Portugalia

Republika Portugeze; República Portuguesa
Flamuri i Portugalisë	Stema e Portugalisë
	Vendndodhja e Portugalisë Vendndodhja e Portugalisë (e gjelbër e errët) – në Europë ( e gjelbër & gri e errët) ; – në Bashkimin Europian (e gjelbër)
Himni Kombëtar	"A Portuguesa" (Portugezi)
Kryeqyteti	Lisbona (gjithashtu qyteti më i madh)
Gjuha zyrtare	Portugalisht
Krijimi; Themelimi; Rithemelimi; Sovraniteti; Mbretëria; Njohja; Njohja Papale; Rindërtimi; Republika; Ridemokratizimi; Kushtetuta e sotme; Bashkimi në KEE (sot BE)	; 868; 1095; 24 qershor 1128; 26 korrik 1139; 5 tetor 1143; 23 maj 1179; 1 dhjetor 1640; 5 tetor 1910; 25 prill 1974; 25 prill 1976; 1 janar 1986
Anëtarësimi në OKB	14 dhjetor 1955
Forma e qeverisjes	Republikë Gjysmë-presidenciale
President	Marcelo Rebelo de Sousa
Kryeministër	Antonio Costa
Sipërfaqja; – totale; – % ujë	Vëndi i 111-të; 92.212 km² ; 0,5
Popullsia (2014); – totale; – dendësia	Vëndi i 83-të; 10.427.301 banorë; 66,2 banorë/km²
PBB (2016); PBB për banor	204,186 miliard dollarë; 19.611 dollarë
Monedha	Euro (€) (EUR)
Zona kohore; – zakonisht; – në verë	; UTC; UTC+1
Prefiksi telefonik	+351
Kodi i internetit	.pt
Kodi ISO 3166-1	PT

38°25′N 9°07′W / 38.42°N 9.11°W / 38.42; -9.11

Republika Portugeze apo Portugalia (Portugalisht: República Portuguesa) është shtet i ndodhur në pjesën jug-perëndimore të Evropës, me dalje në Oqeanin Atlantik. Portugalia kufizohet në perëndim dhe jug nga Oqeani Atlantik dhe në lindje dhe veri nga Spanja. Në përbërje të shtetit Portugez hyjnë edhe disa ishuj në Oqeanin Atlantik, si: ishujt e Açores dhe Madajra.

Kryeqytet i Portugalisë është Lisbona.

Vendi në të cilën është krijuar kjo republikë, ka pasur një lulëzim konstant po thuaj gjatë 3100 viteve të dominimit të perandorive dhe kulturave të ndryshme që nga iberianët, tartesonët, keltët, fenikasit, kartagjenasit, grekët, romakët, fiset gjermane dhe murishtë. Të gjitha kulturat e këtyre perandorive, mbretërive e popujve të njohur, kanë lënë gjurmë në këtë vend.

Vetë emri i Republikës "Portugali" duket se vjen nga vendi i lashtë sipas emrit romak "Portus Cale", që mendohet të jetë një fjalë e kombinuar latino-greke me kuptimin "Porti i bukur" apo ndonjë kombinacion i fjalëve të popujve të tjerë që kanë lënë gjurmë në bërthamën e perandorisë më të njohur në shekullin e XV dhe të XVI, që shtrihej nga Brazili deri te India.

Historia

Artikulli kryesor: Historia e Portugalisë

Historia e hapësirës që zë sot Portugalia, është e ngjashme me atë të Evropës jug-perëndimore. Gjatë luftërave kundër arabëve, veçohen disa figura si Ferdinati i I-të i Kastielës. Rreth viteve 1300-1400 vije deri tek shpallja e mbretërisë mbretërisë që sundon për disa gjenerata e njohur si dinastia Aviz. Pas disa konflikteve mbretërore, martesave me princa e mbretër spanjoll rreth viteve 1650-1660 vendoset dinastia e quajtur Dinastia Bragança. Më 31 gusht 1911 nxirret kushtetuta e republikës, me të cilën merr fund sundimi monarkë dhe vije deri tek ndarja e kishës nga shteti. Në qershor 1927, gjenerali M. De Oliveita Gomes da Costa merr sundimin dhe vendosë diktaturën e tij.

Gjatë luftës së dytë botërore ishte neutrale dhe më 1949 pason anëtarësimi në NATO dhe lëshimi për ShBA i bazës në Azoren. Më 1955 anëtarësohet në Kombet e bashkuara, ndërsa më 1979 fillon bisedimet me Bashkimin Evropian.

Në politiken e jashtme tenton të mbrojë pronat e kohës së kolonive të cilat që nga 1951 zyrtarisht thirren provincat e jashtme. Suksei që vlenë të përmendet në këtë drejtim është ai në Timorin lindor.

Politika

Artikulli kryesor: Sistemi shtetërorë në Portugali

Pas kushtetutës së 10 prillit 1976 e cila ishte në fuqi që nga 25 prilli i po ati viti, Portugalia ishte republikë demokratike e cila kuptohet si kalim pa klasa në socializëm. Sipas kushtetutës me tendenca socialiste, për dëmshpërblime të tokave të pronarëve të mëdhenj, kushtetuta mund të ndryshohej më së shpejti në tetor të 1980-ës dhe pastaj çdo 5 vite në raste të veçanta. Kryepari i shtetit, sipas kësaj kushtetute është presidenti i republikës, i zgjedhur me mandat 5 vjeçar. Në të njëjtën kohë kryepari është edhe president i këshillit revolucionar 20 anëtarësh që janë këshilltarë të organit kontrollues të zbatimit të kushtetutës dhe janë ligj vënës për çështje ushtarake. Përndryshe ligj vënia ishte në duar të kuvendit të Republikës ("Assembleia da Republica") i përbërë nga 263 delegatë me mandat 4-vjeçar. Republika udhëhiqet nga një kryeministër i zgjedhur nga presidenti si dhe nga ministrat dhe sekretarët e shtetit.

Njësitë administrative

Artikulli kryesor: Njësitë administrative të Portugalisë

Portugalia ka një strukturë të komplikuar të ndarjes administrative. Baza e kësaj strukture janë 308 komunat (portugalisht concelhos dhe njëjës concelho), të cilat ndahen në 4,000 bashkësi lokale (portugalisht freguesias, dhe njëjës — freguesia). Të gjitha këto përmblidhen në nivele më të larta, disa në rrethe administrative e disa në bashkësi të tjera të ndara sipas interesave p.sh.m. në komuna turistike të quajtura ndryshe edhe zona turistike), Përveç kësaj ka edhe bashkësi të krijuara sipas interesit historik si: Alentejo, Algarve, Beira, Douro Litoral, Estremadura, Minho, Ribatejo, dhe Trás-os-Montes.

Gjeografia

Artikulli kryesor: Gjeografia e Portugalisë

Klima e Portugalisë është oqeanike e ndryshueshme, e ftohtë dhe me reshje në veri ndërsa në jug e ngrohtë.

Pjesa më e madhe e relievit të Portugalisë është terren malorë në veri të lumit Tagus dhe terren i vrazhdë në jug. Pika më e ultë e relievit gjendet përgjatë bregdetit të oqeanit Atlantik dhe ajo më e larta në lartësi mbidetare prej 2,351 metrave në vendin e quajtur "Pika e vjetër" (por.: Ponta do Pico) në Azores. Ishujt e portugalise janë arkipelagu i Azoreve 1500 km larg brigjeve evropiane dhe ate te madeiras 500 km larg brigjeve afrikane.

Portugalia ka kushte të mira për zhvillimin e bujqësisë dhe të blegtorisë. Ky vend është shumë i njohur për prodhimine verërave (Porto, Madera), vajit të ullirit, për Drurin e Tapës (vendin e parë në botë) dhe orizit etj.

Demografia

Artikulli kryesor: Demografia e Portugalisë

Popullsia e Portugalisë është në një përqindje të madhe homogjene si nga gjuha dhe religjioni. Për nga përbërja etnike e popullsisë, ajo është një kombinim i popullsive para Romake, Iberianët dhe Keltëve të cilët dominonin në këto troje në kohën e Romës antike.

Ekonomia


Demografia e Portugalisë (INE, Lisbon)
Viti	Banorë	Rritja	Viti	Banorë	Rritja
1864	4,188,419	-	1950	8,510,240	10.2%
1890	5,049,729	20.5%	1960	8,851,240	4.0%
1911	5,969,056	18,2%	1970	8,648,369	-2.3%
1920	6,032,991	1,1%	1981	9,833,041	13.7%
1930	6,825,883	13.1%	1991	9,862,540	0.3%
1940	7,722,152	13.1%	2001	10,356,117	5.0%