Arkimedi

Arkimedi

Arkimedi

Busti Arkimedit në Sirakusë

Arkimedi (greq: Αρχιμήδης - Arhimēdēs) Në vitet 287 p.e.s lindi shkencëtari Arkimed. Ai jetoi rreth viteve 287 p.e.s. - 212 p.e.s.) qe një matematikan, fizikant, inxhinier, astronom dhe filozof i lashtë sicilian i lindur në koloninë e portit sirakuzian. Mendohet nga disa historianë e matematikanë të jetë matematikani më i madh i lashtësisë. Carl Friedrich Gauss (Karl Frederik Gaus) e mendonte atë si një nga tre më të mëdhenjtë, që kanë jetuar ndonjëherë.

Zbulimet dhe shpikjet

Arkimedi dallohej si më i mençuri i asaj kohe. Pas kumtimit të këtij lajmi se Arkimedi ishte njeri i mençur mbreti e thirri dhe i tha Arkimedit se dua të di sesa peshon kurora ime, dhe nëse nuk do ta gjente mbreti i tha se ti do të ekzekutohesh. Arkimedi mendoi e mendoi, mirëpo fati ishte i tillë që nuk gjeti gjë dhe mori një vendim. Sipas riteve të atëhershme të vdisje i pastër ishte gjë e mirë për zotërat e tu dhe Arkimedi tha: Do vdes se do vdes të paktën në botën tjetër të jem i pastër. Kështu ai mbushi një vaskë me ujë dhe kur u fut pa se uji u derdh. Dhe keshtu me vete filloi të mendohej pasi e përpiloi teorinë e tij ato momente lakuriq doli nëpër rrugë duke përtitur "EUREKA" (sq. E GJETA) askush nuk e dinte se ç'kishte Arkimedi mirëpo ai e njihte gëzimin e tij sepse do të jetonte. Të nesërmen gjeti masën e kurorës së mbretit dhe kështu jeta e tij vazhdoi deri më 212 p.e.s (atë kohë vitet numëroheshin mbrapshtë). Më vonë këtë teori Arkimedi e thelloi edhe më shumë ku tregoi se kjo teori vlenë edhe për gazet jo vetëm për lëngjet, mirëpo tek gazet nuk mund të vrojtohet qartë.

Arkimedi u bë i njohur pasi mori pjesë në mbrojtjen e Sirakuzës kundër rrethimit romak në Luftën e Dytë Punike. Ka të ngjarë që ai i zmbrapsi romakët me makineritë e tij të luftës të përpiluara me dorën e tij. Thuhet se ai ka mundur të lëvizë një anije të madhe gjithsej me ekipazh dhe ngarkesë vetëm me një litar. Mendohet të ketë zbuluar parimin e dendësisë dhe pluskimit, i njohur edhe si "Parimi i Arkimedit" që sipas gojëdhënës e zbuloi ndërsa ai po lahej në një vaskë (doli jashë nëpër rrugë duke bërtitur "Eureka" (evrika) - (e gjeta)). Atij i mvishet edhe shpikja e odometrit gjatë Luftës së Parë Punike. Një nga shpikjet e tij të përdorura për mbrojtje ushtarake të Sirakuzës kundër pushtimit romak ishte grremçi i Arkimedit.

"Μη μου τους κύκλους τάραττε" Mos mi trazo rrathët

Thuhet se ai parandaloi një sulm romak mbi Sirakuzën duke përdorur një grumbull të madh pasqyrash (mendohet të kenë qenë mburoja të pastruara shumë mirë) që pasqyronin dritën e diellit dhe të cilat shkaktuan që anijet të merrnin zjarr.

Arkimedi u vra nga një ushtar romak në plaçkitjen e Sirakuzës gjatë Luftë së Dytë Punike megjithëse urdhëri i Marçelusit ishte që ai të mos prekej. Grekët thonë se u vra ndërsa vizatonte në rërë i zhytur në punën e tij dhe i bezdisur nga ndërprerja e ushtarit, i paskërka thëne frazën që do të bëhej e famshme: "Μη μου τους κύκλους τάραττε" (Mos mi trazo rrathët).

Kjo histori tregohet që të vihet në pah mendja e lartë greke me dorën-vrasëse romake. Megjithkëtë duhet të shënohet se Arkimedi shkatërroi me makineritë e tij luftarake një pjesë të mirë të fuqisë pushtuese romake, kështu që vdekja e tij mund të ketë qënë një ndëshkim.

Në krijimtari e largpamësi ai ia kaloi çdo matematikani evropian para Rilindjes.