Jump to content

Historia e librit

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Librat e Ditëlindjeve, një skulpturë në Berlin.
Meshari nga Gjon Buzuku, 1555, libri i parë në gjuhën shqipe.

Historia e librit si një disiplinë e pavarur akademike e pranua vetëm në vitet 1980. Në konstituimin e kësaj disiplinë kanë dhënë kontrubitin e tyre specialistë nga fushat e tekstologjisë, kodikologjisë, bibliografisë, filologjisë, paleografisë, historisë së artit, historisë shoqërore dhe historisë kulturore. Qëllimi i saj kryesor është të tregojë se libri si një objekt i tërësishëm, dhe jo vetëm teksti i përmbajtur brenda tij, është një përcjellës i ndërveprimit midis lexuesve dhe fjalëve.

Para evolucionit të shtypshkronjës, e cila u bë e famshme nga Bibla e Gutenbergut, secili tekst ishte një artikull unik i punuar me dorë, i personalizuar përmes tipareve të projektimit të përfshira nga shkruesi ose skribi, pronari, libruesi dhe ilustruesi. [1] Analiza e secilës pjesë përbërëse të librit zbulon qëllimin e tij, ku dhe si është mbajtur, kush e ka lexuar atë, besimet ideologjike dhe fetare të periudhës dhe nëse lexuesit ndërvepruan me tekstin brenda tij. Edhe mungesa e provave të kësaj natyre na jep të dhëna të vlefshme për natyrën e një libri të veçantë.

Historia e librit si një fushë e veçantë studimore u paraqit në gjysmën e dytë të shekullit XX. Ajo u nxit sidomos nga vepra me titull Printerët dhe komunikimi vizual (1953) shkruar nga William Ivins Jr., pastaj nga vepra L'apparition du livre (Paraqitja e librit: Ndikimi i shtypjes, 1450-1800 ) të vitit 1958 shkruar nga Henri-Jean Martin dhe Lucien Febvresi si dhe libri me titull Gutenberg Galaxy:The Making of Type Man (1962) i autorit Marshall McLuhan. Një tjetër pionier i rëndësishëm në fushën e historisë së librit është edhe Robert Darnton. [2]

Historia e librit fillon me paraqitjen dhe zhvillimin e shkrimit, dhe sidomos të paraqitjes së shpikjeve të ndryshme të kohës si p.sh. letra dhe shtypi, gjë e cila ka vazhduar deri në biznesin e ditëve moderne të shtypjes së librave. Historia më e hershme e librave në të vërtetë fillon me ato që në mënyrë konvencionale në të ardhmen do të quheshin "libra" duke nisur me tableta dylli, rrotulla dhe fletë papirusi. Pastaj u shfaqën dorëshkrimet e lidhura, të shtrenjta dhe të hollësishme të njohura ndryshe si kodikë. Këto i dhanë rrugë vëllimeve të shtypura me makinë gjë që përfundimisht ndikoi në paraqitjen e vëllimeve të shtypura në masë e që mbizotërojnë edhe sot. Librat bashkëkohorë madje mund të mos kenë prezencë fizike me paraqitjen e të ashtuquajturit e-libri (e-book). Libri gjithashtu u bë më i arritshëm edhe për personat me aftësi të kufizuara me paraqitjen e Alfabetit të Brajit. Risia më e fundit në këtë drejtim konsiderohen librat auditiv (me zë).

Lista e librave të shënuar

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Jikji, Mësime të zgjedhura të urtësive budiste dhe mjeshtërve seon - Selected Teachings of Buddhist Sages and Seon Masters, konsiderohet të jetë libri i parë i shtypur, i njohur deri më tani, 1377. Bibliothèque Nationale de France, Paris.
Shënime të shkruara me dorë nga Christopher Columbus në botimin latin të Marko Polos Le livre des merveilles.
  • 1377: Jikji libri i parë i shtypur nga prifti budist korean (Mësime të zgjedhura të urtësive budiste dhe mjeshtërve seon - Selected Teachings of Buddhist Sages and Seon Masters).
  • 1455: The Gutenberg Bible (in Latin) libri i parë i shtypur në Evropë nga Johannes Gutenberg.
  • 1461: Der Ackermann aus Böhmen shtypur nga Albrecht Pfister, libri i parë në gjuhën gjermane.
  • 1470: Il Canzoniere i Francesco Petrarca libri i parë në gjuhën italiane.
  • 1472: Sinodal de Aguilafuente libri i parë në gjuhën spanjolle.
  • 1473: Chronica Hungarorum libri i parë në Hungari. Shtypur nga Andreas Hess në Buda.[3]
  • 1474: Obres e trobes en llaor de la Verge Santa Maria libri i parë në gjuhën valenciane, në Valencia.
  • 1475: Recuyell of the Historyes of Troye libri i parë në gjuhën angleze.
  • 1476: La légende dorée printed nga Guillaume LeRoy, libri i parë në frengjisht.
  • 1476: Aristotle's De Animalibus, libri i parë në fushën e biologjisë, (përkthyer nga gjuha greke) ky libër është një version tjetër nga ai i Albertit të Madh, përkthyer nga gjuha arabe prej Michael Scot.
  • 1476: Grammatica Graeca, sive compendium octo orationis partium, libri i parë i shtypur në gjuhën greke, nga Constantine Lascaris.
  • 1477: Edicioni i parë i librit Geographia nga Klaudio Ptolomeu, në Bolonjë, libri i parë me ilustrime.
  • 1477: Bibla Delft, libri i parë i shtypur në gjuhën holandeze.
  • 1482: Elementet e Euklidit versioni i parë (nga Erhard Ratdolt).
  • 1483: Misal po zakonu rimskoga dvora, libri i parë i shtypur në gjuhën kroate dhe në alfabetin glagolitik.
  • 1485: De Re Aedificatoria, libri i parë nga fusha e arkitekturës
  • 1487: "Pentateuco", libri i parë në Portugali, në gjuhën hebreje, nga Samuel Gacon në Vila-a-Dentro, Faro.
  • 1494: Oktoih libri i parë në gjuhët sllavealfabetin cirilik.
  • 1495: Libri i parë në gjuhën daneze.
  • 1495: Libri i parë në gjuhën suedeze.
  • 1497: "Constituições que fez o Senhor Dom Diogo de Sousa, Bispo do Porto", libri i parë në gjuhën portugeze, nga, Rodrigo Álvares, në Porto.
  • 1499: Catholicon, fjalori i parë tregjuhësh: gjuhën bretoneze, gjuhën frenge dhe në gjuhën latine
  • 1501: Harmonice Musices Odhecaton, nga Ottaviano Petrucci, libri i parë nga fusha e muzikës.
  • 1508: Chepman and Myllar libri i parë në Skotland.
  • 1511: Hieromonk Makarije libri i parë në Vllahi të Rumanisë
  • 1512: Hakob Meghapart libri i parë në gjuhën armene – Urbatagirk.[4]
  • 1513: Hortulus Animae, polonice libri i parë në gjuhën gjuhën polake.
  • 1516: Sefer Aburdraham libri i parë në Maroko, dhe në Afrikë.[5]
  • 1517: Psalter, libri i parë në gjuhën e vjetër belloruse nga Francysk Skaryna
  • 1539: La escala espiritual de San Juan Clímaco, libri i parë në Amerikën Veriore – Meksikë
  • 1541: Bovo-Bukh libri i parë jofetar në gjuhën jidish
  • 1544: Rucouskiria nga Mikael Agricola, libri i parë në gjuhën finlandeze.
  • 1545: Linguae Vasconum Primitiae libri i parë në Basque
  • 1547: Martynas Mažvydas libri i parë në gjuhën lituane, The Simple Words of Catechism
  • 1550: Catechismus nga Primož Trubar libri i parë në gjuhën sllovene.
  • 1555: Meshari nga Gjon Buzuku libri i parë në gjuhën shqipe.
  • 1561: Libri i parë në gjuhën rumune, Tetraevanghelul dhe Întrebare creştinească (njohur edhe si Catehismul) shtypur nga Coresi në Braşov.
  • 1564: Libri i parë në gjuhën irlandeze, Edinburgh, John Knox, 'Liturgy' nga John Carswell.
  • 1564: Libri i parë në Rusi, Apostol, nga Ivan Fyodorov
  • 1571: Libri i parë në Irlandë (Aibidil Gaoidheilge agus Caiticiosma).[6]
  • 1577: Lekah Tov, libri i parë me koemetime në Israel
  • 1581: Ostrog Bible, botimi i parë komplet e Biblës në gjuhën e vjetër sllave
  • 1584: Libri i parë në Amerikën Jugore – Lima, Peru
  • 1593: Doctrina Christiana libri i parë në Filipine
  • 1629: Fjalori i Nikoloz Cholokashvili libri i parë në gjuhën gjeorgjiane
  • 1640: The Bay Psalm Book, libri i parë në Amerikën Veriore Britanike
  • 1651: Abagar – Filip Stanislavov, libri i parë në gjuhën bullgare
  • 1798: Libri i parë në gjuhën osetiane
  • 1802: New South Wales General Standing Orders libri i parë në Australi
  • 1908-09: Aurora Australis, libri i parë në Antarktik, ekspedita e Ernest Shackleton.
  1. ^ Pearson, David (2011). Books As History: The Importance of Books Beyond Their Texts (në anglisht). London: The British Library and Oak Knoll Press. fq. 23. ISBN 978 0 7123 5832 3.
  2. ^ I.R.Willison. "The History of the Book as a Field of Study within the Humanities" (PDF) (në anglisht).
  3. ^ "Chronica Hungarorum". Encyclopaedia Britannica (në anglisht). Marrë më 31 dhjetor 2018.
  4. ^ "The Book of Fridays". World Digital Library (në anglisht). 1512. Marrë më 2013-06-01.
  5. ^ "First Book in Africa – Judaic Treasures". jewishvirtuallibrary.org (në anglisht).
  6. ^ Gillespie, Raymond; Hadfield, Andrew (2 shkurt 2006). The Oxford History of the Irish Book, Volume III : The Irish Book in English, 1550–1800: The Irish Book in English, 1550–1800 (në anglisht). OUP Oxford. fq. 64. ISBN 978-0-19-151433-3.

Burime të zgjedhura

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]