Sllovenia

Republika e Sllovenisë Republika Slovenija
Flamuri Stema
Himni: Zdravljica
Vendndodhja e Sllovenisë Vendndodhja e Sllovenisë   (e gjelbër e errët) –  në Evropë   ( e gjelbër & gri e errët) –  në Bashkimi Evropian   (e gjelbër)
Kryeqyteti	Lubjana 46°03′05″N 14°30′22″E
Qyteti më i madh	kryeqyteti
Gjuhët zyrtare	Sllovenisht
Recognised regional languages	Italisht Hungarisht
Feja (2018)	77.8% Krishterimi 73.4% Katolicizmi 3.7% Ortodoksia 0.7% krishterë të tjerë 18.3% pa fe 3.9% të tjerë
Demonim(et)	Slloven/e
Qeverisja	Republika parlamentare unitare
• Presidenti	Nataša Pirc Musar
• Kryeministri	Robert Golob
Legjislatura	Parlamenti
• Upper house	Këshilli Kombëtarl
• Lower house	Asambleja Kombëtare
Themelimi
• Shteti i Sllovenëve, Kroatëve dhe Serbëve	29 tetor 1918
• Mbretëria e Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve	1 dhjetor 1918
• Komiteti Slloven i Çlirimit Kombëtar	19 shkurt 1944
• Republika Socialiste Federative e Jugosllavisë	29 korrik 1944
• Pavarësia nga Jugosllavia	25 qershor 1991
• Nënshkrimi i Marrëveshjes së Brionit	7 korrik 1991
• Kushtetuta e tanishme	23 dhjetor 1991
Sipërfaqja
• Gjithsej	20,271 km2 (7,827 sq mi) (150-të)
• Uji (%)	0.7
Popullsia
• Llogaritja 2024	2,130,850 (145-të)
• 2002 census	1,964,036
• Dendësia	103/km2 (266.8/sq mi) (114-të)
GDP (PPP)	Llogaritja 2025
• Gjithsej	$123.453 billion (99-të)
•  Për kokë banori	$57,984 (34th)
PBB (nominal)	Llogaritja 2025
• Gjithsej	$75.224 billion (85-të)
• Për kokë banori	$35,332 (33rd)
Gini (2023)	23.4 low inequality
HDI (2023)	0.931 very high (21st)
Valuta	Euro (€) (EUR)
Zona kohore	UTC+1 (CET)
• Verës (DST)	UTC+2 (CEST)
Formati i datës	dd. mm. yyyy (slloven) dd/mm/yyyy (italian) yyyy. mm. dd. (hungarez)
Prefiksi telefonik	+386
Kodi ISO 3166	SI
TLD në internet	.si

Sllovenia, zyrtarisht Republika e Sllovenisë është një vend në Evropën Qendrore. Kufizohet me [[Italia|Italinë] në perëndim, Austrinë në veri, Hungarinë në verilindje, Kroacinë në jug dhe juglindje, dhe një vijë të shkurtër bregdetare brenda Detit Adriatik në jugperëndim, i cili është pjesë e Detit Mesdhe.. Sllovenia është kryesisht malore dhe e pyllëzuar, mbulon 20,271 kilometra katrorë dhe ka një popullsi prej afërsisht 2.1 milion banorësh. Gjuha zyrtare është sllovenishtja. Sllovenia ka një klimë kryesisht kontinentale të butë, me përjashtim të Slovene Littoral dhe Alpeve Juliane. Lubjana, kryeqyteti dhe qyteti më i madh i Sllovenisë, është i vendosur gjeografikisht pranë qendrës së vendit. Qendra të tjera më të mëdha urbane janë Maribor, Ptuj, Kranj, Celje dhe Koper.

Territori i Sllovenisë ka qenë pjesë e shumë shteteve të ndryshme: Perandorisë Bizantine, Perandorisë Karolingiane, Perandorisë së Shenjtë Romake, Mbretërisë së Hungarisë, Republikës së Venedikut, Krahinave Ilire të Perandorisë së Parë Franceze të Napoleonit dhe Perandorisë Habsburge. Në tetor 1918, sllovenët bashkëthemeluan Shtetin e Sllovenëve, Kroatëve dhe Serbëve. Në dhjetor 1918, ata u bashkuan me Mbretërinë e Malit të Zi dhe Mbretërinë e Serbisë në Mbretërinë Jugosllave. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, Gjermania, Italia, dhe Hungaria pushtuan dhe aneksuan Slloveninë, me një zonë të vogël të transferuar në Shtetin e Pavarur të Kroacisë, një shtet kukull nazist i saposhpallur. Në vitin 1945, ajo u bë përsëri pjesë e Jugosllavisë. Pas luftës, Jugosllavia ishte aleate me Bllokun Lindor, por pas ndarjes Tito-Stalin të vitit 1948, ajo kurrë nuk u bashkua me Paktin e Varshavës dhe në vitin 1961 u bë një nga themeluesit e Lëvizjes së Paangazhuar. Në qershor të vitit 1991, Sllovenia shpalli pavarësinë nga Jugosllavia dhe u bë një shtet i pavarur sovran.

Sllovenia është një vend i zhvilluar, me një ekonomi me të ardhura të larta të karakterizuar nga një përzierje e industrive tradicionale, siç janë prodhimi dhe bujqësia, dhe sektorëve modernë, siç janë teknologjia e informacionit dhe shërbimet financiare. Ekonomia është shumë e varur nga tregtia e jashtme, me eksportet që përbëjnë një pjesë të konsiderueshme të PBB-së së vendit. Sllovenia është anëtare e Këshillit të Evropës, Bashkimit Evropian, Kombeve të Bashkuara, NATO-s, Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë dhe shoqatave të tjera në bashkësinë globale.

Historia

Artikulli kryesor: Historia e Sllovenisë

Koha parahistorike deri në vendbanimet sllave

Koha parahistorike

Sllovenia e sotme ka qenë e banuar që nga kohët parahistorike. Një kockë me vrima e një ariu shpelle, që daton nga 43100 ± 700 Para Krishtit, e gjetur në vitin 1995 në shpellën e Divje Babe pranë Cerknos, është ndoshta instrumenti më i vjetër muzikor i zbuluar në botë.

Një kockë ariu shpelle e çpuar, ndoshta fyell e gjetur në shpellën Divje Babe.

Në vitet 1920 dhe 1930, objekte që i përkasin Kro-manjonit tilla si kocka të çpuara, kocka me majë dhe gjilpëra kocke janë gjetur nga arkeologu Srecko Brodar në Shpellën e Potokut.

Në vitin 2002, mbetjet e një grupi banesash mbi 4500 vjet të vjetra u zbuluan në Moçalet e Ljubljanës, dhe mbrohen tani si një Vend i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s, së bashku me Rrotën e Drurit të Moçaleve të Ljubljanës, rrota më e vjetër prej druri në botë. Kjo tregon që rrota prej druri u shfaq pothuajse në të njëjtën kohë në Mesopotami dhe në Evropë. Në Epokën e Hekurit, Sllovenia e sotme banohej nga ilirët dhe fiset kelte deri në shekullin i Para Krishtit.

Periudha romake

Kur romakët pushtuan zonën, ata krijuan krahinat e Panonias, dhe Norikumit dhe Slovenia e sotme perëndimore u përfshi direkt nën Italinë romake si pjesë e rajonit X Venetia et Istria. Romakët krijuan posta në Emona (Lubjanë), Poetovio (Ptuj), dhe Celeia (Celje) dhe ndërtuan rrugë tregtare dhe ushtarake që shtriheshin në të gjithë territorin slloven nga Italia në Pannonia. Në shekujt 5 dhe 6, zona ishte objekt i pushtimeve nga Hunët dhe fiseve gjermanike gjatë inkursionet të tyre në Itali. Një pjesë në thellësi të shtetit mbrohej me një brez muresh dhe kullash mbrojtëse të quajtura Claustra Alpium Iuliarum. Një betejë vendimtare midis Theodosius I dhe Eugenius u zhvillua në Luginën Vipava në 394.

Muti jugor i Emonas romake

Vendbanimet sllave

Fiset sllave emigruan në zonën Alpine pas largimit drejt perëndimit të Lombardëve (fisit fundit gjermanik) në 568, dhe nën presion nga Avarët krijuan një vendbanim sllav në Alpet Lindore. Nga 623 në 624 ose ndoshta 626 e më pas, Mbreti Samo bashkoi sllavët Alpinë dhe perëndimorë kundër avarëve dhe gjermanëve dhe të krijuar atë që është përmendur si Mbretëria e Samos. Pas shpërbërjes së saj pas vdekjes së Samo në 658 apo 659, paraardhësit e sllovenëve të vendosur në Karinthian e sotme formuan dukatin e pavarur të Karantania. Pjesë të tjera të Sllovenisë së sotme u sundua sërish nga avarët para fitores së Karlit të Madh mbi ta në 803.

Mesjeta deri ne fillimet e koheve moderne

Në mes të shekullit të 8-të, Karantania u bë një dukat vasal nën sundimin e bavarezët, të cilët filluan përhapjen e krishtërimit. Tri dekada më vonë, karantanianët u përfshinë, së bashku me bavarezët, në Perandorinë Karolingiane. Gjatë të njëjtës periudhë Carniola, gjithashtu, u vu nën Frankët, dhe u kristianizua nga Aquileia. Pas rebelimit anti-frank të Liudewit në fillim të shekullit të 9-të, Frankët hoqën princët Karantanianë, duke i zëvendësuar ata me dukët e tyre kufitarë. Rrjedhimisht, sistemi feudal frank arriti territorin slloven.

Pas fitores së perandorit Otto I mbi hungarezët në 955, territori slloven u nda në një numër rajonesh kufitarë të Perandorisë së Shenjtë Romake. Karantania, duke qenë më e rëndësishmja, u ngrit në Dukatin e Karinthias në 976.

Gjeografia

Artikulli kryesor: Gjeografia e Sllovenisë

Pamje e relievit të Sllovenisë

Sipërfaqja e përgjithshme e Sllovenisë është 20,273 km², shtrihet rreth koordinatave gjeografike 46 07 V, 14 49 L dhe 20,151 km² të kësaj sipërfaqeje janë tokë ndërsa 122 km² ujë.

Vija bregdetare e Sllovenisë është 46.6 km e gjatë ndërsa vija kufitare tokësore është 1,334 km i gjatë.

Klima e Sllovenisë është klimë e Mesdheut në bregdet dhe kontinentale e alpine në brendi të vendit. Përndryshe e ngjashme me klimën e Shqipërisë por pak më e ftohtë dhe më e lagësht.

Relievi i Sllovenisë përbëhet nga terreni bregdetar në pjesët përgjatë Adriatikut pas së cilës vijnë katundet, malet dhe bjeshkët e përziera me shumë lumenj në kufirin verior dhe verilindor. Pika më e ulët e relievit gjendet përgjatë bregdetit Adriatik kurse ajo më e lara në lartësi mbidetare prej 2,864 metrash në majën e malit Triglav.

Politika

Artikulli kryesor: Sistemi shtetëror në Slloveni

Pallati Presidencial, Lubjanë

Sllovenia është një republikë me demokraci parlamentare me një sistem shumëpartiak. Kreu i shtetit është presidenti, i cili zgjidhet me votë popullore dhe ka një rol të rëndësishëm integrues. Presidenti zgjidhet për pesë vjet dhe maksimumi për dy mandate radhazi. Presidenti ka një rol përfaqësues dhe është komandanti suprem i forcave të armatosura sllovene.

Autoriteti ekzekutiv dhe administrativ në Slloveni mbahet nga Qeveria e Sllovenisë, e kryesuar nga kryeministri dhe këshilli i ministrave ose kabineti, të cilët zgjidhen nga Asambleja Kombëtare. Autoriteti legjislativ mbahet nga parlamenti dydhomësh, i karakterizuar nga një dualitet asimetrik. Pjesa më e madhe e pushtetit është përqendruar në Asamblenë Kombëtare, e cila përbëhet nga nëntëdhjetë anëtarë. Nga këta, 88 zgjidhen nga të gjithë qytetarët në një sistem përfaqësimi proporcional, ndërsa dy zgjidhen nga anëtarët e regjistruar të pakicave autoktone hungareze dhe italiane. Zgjedhjet zhvillohen çdo katër vjet. Këshilli Kombëtar, i përbërë nga dyzet anëtarë, të emëruar për të përfaqësuar grupet e interesit social, ekonomik, profesional dhe lokal, ka një fuqi të kufizuar këshillimore dhe kontrolluese.

Ushtria

Artikulli kryesor: Ushtria e Sllovenisë

Forcat e Armatosura Sllovene ofrojnë mbrojtje ushtarake në mënyrë të pavarur ose brenda një aleance, në përputhje me marrëveshjet ndërkombëtare. Që nga heqja e rekrutimit ushtarak në vitin 2003, ato janë të organizuara si një ushtri plotësisht profesionale. Komandanti i përgjithshëm është Presidenti i Republikës së Sllovenisë, ndërsa komanda operative është në kompetencë të Shefit të Shtabit të Përgjithshëm të Forcave të Armatosura Sllovene. Në vitin 2016, shpenzimet ushtarake ishin rreth 0.91% të PBB-së së vendit. Që nga anëtarësimi në NATO, Forcat e Armatosura Sllovene kanë marrë një pjesë më aktive në mbështetjen e paqes ndërkombëtare. Ato kanë marrë pjesë në operacione mbështetëse të paqes dhe aktivitete humanitare. Ndër të tjera, ushtarët sllovenë janë pjesë e forcave ndërkombëtare që shërbejnë në Bosnjë dhe Hercegovinë, Kosovë dhe Afganistan. Sipas Indeksit Global të Paqes 2024, vendi është vendi i 9-të më paqësor në botë.

Ndarja administrative

Bashkitë

Zyrtarisht, Sllovenia është e ndarë në 212 bashki (njëmbëdhjetë nga të cilat kanë statusin e bashkive urbane). Bashkitë janë të vetmet njësi të autonomisë lokale në Slloveni. Çdo bashki drejtohet nga një kryetar bashkie (župan), i zgjedhur çdo katër vjet me votim popullor, dhe këshillin bashkiak (občinski svet). Në shumicën e bashkive, këshilli bashkiak zgjidhet përmes sistemit të përfaqësimit proporcional; vetëm disa bashki më të vogla përdorin sistemin e votimit maxhoritar. Në bashkitë urbane, këshillat bashkiake quhen këshilla të qytetit. Çdo bashki gjithashtu ka një shef të Administratës Bashkiake (načelnik občinske uprave), i emëruar nga kryetari i bashkisë, i cili është përgjegjës për funksionimin e administratës lokale.

Ndarjet administrative

Nuk ka njësi të ndërmjetme zyrtare midis komunave dhe Republikës së Sllovenisë. Të 62 qarqet administrative, të quajtur zyrtarisht "Njësitë administrative" (upravne enote), janë vetëm nënndarje të administratës qeveritare kombëtare dhe emërtohen sipas bazave të tyre përkatëse të zyrave qeveritare.

Rajonet tradicionale

Rajonet tradicionale të Sllovenisë bazohen në ish-tokat e kurorës së Habsburgëve, të cilat përfshinin Karniolën, Karinthia, Styria, dhe Littoral. Më të fortë se sa me Karniolën në tërësi, ose me Slloveninë si shtet, sllovenët kanë tendencë të identifikohen me rajonet tradicionale të [Slovene Littoral]], Prekmurje dhe (nën)rajonet tradicionale, siç janë Karniola e Sipërme, Karniola e Poshtme dhe, në një masë më të vogël, Karniola e Brendshme.

Kryeqyteti, Lubjana, historikisht ishte selia administrative e Karniolës dhe i përkiste Karniolës së Brendshme, përveç distriktit Šentvid, i cili ishte në Karniolën e Sipërme dhe gjithashtu ku ishte kufiri midis territorit të aneksuar nga Gjermania dhe Provincës Italiane të Lubjanës gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Rajone statistikore

Rajonet statistikore: 1. Gorizia, 2. Carniola e Sipërme, 3. Carinthia, 4. Drava, 5. Mura, 6. Sllovenia Qendrore, 7. Sava Qendrore, 8. Savinja, 9. Bregdetar-Karstik, 10. Carniola e Brendshme-Karstike , 11. Sllovenia Juglindore, 12. Sava e Poshtme

Dymbëdhjetë rajonet statistikore nuk kanë asnjë funksion administrativ dhe janë të ndarë në dy makrorajone për qëllime të politikës rajonale të Bashkimit Evropian. Këto dy makrorajone janë:

• Sllovenia Lindore (Vzhodna Slovenija - SI01), që përfshin Murën, Dravën, Karinthian, Savinjën, Savën Qendrore, Savën e Poshtme, Slloveninë Juglindore, dhe Karniolën-Karstike.
• Sllovenia Perëndimore (Zahodna Slovenija - SI02), që përfshin Slloveninë Qendrore, Karniolën e Sipërme, Gorician, dhe Bregdin-Karstike.

Ekonomia

Liqeni i Bledit

Artikulli kryesor: Ekonomia e Sllovenisë

Me zhvillim ekonomik Sllovenia përkujton Zvicrën. Me pasuri natyrore që ka, Sllovenia nuk i plotëson nevojat e vendit. Ajo shquhet për potencial të konsiderueshëm të hidroenergjisë, por jo edhe për rezervat e qymyrit dhe të naftës. Prodhimtaria vjetore e qymyrit është 5,5 milion tonë dhe nuk i plotëson nevojat e ekonomisë së vendit. Qymyri është i kualitetit të dobët, përkatësisht është llojit të linjitit. Prodhimtaria vjetore e naftës është më tepër simbolike me 2 000 ton. Baza energjetike e Sllovenisë është 12 miliard kWh, e përfituar në pjesën më të madhe nga energjia e ujit, centralit bërthamor në Kërshko dhe më pak nga qymyri. Mirëpo edhe kjo bazë e energjisë nuk i plotëson kërkesat gjithnji më të mëdha të industrisë së vendit. Këtë deficit në energji e plotëson me import nga shtetet fqinje.

Nga pasuritë natyrore Sllovenia shquhet me nxjerrjen e Zhivës (12 tonë) dhe të xehes së plumbit dhe zinkut. Këto pak pasuri natyrore nuk i plotësojnë kërkesat e ekonomisë së vendit. Andaj Sllovenia varet nga importi i lëndëve të para.

Demografia

Artikulli kryesor: Demografia e Sllovenisë

Sllovenia me 20.251 km2 sipërfaqe dhe me rreth 2 milion banorë hyn në grupin e shteteve të vogla të Evropës. Pjesa më e madhe e popullsisë janë slloven (88%), ndërsa nacionalitetet tjera janë kroatët me rreth 3%, serbët 2% etj.

Kultura

Artikulli kryesor: Kultura e Sllovenisë

Lidhje të jashtme

• Slovenia.si. Your gateway to information on Slovenia.
• Republika e Sllovenisë Institucionet zyrtare
• Turizmi në Slloveni
• Malet në Slloveni