Ari

Main article: Izotopet e Ariit
izo	PN	gjysëm-jeta	SHR	SHE (MeV)	DP
¹⁹⁵Au	syn	186.10 d	ε	0.227	¹⁹⁵Pt
¹⁹⁶Au	syn	6.183 d	ε	1.506	¹⁹⁶Pt
¹⁹⁶Au	syn	6.183 d	β⁻	0.686	¹⁹⁶Hg
¹⁹⁷Au	100%	Au është stabil me 118 neutrone
¹⁹⁸Au	syn	2.69517 d	β⁻	1.372	¹⁹⁸Hg
¹⁹⁹Au	syn	3.169 d	β⁻	0.453	¹⁹⁹Hg

Referimet

Kutia: shiko • diskuto • redakto

Ari apo floriri është një element kimik me simbolin Au (nga latinishtja aurum do të thotë "agim i ndritshëm") dhe numrin atomik 79. Ari ka me shekuj që përdoret si monedhë, bizhuteri, dhe ne vepra arti. Ari është përcjellësi më i mirë i elektricitetit dhe nxehtësisë. Ari gjithashtu vlerësohet për aftësinë e tij për tu mos u ndryshkur me kalimin e kohës.

Ari ka një ngjyrë të verdhë të ndritshme dhe konsiderohet tradicionalisht tërheqës ai është një prej pak elementeve kimike reaktive të ngurte sipas kushteve standarde e gjejmë dhe me shkrifërime, në venat dhe në depozitimet aluviale.

Ari u reziston sulmeve nga acidet individuale, por ajo mund të shpërbëhet me (nitro-klorhidrik acid ose ujë mbretëror. Ari shkrin me merkurin duke formuar lidhjeve amalgamë. Ari është mjaft i vlefshmen dhe shumë i kërkuar pasi përdoret si metal i çmuar për bizhuteri, monedhë etj. Standardet e arit kanë qenë baza më e zakonshme për politikat monetare në të gjithë historinë njerëzore. Përveç funksioneve të tij të përhapura monetare dhe simbolike, ari ka përdorim shumë praktike në stomatologji, elektronikë, dhe fusha të tjera. Ka Petëzim të lartë, është rezistent ndaj korrozionit dhe reaksioneve kimike. Përçueshmëria e energjisë elektrike çoi në përdorimin e arit, duke përfshirë instalime elektrike.

Bizhuteri

Për shkak të butësisë qe ari ka (24 K), përdoret me metale bazë për përdorim në bizhuteri, duke ndryshuar ngurtësinë e saj, butësinë, dhe ngjyrën. Lidhjet me karat te ulët, zakonisht 22 K, 18 K, 14 K ose 10 K, përmbajnë përqindje të larta të bakrit apo metale të tjera bazë apo argjend, ose paladium në aliazh. Bakri është metali më i zakonshëm që përdoret bazë, i cili jep ngjyrën e kuqërremte e cila varet nga përqindja.

Ari Tetëmbëdhjete karat qe përmban bakër gjendet ne bizhuteri. Ari blu mund të bëhet duke u lidhur me hekur dhe ari ngjyrë vjollcë mund të bëhet duke u lidhur me alumin, edhe pse bëhet rrallë, përveç në bizhuteri te veçanta. Ari blu është më i brishtë dhe për këtë arsye më i vështirë për tu punuar me të për të bërë bizhuteri.

Katërmbëdhjetë dhe tetëmbëdhjetë karat ari lidhet vetëm me argjend duket i gjelbër-verdhë dhe njihet si ari gjelbër. Ari i bardhë mund të jetë bërë nga lidhjet me paladium ose nikel. Ari i Bardhë 18-karat përmbanë 17,3 % nikel, zink 5,5 % dhe 2,2 % bakër është i argjendtë në dukje. Nikeli është toksike. Lidhjet me Palladium janë më të shtrenjta se ato me nikel.

Ngjyra

Përmbajtja e argjendit Ag e zbardh ngjyrën e Arit, përmbajta e bakrit Cu e skuq pra përmban ngjyre te kuqërremte.

Mjekësi

Ne mesjete, ari është parë shpesh si i dobishëm për shëndetin, në besimin se diçka aq e rrallë dhe e bukur nuk mund të jetë çdo gjë. Disa kripëra ari,janë përdorur si farmaceutike në trajtimin e artritit dhe kushte të tjera të ngjashme. Injeksionet e bazuara ne AR janë hulumtuar si një mjet për të ndihmuar për të reduktuar dhimbjen dhe ënjtjen e artritit reumatoid dhe tuberkulozit. Megjithatë, kripëra dhe radioizotope te arit janë me vlerë farmakologjike, si thelbësor (metalike) ari është inerte për të gjitha kimikatet që has brenda trupit.

Lidhjet e Arit janë përdorur në stomatologji, sidomos në rregullimin e dhëmbëve, të tilla si kurora dhe ura të përhershme. Petëzim i 'lehtë i arit lehtëson krijimin e një sipërfaqe të reshkitshme te lartë te çiftëzimit dhëmballë me dhëmbët e tjera dhe prodhon rezultate që janë përgjithësisht më të kënaqshme se sa është favorizuar në disa kultura për dekurajuar të tjerët.

Ushqim dhe pije

Një trend i kohëve te fundit, Fletët e arit përdoren shpeshherë për të dekoruar ushqime apo pije, në mënyrë tipike për të promovuar një perceptim të luksit te një vlerë të lartë, edhe pse ajo është e pa shije. Ari mund të përdoret dhe në ushqime dhe ka numrin E 175.

Fletë ari ose pluhur është përdorur dhe në disa ushqime te shijshme, sidomos ne ëmbëlsirat dhe pijet si përbërës dekorative. Ari është përdorur nga fisnikëria në mesjete ne vende te ndryshme te Evropës si përbërës dekorativ në ushqim dhe pije, në formën e fletëve, thek ose pluhur, për të treguar pasurinë e ushtrisë apo në besimin se diçka aq vlefshme dhe e rralle duhet të jetë e dobishme për shëndetin e njeriut.

Industri

Ari është një reflektor i mirë i rrezatimit elektromagnetik të tilla si dritë infra të kuqe dhe të dukshme, si dhe valëve të radios, është përdorur shume për veshje mbrojtëse për satelitë artificiale, në kostume të mbrojtjes termike dhe helmeta astronautësh gjithashtu në aeroplanët luftë elektronike si EA-6B vagabond.

Automobila mund të përdorin ar për tu mbrojtur ndaj nxehjes ne sistem. McLaren përdor petë ari në pjesën e motorit të modelit të saj F1.

Ari mund të prodhohet aq i hollë saqë të jetë transparent. Është përdorur në dritaret e kabinës se avionëve për de-krem ose krem anti-elektrike. Duke kaluar nëpërmjet saj Nxehtësia e prodhuar nga rezistenca e arit është e mjaftueshme për të penguar formimin e akullit.

Elektrike

Përqendrimi i elektroneve të lira në metal ari është 5,90 × 1022 cm-3. Ari është shumë përcjellës i mire i energjisë elektrike, dhe ka qenë përdorur për instalime elektrike në disa aplikacione të larta të energjisë (vetëm argjendi dhe bakri janë më të përçueshëm në vëllim, por ari ka avantazhin e rezistencës ndaj korrozionit). Për shembull, tela ari elektrike janë përdorur gjatë disa prej eksperimenteve atomike ne Projektin Manhattan.

Për shembull, ari është përdorur në lidhësit e kabllove elektronikë më të shtrenjta, të tilla si audio, video dhe kabllot USB.

Përveç kontakteve elektrike rrëshqitje, ari përdoret edhe në kontaktet elektrike për shkak të rezistencës së saj ndaj korrozionit, përçueshmërisë dhe mungesa e toksicitetit.

Kulture histori

Hieroglifet e gjetura ne Egjiptin e lashte me shkrime te arta. Kodikët e Beratit janë te përbëra me fije Ari, kodikët janë dorëshkrimet më të vjetra që janë ruajtur në hapësirën shqiptare. Janë shkrime ungjillore dhe biblike. Janë pjesë e historisë botërore të shkrimit ; pjesë e historisë së zhvillimit progresiv të mendimit dhe të kulturës njerëzore.

Përdorimi

Konsumi i arit të prodhuar në botë është rreth 50 % në bizhuteri, 40 % në investime, dhe 10 % në industri.

India është konsumatori më i madh në botë i arit, indianët blejnë rreth 25 % të arit në botë, blerje rreth 800 ton prej ari çdo vit, kryesisht për bizhuteri. India është edhe importuesi më i madh i arit, në vitin 2008, India importon rreth 400 ton ar. Familjet indiane marrin 18.000 ton ari i cili përfaqëson 11 % të stokut global dhe me vlerë më shumë se $ 950.000.000.000.

Simbolizmi

Ari ka qenë i vlerësuar shumë në shoqëritë e të gjithë kohërave. Në përputhje me këtë ai shpesh ka pasur një kuptim të fuqishëm pozitiv simbolik te lidhur ngushtë me vlerat e mbajtura në nderim të lartë në shoqërinë në fjalë. Ari mund të simbolizoje forcë, pushtet, pasuri, lumturi, dashuri, shpresë, optimizëm, bilanc, perfeksionin dhe diellin.

Arritjet e mëdha të njeriut janë të shpërblehet shpesh me ar, në formën e medaljeve te arit, trofe i artë dhe dekorime të tjera. Fituesit e ngjarjeve sportive dhe konkurse të tjera të vlerësohen me medalje të arta (p.sh., Lojërat Olimpike). Shumë çmime si Çmimi Nobel janë bërë nga ari si. Statujat e tjera dhe çmimie shpërblime janë përshkruar në ari ose janë ar i praruar (të tilla si Akademia Awards, çmime Golden Globe, çmimet Emmy, Palmën e Artë.

Simboli i marteses qe eshte unaza gjate gjith rruges se saj ne kohe tradicionalisht ka qene prej ari. Historia e saj është e gjatë dhe e qëndrueshme e paprekur me kalimin e kohës dhe mund të ndihmojë në simbolikën e saj si lidhje e perjetshme. Në Krishtërimin Ortodoks, çifti i martuar është e stolisur me një kurorë të artë gjatë ceremonisë, një shkrirje e riteve simbolike.

Ari ne kulturën popullore mban ngjyresa të shumta, por në përgjithësi është më e lidhur me terma të tilla si e mirë apo e madhe, si në frazat : "ka një zemër të artë", "kjo është e artë".

Ari në art

Fleta e arit kanë qenë tradicionalisht më e popullarizuar dhe më e zakonshme në përdorimin e saj si material prarim për dekorimin e artit (përfshirë statujat dhe ikonat Lindore krishtere) ose korniza që janë përdorur shpesh për të mbajtur foto, objekte të vogla (duke përfshirë bizhuteri) afreske të ndryshme të ardhura nga periudha, regjime dhe kultura te ndryshme, përdorimi i fletëve te arit ka shkuar madje deri në dekorimin dhe zbukurimin e shumë ndërtesave të artit, kulturës historisë apo duke u parë nga një mardhenie funksionale që kjo ndërtesë ka. Duke përfshirë Kisha, tempuj, kupola të xhamive të sekteve të ndryshme myslimane, pallate mbretërore. Dekor me fletë ari të mobilieve (furnitures) arreduse. Gjithashtu gold thread ose përdorimi i fijeve të arit në qëndisje zakonisht ka një përdorim të madh për veshjet kishtare.

Përdorimi i arit në Kozmetike

Ari dhe bukuria janë fjalët që punojnë mirë së bashku. Gjatë gjithë historisë, ari ka qenë i njohur për vetitë e tij luksoze dhe për zbukurime dekorative. Historianët kanë zbuluar se Kleopatra kur flinte mbante një maskë të artë çdo natë për të rritur bukurinë e saj magjepsëse. Në perandorinë e lashtë kineze përdorimi i arit ne mjekësi ishte një çelës për të rinjtë, si Mbretëresha e dinastisë Ch'inget përdorte një rul masazh ari në fytyrën e saj të përditshme. Në Romën e lashtë, therime ari janë përdorur për një shumëllojshmëri të problemeve të lëkurës.

Për shekuj me radhë, ari i pastër është përdorur nga të pasur dhe te privilegjuar si sekret për tu rinur, dhe për te pasur lëkurë të bukur. Sekreti prapa Kozmetikës OROGOLD është ari i pastër. Ne kozmetiken OROGOLD Ari qe përdoret është ari Colloidal, i njohur edhe si "nano-ari". Grimcat jashtëzakonisht të vogla prej ari zhyten lehtë në trup nëpërmjet poreve te lëkurës. Shfaqja e linjave të bukura dhe zvogëlimi i rrudhave sekreti është aplikimi i arit.^{[nevojitet citimi]}

Ari në Shqipëri

Në vendin tonë funksionojnë sot 730 leje minerare shfrytëzimi, të cilat vit pas viti po rritin volumin e prodhimit minerar në vend. Ndërkaq, janë rreth 120 leje të tjera kërkim-zbulimi. Shpërndarja e tyre është në të gjithë Shqipërinë, kryesisht zona tradicionale janë në pjesën e masivit Bulqizë-Batër dhe masivin e Kalimashit ose Kukës-Tropojë minierat e Pogradecit, Katjelit. Zonën juglindore të Shqipërisë, pjesa e Korçës, e Pogradecit e Përrenjasit, Struma, Surroi. Zona e Mirditë-Pukës. Miniera e Munellës dhe Lavroshit, pothuajse në zonën e minierave të vjetra, të cilat kanë pasur dhe më përpara vlerësime gjeologjike të aktivitetit minerar. Lidhur me historinë për pasuri të mëdha ari në vend, Shqipëria nuk shquhet për ndonjë pasuri të madhe , aq më tepër për vendburime të shumta. I vetmi vendburim që mund të shfrytëzohet për këtë është ai i Gjazujt ne Rubik, por edhe ky, mbetet një tezë e paprovuar sepse asnjëherë nuk janë bërë shpime perfekte sipas parametrave të përcaktuar. Sigurisht, ar dhe argjend ka si bashkëshoqërues të metaleve të tjera, por interesi për t’i nxjerrë varet nga fakti se sa ekonomike e shohin kompanitë këtë gjë. “Akoma nga të dhënat gjeologjike që kemi ne sot, vendburim të mirëfilltë për arin në Shqipëri nuk ka, dhe i vetmi që diskutohet për vlerat, të cilat edhe këto janë të diskutueshme, pasi nuk janë të vërtetuara (pra realisht me shpime perfekte deri në 40 metra, që është rrjeti minimal), është Gjazuj. Gjazuj ka qenë në nivelin 2-4 gramë për ton. Të gjitha vendburimet e tjera janë burime bakri i shoqëruar me ar.

Kompanitë që kanë të drejtë shfrytëzimi të një zone minerare për një metal të caktuar, nëse bashkë me të gjejnë metale shtesë, janë të detyruara të deklarojnë. Në momentin që kjo kompani gjen sasi të tjera, i lind e drejta që brenda afatit të kërkim-zbulimit dhe 60 ditë para përfundimit të këtij afati, pjesë të zonës së lejuar minerare të mund t’i shndërrojë në leje minerare shfrytëzimi. Në të kundërt, shteti i shpall ato zona konkurruese. Një kompani kanadeze ka nisur kërkimet, madje edhe prodhimin e arit në këtë rajon. Kompania kanadeze “Golden Touch Resources “ka njoftuar për gjetjen e burimeve mëdha të arit, në thellësi të vogla në këtë zonë, madje që arrijnë deri në shtatë metra, Shpimet kanë filluar që në vitin 2008, ndërkohë që së fundmi kompania ka dalë me njoftimin përfundimin me sukses të kërkimit në këtë zonë. Të dhënat e publikuara nga kompania raportojnë për një sasi ari në katër gramë për ton në një thellësi prej shtatë metrash, apo shtatë gram për ton për një thellësi deri në gjashtë metra. Kjo është një thellësi e vogël duke mundësuar kështu nxjerrjen e arit me kosto të ulët për kompaninë që do ta marrë përsipër shfrytëzimin e zonës. Kërkimet zhvillohen në një hapësirë prej 20 kilometrash katror. Madje, kompania ka publikuar një mori fotosh nga zona ku janë duke u bërë kërkimet me diçiturën : Pamje nga shkëmbinjtë në zonën e Gjazuj-it, ku rezervat e arit duken në sipërfaqe. Ky është koncesioni i dytë që zbulohet po në të njëjtën zonë ku kërkohet ar. Pak muaj më parë, pas një tjetër kompani kanadeze “Tirex Resources LTD”.

Lidhje të jashtme

Commons: Ari – Album me fotografi dhe/apo video dhe material multimediale

Referime

^ Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds Arkivuar 12 janar 2012 tek Wayback Machine in RubberBible86th

Sistemi periodik i elementeve

H

He

Li

Be

B

C

N

O

F

Ne

Na

Mg

Al

Si

P

S

Cl

Ar

K

Ca

Sc

Ti

V

Cr

Mn

Fe

Co

Ni

Cu

Zn

Ga

Ge

As

Se

Br

Kr

Rb

Sr

Y

Zr

Nb

Mo

Tc

Ru

Rh

Pd

Ag

Cd

In

Sn

Sb

Te

I

Xe

Cs

Ba

La

Ce

Pr

Nd

Pm

Sm

Eu

Gd

Tb

Dy

Ho

Er

Tm

Yb

Lu

Hf

Ta

W

Re

Os

Ir

Pt

Au

Hg

Tl

Pb

Bi

Po

At

Rn

Fr

Ra

Ac

Th

Pa

U

Np

Pu

Am

Cm

Bk

Cf

Es

Fm

Md

No

Lr

Rf

Db

Sg

Bh

Hs

Mt

Ds

Rg

Cn

Nh

Fl

Mc

Lv

Ts

Og

Metalet alkaline

Metalet alkaline tokësore

Metalet tjera

Jometale tjera

Ac | Ag | Al | Am | Ar | As | At | Au | B | Ba | Be | Bh | Bi | Bk | Br | C | Ca | Cd | Ce | Cf | Cl | Cm | Cn | Co | Cr | Cs | Cu | Db | Ds | Dy | Er | Es | Eu | F | Fe | Fl | Fm | Fr | Ga | Gd | Ge | H | He | Hf | Hg | Ho | Hs | I | In | Ir | K | | Kr | La | Li | Lr | Lu | Lv | Mc | Md | Mg | Mn | Mo | Mt | N | Na | Nb | Nd | Ne | Nh | Ni | No | Np | O | Og | Os | P | Pa | Pb | Pd | Pm | Po | Pr | Pt | Pu | Ra | Rb | Re | Rf | Rg | Rh | Rn | Ru | S | Sb | Sc | Se | Sg | Si | Sm | Sn | Sr | Ta | Tb | Tc | Te | Th | Ti | Tl | Tm | Ts | U | V | W | Xe | Y | Yb | Zn | Zr

[1] Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds Arkivuar 12 janar 2012 tek Wayback Machine in RubberBible86th

[1]