Nju Meksiko

Nju Meksiko

Nuevo México (Spanjisht)
Yootó Hahoodzo (Navahoisht)
Nju Meksiko Nuevo México (Spanjisht) ; Yootó Hahoodzo (Navahoisht)
Shteti
	Shteti i Nju Meksikos
	Flamuri Stema
	Nickname: The Land of Enchantment
	Motto: Crescit eundo (shqip: Rritet ndërsa vazhdon)
	Anthem: "O Fair New Mexico" and "Así Es Nuevo México";
	Harta e Shteteve të Bashkuara me Nju Meksiko të theksuar
Vendi	Shtetet e Bashkuara
Para shtetësisë	Nuevo México (1598–1848); Territori i Nju Meksikos (1850–1912)
U pranua në Bashkim	6 janar 1912 (47-të)
Kryeqyteti	Santa Fe
Qyteti më i madh	Albuquerque
Metroja më e madhe dhe zonat urbane	Albuquerque i Madh
Qeverisja
• Guvernatori	Michelle Lujan Grisham (D)
• Guvernatori toger	Howie Morales (D)
Legjislatura	Legjislatura e Nju Meksikos
• Dhoma e sipërme	Senati
• Dhoma e ulët	Dhoma e Përfaqësuesve
Gjyqësori	Gjykata e Lartë e Nju Meksikos
Senatorët amerikan	Martin Heinrich (D); Ben Ray Luján (D);
Delegacioni i Dhomës së Përfaqësuesve të SHBA	1: Melanie Stansbury (D); 2: Yvette Herrell (R); 3: Teresa Leger Fernandez (D); (lista)
Sipërfaqja
• Total	121.591 sq mi (314.918 km2)
• Land	121.298 sq mi (314.161 km2)
• Water	292 sq mi (757 km2) 0.24%
• Rank	5th
Dimensions
• Length	371 mi (596 km)
• Width	344 mi (552 km)
Lartësia	5.701 ft (1.741 m)
Highest elevation (Wheeler Peak)	13.161 ft (4.011,4 m)
Lowest elevation (Red Bluff Reservoir në kufi me Teksasin)	2.845 ft (868 m)
Popullata (2020)
• Total	2.117.522
• Rank	36-të
• Dendësia	17,2/sq mi (6,62/km2)
• Rank	45-të
• Të ardhurat mesatare shtëpiake	$51.945
• Të ardhurat vendi	45-të
Banorët	Njumeksikan (spanjisht: Neomexicano, Neomejicano, Nuevo Mexicano)
Gjuha
• Gjuha zyrtare	S'ka
• Gjuhët e folura	Anglisht, Spanjisht, Navahoisht, Keres, Zuni
Zonat kohore
entire state (legally)	UTC−07:00 (Mountain)
• Verë (DST)	UTC−06:00 (MDT)
Nara Visa (jo-formalisht)	UTC−06:00 (Qendrore)
• Verë (DST)	UTC−05:00 (CDT)
Shkurtesa USPS	NM
Kodi ISO 3166	US-NM
Shkurtesa tradicionale	N.M., N.Mex.
Gjerësia gjeografike	31°20′ N to 37°N
Gjatësia gjeografike	103° W to 109°3′ W
Faqja Zyrtare	www.newmexico.gov

New Mexico apo spanjisht Nuevo México (sqt. Nju Meksiko / Meksika e re) është një shtet federal në Shtetet e Bashkuara Jugperëndimore. Është një nga shtetet malore të Maleve Shkëmbore jugore, që ndan rajonin Four Corners të SHBA-së perëndimore me Utah, Kolorado dhe Arizona, dhe kufizohet me Teksasin në lindje dhe juglindje, Oklahoma në verilindje dhe shtetet meksikane të Chihuahua dhe Sonora në jug. Kryeqyteti i shtetit është Santa Fe, i cili është kryeqyteti më i vjetër në SHBA, i themeluar në vitin 1610 si selia e qeverisë së Nuevo México në Spanjën e Re; qyteti më i madh është Albuquerque.

Nju Meksiko është i pesti më i madhi nga pesëdhjetë shtetet, por me pak më shumë se 2.1 milion banorë, renditet i 36-ti për nga popullsia dhe i 46-ti për nga dendësia e popullsisë. Klima dhe gjeografia e saj janë shumë të ndryshme, duke filluar nga malet e pyllëzuara deri te shkretëtira të rralla; Rajonet veriore dhe lindore shfaqin një klimë më të ftohtë alpine, ndërsa perëndimi dhe jugu janë më të ngrohtë dhe më të thatë; Rio Grande dhe lugina e tij pjellore shkon nga veriu në jug, duke krijuar një klimë bregore përmes qendrës së shtetit që mbështet një habitat bosque dhe klimë të dallueshme të pellgut të Albuquerque. Një e treta e tokës së Nju Meksikës është në pronësi federale dhe shteti pret shumë zona të mbrojtura të shkretëtirës dhe monumente kombëtare, duke përfshirë tre Vende të Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s, më të shumtën nga çdo shtet.^[5]

Ekonomia e Nju Meksikos është shumë e larmishme, me sektorë kryesorë duke përfshirë nxjerrjen e naftës dhe mineraleve, fermë bagëtie, bujqësinë, lëndën drusore, kërkimin shkencor dhe teknologjik, turizmin dhe artet, veçanërisht tekstilin dhe artet pamore. Produkti i përgjithshëm i saj i brendshëm bruto (PBB) në vitin 2020 ishte 95.73 miliardë dollarë, me një PBB për frymë prej rreth 46,300 dollarë. Politika tatimore e shtetit karakterizohet nga taksimi i ulët deri në mesatar i të ardhurave personale të rezidentëve sipas standardeve kombëtare, me kreditime tatimore, përjashtime dhe konsiderata të veçanta për personelin ushtarak dhe industritë e favorshme; më pas, industria e saj e filmit është një nga më të mëdhatë dhe me rritjen më të shpejtë në vend.^[6] Për shkak të zonës së saj të madhe dhe klimës ekonomike,^[7] Nju Meksiko ka një prani të konsiderueshme ushtarake amerikane, duke përfshirë White Sands Missile Range dhe qendra kërkimore federale me vlerë strategjike, të tilla si Laboratorët Kombëtarë Sandia dhe Los Alamos. Shteti priti disa objekte kryesore të Projektit Manhattan, i cili zhvilloi bombën e parë atomike në botë dhe ishte vendi i testit të parë bërthamor, Trinity.

Historia e Nju Meksikos ka kontribuar në karakterin e saj unik demografik dhe kulturor. Një nga vetëm gjashtë shtetet me shumicë të pakicës, ai ka përqindjen më të lartë të kombit të hispanikëve dhe latino-amerikanëve dhe përqindjen e dytë më të lartë të amerikanëve vendas pas Alaskës.^[8] Nju Meksiko është shtëpia e një pjese të Kombit Navajo, 19 komuniteteve federale Pueblo dhe tre fiseve të ndryshme Apaçët. Popullsia e saj e madhe hispanike përfshin Hispanot, të cilët rrjedhin nga kolonët e hershëm spanjollë, si dhe Chicanot dhe Meksikanët. Flamuri njumeksikan, i cili është ndër më të njohurit në SHBA, pasqyron origjinën eklektike të shtetit, duke mbajtur ngjyrën e kuqe dhe të artë të flamurit spanjoll së bashku me simbolin e lashtë të diellit të Zia, një fis Puebloan. Grumbullimi i ndikimeve indigjene, spanjolle, meksikane, hispanike dhe amerikane është gjithashtu e dukshme në kuzhinën unike, zhanrin e muzikës dhe stilin arkitektonik të Nju Meksikos.

Gjeografia

Demografia

Ekonomia

Kultura

Referime

^ ^a ^b ^c "United States Summary: 2010—Population and Housing Unit Counts" (PDF). U.S. Census Bureau (në anglisht). shtator 2012. fq. 41. Marrë më 14 mars 2020.
^ ^a ^b "Elevations and Distances in the United States" (në anglisht). Shërbimi Gjeologjik i Shteteve të Bashkuara. 2001. Arkivuar nga origjinali më 15 tetor 2011. Marrë më 24 tetor 2011.
^ Neomexicano definition Arkivuar 27 qershor 2018 tek Wayback Machine nga Akademia Mbretërore Spanjolle (Real Academia Española)
^ "Most spoken languages in New Mexico in 2010" (në anglisht). MLA Data Center. Arkivuar nga origjinali më 23 maj 2013. Marrë më 4 nëntor 2012.
^ Centre, UNESCO World Heritage. "United States of America". UNESCO World Heritage Centre (në anglisht). Marrë më 2022-01-26.
^ Adrian Gomez. "New Mexico's film industry has bounded back to near pre-pandemic levels". Journal Arts and Entertainment (në anglisht). Marrë më 2021-07-19.
^ "N.M. military bases play key roles in national defense - Albuquerque Journal". www.abqjournal.com (në anglisht). Marrë më 2022-01-26.
^ Norris, Tina; Vines, Paula L.; Hoeffel, Elizabeth M. (shkurt 2012). "The American Indian and Alaska Native Population: 2010" (PDF). Census 2010 Brief (në anglisht). Zyra e Regjistrimit të Shteteve të Bashkuara. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 5 maj 2012. Marrë më 1 maj 2012.

Lidhje të jashtme

Ky artikull nga Shtetet e Bashkuara është një faqe cung. Mund të ndihmoni Wikipedian duke e përmirësuar.

[uscensus2010_cph-2-1_area-1] "United States Summary: 2010—Population and Housing Unit Counts" (PDF). U.S. Census Bureau (në anglisht). shtator 2012. fq. 41. Marrë më 14 mars 2020.

[USGS-2] "Elevations and Distances in the United States" (në anglisht). Shërbimi Gjeologjik i Shteteve të Bashkuara. 2001. Arkivuar nga origjinali më 15 tetor 2011. Marrë më 24 tetor 2011.

[3] Neomexicano definition Arkivuar 27 qershor 2018 tek Wayback Machine nga Akademia Mbretërore Spanjolle (Real Academia Española)

[4] "Most spoken languages in New Mexico in 2010" (në anglisht). MLA Data Center. Arkivuar nga origjinali më 23 maj 2013. Marrë më 4 nëntor 2012.

[5] Centre, UNESCO World Heritage. "United States of America". UNESCO World Heritage Centre (në anglisht). Marrë më 2022-01-26.

[6] Adrian Gomez. "New Mexico's film industry has bounded back to near pre-pandemic levels". Journal Arts and Entertainment (në anglisht). Marrë më 2021-07-19.

[7] "N.M. military bases play key roles in national defense - Albuquerque Journal". www.abqjournal.com (në anglisht). Marrë më 2022-01-26.

[demo-8] Norris, Tina; Vines, Paula L.; Hoeffel, Elizabeth M. (shkurt 2012). "The American Indian and Alaska Native Population: 2010" (PDF). Census 2010 Brief (në anglisht). Zyra e Regjistrimit të Shteteve të Bashkuara. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 5 maj 2012. Marrë më 1 maj 2012.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]