Chinese Culture Versus Western Markets (në anglisht). CRC Press. ISBN 978-1-317-13522-7.
• William J. Topich; Keith A. Leitich (9 janar 2013). The History of Myanmar (në anglisht). ABC-CLIO. ISBN 978-0-313-35725-1.
• Peter Turchin; Jonathan M. Adams; Thomas D. Hall (dhjetor 2006). "East–West Orientation of Historical Empires". Journal of World-Systems Research (në anglisht). 12 (2): 223. ISSN 1076-156X. Arkivuar nga origjinali më 20 maj 2019. Marrë më 12 shtator 2016.
• J. Wise (1873). "Note on Sháh Jalál, the Patron Saint of Silhaț". Journal of the Asiatic Society of Bengal (në anglisht). 42 (3): 280–81. Marrë më 26 janar 2019.
• Bin Yang (2008). Between Winds and Clouds: The Making of Yunnan (PDF) (në anglisht). Columbia University Press. ISBN 978-0-231-14254-0. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 28 shtator 2018. Marrë më 18 janar 2016.

Lidhje të jashtme

• History of Bengal