Sllovenia

Republika e Sllovenisë; Republika Slovenija
Flamuri i Sllovenisë	Stema e Sllovenisë
	Vendndodhja e Sllovenisë Vendndodhja e Sllovenisë (e gjelbër e errët) – në Europë ( e gjelbër & gri e errët) ; – në Bashkimin Europian (e gjelbër)
Himni Kombëtar	Zdravljica (Dollia)
Kryeqyteti	Lubjana
Gjuha zyrtare	Sllovenisht
Pavarësia	25 qershor 1991
Anëtarësimi në OKB	22 maj 1992
Forma e qeverisjes	Republikë Parlamentare
President	Nataša Pirc-Musar
Kryeministër	Robert Golob
Sipërfaqja; – totale; – % ujë	Vëndi i 154-të; 20.273 km² ; 0,7
Popullsia (2014); – totale; – dendësia	Vëndi i 144-të; 2.061.085 banorë; 101 banorë/km²
PBB (2015); PBB për banor	43,021 miliard dollarë; 20.849 dollarë
Monedha	Euro (€) (EUR)
Zona kohore; – zakonisht; – në verë	; UTC+1; UTC+2
Prefiksi telefonik	+386
Kodi i internetit	.si
Kodi ISO 3166-1	SI

46°04′N 14°29′E / 46.07°N 14.49°E / 46.07; 14.49

Republika e Sllovenisë (sllovenisht: Republika Slovenija) është një vend bregdetar pranë Alpeve në Europën jugore. Në perëndim kufizohet me Italinë, Detin Adriatik në jug-perendim të saj ndodhet Kroacia ndërsa Hungaria në lindje-perendim dhe Austria në veri.

Republika e Sllovenisë është një republikë parlamentare dhe anëtare e Kombeve të Bashkuara, Bashkimit Europian, dhe NATO-s. Kryeqyteti i saj dhe qyteti më i madh është Lubjana.

Territori i Sllovenisë është kryesisht malor me një klimë kryesisht kontinentale, me përjashtim të bregdetit slloven që ka një klimë mesdhetare dhe zonën veri-perëndimore që ka një klimë alpine. Përveç kësaj, Alpet Dinarike dhe Fusha Pannoniane takohen në territorin e Sllovenisë. Vendi ka një diversitet të rëndësishëm biologjik. Ai është një nga shtetet më të pasur me ujë në Europë, me një rrjet të dendur lumor dhe rrjedha ujore të mëdha karstike nëntokësore. Mbi gjysma e territorit është e mbuluar me pyje.

Në Slloveni takohen gjuhët sllave, gjermanike, romançe dhe hungareze. Edhe pse popullsia nuk është homogjene, shumica është sllovene. Sllovenishtja është gjuhë zyrtare në të gjithë vendin, ndërsa italishtja dhe hungarishtja janë gjuhë rajonale bashkë-zyrtare të pakicave në ato komuna ku pakicat italiane dhe hungareze janë të pranishme. Sllovenia është një vend kryesisht sekular, por kultura dhe identiteti i tij janë ndikuar ndjeshëm nga katolicizmi, si dhe Lutheranizmi. Ekonomia e Sllovenisë është i vogël, e hapur, dhe e orientuar nga eksporti dhe ka qenë e ndikuar fuqishëm nga kushtet ndërkombëtare. Ajo u dëmtua rëndë nga kriza e Eurozonës, që filloi në fund të viteve 2000. Fusha kryesore ekonomike është ajo e shërbimeve e pasuar nga industria dhe ndërtimi.

Historikisht, territori aktual i Sllovenisë ishte pjesë e shumë formacioneve shtetërore të ndryshme, duke përfshirë Perandorinë Romake dhe Perandorinë e Shenjtë Romake, e ndjekur nga Monarkia Habsburge. Në tetor të vitit 1918, sllovenët ushtruan vetëvendosjen për herë të parë duke bashkë-themeluar Shtetin e Sllovenëve, Kroatëve dhe Serbëve, të panjohur ndërkombëtarisht, i cili u bashkua në dhjetor me Mbretërinë e Serbisë në Mbretërinë e Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve (u quajt Mbretëria e Jugosllavisë në 1929). Gjatë Luftës së Dytë Botërore, Sllovenia u pushtua dhe u aneksua nga Gjermania, Italia dhe Hungaria, me një sipërfaqe të vogël të transferuar në Shtetin e Pavarur të Kroacisë, një shtet nazist kukull. Pas kësaj, ai ishte anëtar themelues i Republikës Federative Popullore e Jugosllavisë, që më vonë u quajt Republikën Socialiste Federative e Jugosllavisë. Në qershor të vitit 1991, pas futjes së demokracisë përfaqësuese shumëpartiake, Sllovenia u nda nga Jugosllavia dhe u bë një shtet i pavarur. Në vitin 2004, ajo hyri në NATO dhe në Bashkimin Europian. në vitin 2007 u bë vendi i parë ish-komunist që iu bashkua Eurozonës, dhe në vitin 2010 u bashkua me OECD, një shoqatë globale e vendeve të zhvilluara me të ardhura të larta.

Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Artikulli kryesor Historia e Sllovenisë

Koha parahistorike deri në vendbanimet sllave[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Koha parahistorike[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Sllovenia e sotme ka qenë e banuar që nga kohët parahistorike. Një kockë me vrima e një ariu shpelle, që daton nga 43100 ± 700 Para Krishtit, e gjetur në vitin 1995 në shpellën e Divje Babe pranë Cerknos, është ndoshta instrumenti më i vjetër muzikor i zbuluar në botë.

Në vitet 1920 dhe 1930, objekte që i përkasin Kro-manjonit tilla si kocka të çpuara, kocka me majë dhe gjilpëra kocke janë gjetur nga arkeologu Srecko Brodar në Shpellën e Potokut.

Në vitin 2002, mbetjet e një grupi banesash mbi 4500 vjet të vjetra u zbuluan në Moçalet e Ljubljanës, dhe mbrohen tani si një Vend i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s, së bashku me Rrotën e Drurit të Moçaleve të Ljubljanës, rrota më e vjetër prej druri në botë. Kjo tregon që rrota prej druri u shfaq pothuajse në të njëjtën kohë në Mesopotami dhe në Evropë. Në Epokën e Hekurit, Sllovenia e sotme banohej nga ilirët dhe fiset kelte deri në shekullin i Para Krishtit.

Periudha romake[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Kur romakët pushtuan zonën, ata krijuan krahinat e Panonias, dhe Norikumit dhe Slovenia e sotme perëndimore u përfshi direkt nën Italinë romake si pjesë e rajonit X Venetia et Istria. Romakët krijuan posta në Emona (Lubjanë), Poetovio (Ptuj), dhe Celeia (Celje) dhe ndërtuan rrugë tregtare dhe ushtarake që shtriheshin në të gjithë territorin slloven nga Italia në Pannonia. Në shekujt 5 dhe 6, zona ishte objekt i pushtimeve nga Hunët dhe fiseve gjermanike gjatë inkursionet të tyre në Itali. Një pjesë në thellësi të shtetit mbrohej me një brez muresh dhe kullash mbrojtëse të quajtura Claustra Alpium Iuliarum. Një betejë vendimtare midis Theodosius I dhe Eugenius u zhvillua në Luginën Vipava në 394.

Vendbanimet sllave[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Fiset sllave emigruan në zonën Alpine pas largimit drejt perëndimit të Lombardëve (fisit fundit gjermanik) në 568, dhe nën presion nga Avarët krijuan një vendbanim sllav në Alpet Lindore. Nga 623 në 624 ose ndoshta 626 e më pas, Mbreti Samo bashkoi sllavët Alpinë dhe perëndimorë kundër avarëve dhe gjermanëve dhe të krijuar atë që është përmendur si Mbretëria e Samos. Pas shpërbërjes së saj pas vdekjes së Samo në 658 apo 659, paraardhësit e sllovenëve të vendosur në Karinthian e sotme formuan dukatin e pavarur të Karantania. Pjesë të tjera të Sllovenisë së sotme u sundua sërish nga avarët para fitores së Karlit të Madh mbi ta në 803.

Mesjeta deri ne fillimet e koheve moderne[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në mes të shekullit të 8-të, Karantania u bë një dukat vasal nën sundimin e bavarezët, të cilët filluan përhapjen e krishtërimit. Tri dekada më vonë, karantanianët u përfshinë, së bashku me bavarezët, në Perandorinë Karolingiane. Gjatë të njëjtës periudhë Carniola, gjithashtu, u vu nën Frankët, dhe u kristianizua nga Aquileia. Pas rebelimit anti-frank të Liudewit në fillim të shekullit të 9-të, Frankët hoqën princët Karantanianë, duke i zëvendësuar ata me dukët e tyre kufitarë. Rrjedhimisht, sistemi feudal frank arriti territorin slloven.

Pas fitores së perandorit Otto I mbi hungarezët në 955, territori slloven u nda në një numër rajonesh kufitarë të Perandorisë së Shenjtë Romake. Karantania, duke qenë më e rëndësishmja, u ngrit në Dukatin e Karinthias në 976.

Politika[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Artikulli kryesor Sistemi shtetëror

Ndarja administrative[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Bashkitë[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Zyrtarisht, Sllovenia është e ndarë në 211 bashki (njëmbëdhjetë nga të cilat kanë statusin e bashkive urbane). Bashkitë janë të vetmet njësi të autonomisë lokale në Slloveni. Çdo bashki drejtohet nga një kryetar bashkie (zhupan), i zgjedhur çdo katër vjet me votim popullor, dhe këshillin bashkiak (svet občinski). Në shumicën e bashkive, këshilli bashkiak zgjidhet përmes sistemit të përfaqësimit proporcional; vetëm disa bashki më të vogla përdorin sistemin e votimit maxhoritar. Në bashkitë urbane, këshillat bashkiake quhen këshilla të qytetit. Çdo bashki gjithashtu ka një shef të Administratës Bashkiake (načelnik občinske uprave), i emëruar nga kryetari i bashkisë, i cili është përgjegjës për funksionimin e administratës lokale.

Qarqet administrative[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Nuk ka njësi të ndërmjetme zyrtare midis komunave dhe Republikës së Sllovenisë. Të 62 qarqet administrative, të quajtur zyrtarisht "Njësitë administrative" (enote upravne), janë vetëm nën-njësi territoriale të administratës qeveritare dhe janë të emëruar pas kryeqytetit të tyre. Ata janë kryesuar nga një shef i Njësisë (načelnik upravne enote), i emëruar nga Ministri i Administratës Publike.

Rajonet tradicionale[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Rajonet tradicionale ishin të bazuara në ish-tokat e kurorës së Habsburgëve që përfshinte Carniola, Carinthia, Steiermark, dhe Littoral.

Kryeqyteti Ljubljana ishte historikisht qendra administrative e Karniolës dhe i përkiste Karniolës së poshtme, me përjashtim të qarkut Šentvid, i cili ishte në Karniolën e Sipërme ku ishte kufiri midis zonës gjermane të pushtimit dhe Provincës së Lubjanës gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Rajone statistikore[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Dymbëdhjetë rajonet statistikore nuk kanë asnjë funksion administrativ dhe janë të ndarë në dy makrorajone për qëllime të politikës rajonale të Bashkimit Evropian. Këto dy makrorajone janë:

Sllovenia Lindore (Vzhodna Slovenija - SI01), që përfshin Murën, Dravën, Karinthian, Savinjën, Savën Qendrore, Savën e Poshtme, Slloveninë Juglindore, dhe Karniolën-Karstike.
Sllovenia Perëndimore (Zahodna Slovenija - SI02), që përfshin Slloveninë Qendrore, Karniolën e Sipërme, Gorician, dhe Bregdin-Karstike.

Gjeografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Artikulli kryesor : Gjeografia e Sllovenisë

Sipërfaqja e përgjithshme e Sllovenisë është 20,273 km², shtrihet rreth koordinatave gjeografike 46 07 V, 14 49 L dhe 20,151 km² të kësaj sipërfaqeje janë tokë ndërsa 122 km² ujë.

Vija bregdetare e Sllovenisë është 46.6 km e gjatë ndërsa vija kufitare tokësore është 1,334 km i gjatë.

Klima e Sllovenisë është klimë e Mesdheut në bregdet dhe kontinentale e alpine në brendi të vendit. Përndryshe e ngjashme me klimën e Shqipërisë por pak më e ftohtë dhe më e lagësht.

Relievi i Sllovenisë përbëhet nga terreni bregdetar në pjesët përgjatë Adriatikut pas së cilës vijnë katundet, malet dhe bjeshkët e përziera me shumë lumenj në kufirin verior dhe verilindor. Pika më e ulët e relievit gjendet përgjatë bregdetit Adriatik kurse ajo më e lara në lartësi mbidetare prej 2,864 metrash në majën e malit Triglav.

Ekonomia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Artikulli kryesor Ekonomia e Sllovenisë

Me zhvillim ekonomik Sllovenia përkujton Zvicrën. Me pasuri natyrore që ka, Sllovenia nuk i plotëson nevojat e vendit. Ajo shquhet për potencial të konsiderueshëm të hidroenergjisë, por jo edhe për rezervat e qymyrit dhe të naftës. Prodhimtaria vjetore e qymyrit është 5,5 milion tonë dhe nuk i plotëson nevojat e ekonomisë së vendit. Qymyri është i kualitetit të dobët, përkatësisht është llojit të linjitit. Prodhimtaria vjetore e naftës është më tepër simbolike me 2 000 ton. Baza energjetike e Sllovenisë është 12 miliard kWh, e përfituar në pjesën më të madhe nga energjia e ujit, centralit bërthamor në Kërshko dhe më pak nga qymyri. Mirëpo edhe kjo bazë e energjisë nuk i plotëson kërkesat gjithnji më të mëdha të industrisë së vendit. Këtë deficit në energji e plotëson me import nga shtetet fqinje.

Nga pasuritë natyrore Sllovenia shquhet me nxjerrjen e Zhivës (12 tonë) dhe të xehes së plumbit dhe zinkut. Këto pak pasuri natyrore nuk i plotësojnë kërkesat e ekonomisë së vendit. Andaj Sllovenia varet nga importi i lëndëve të para.

Demografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Artikulli kryesor Demografia e Sllovenisë

Sllovenia me 20.251 km2 sipërfaqe dhe me rreth 2 milion banorë hyn në grupin e shteteve të vogla të Evropës. Pjesa më e madhe e popullsisë janë slloven (88%), ndërsa nacionalitetet tjera janë kroatët me rreth 3%, serbët 2% etj.