Demografia e Kosovës

struktura etnike e popullsisë së Evropës viti 1896

Harta etnike e Kosoves 2011

Duhet menduar se një pjesë e mirë e elementit shqiptar kosovar i ka rrënjët e tij në popullsinë e vjetër ilire-shqiptare që mbisundonte aty që prej antikitetit.

Sipas historianit çek, Konstantin Jireçeku, në veprën e tij ‘’Historia e serbëve’’ shqiptarët në mesjetën e hershme kanë humbur shumë tokë nga serbët, por megjithatë ata janë një popull që ka treguar vitalitet edhe në kohëra të vështira. Nga këto dhe shkrime të tjera bëhet e ditur që këtë territor e kanë banuar shqiptarët. Që në mesjetë ata merreshin si një popull i vjetër krishter me kulturë të lartë qytetare.

Lashtësia e popullit serb në Kosovë, siç e pretendon politika serbe, nuk ka kurrfarë mbështetje shkencore. Para së gjithash, dihet fare mirë se shteti serb nuk është krijuar në trevën e Kosovës, (as në qytetin e sotëm Rashkë, siç mund të mendohet, i cili ndodhet në Serbi afër Kosovës), por shumë më larg në Rashkë, siç quhej atëherë Serbia. ‘’Në shekullin 10 formacionet e tyre (serbe) të para kompakte ishin Rashka (Rascia) në luginën e Ibrit në perëndim të Moravës, dhe Zeta, që i përgjigjet në vija të trasha Malit të Zi të sotëm’’.

Me ndarjen e kishës së krishterë më 1054 në Kishën ortodokse të lindjes dhe në Kishën katolike të perëndimit, një pjesë e shqiptarëve të Kosovës lindore, që nga Kaçaniku deri në Mitrovicë, kanë qenë kryesisht ortodoksë, nën ndikimin e shtetit Bizantin ortodoks, kurse pjesa tjetër e shqiptarëve të Kosovës kanë qenë kryesisht katolikë, nën ndikimin e Romës e të Venedikut.

Nemanja depërtoi në një pjesë të vogël të Kosovës, ku në atë kohë nuk ka patur serbë. Madje, siç shkruan shkencëtari francez, Michel Aubin, vendosja në një territor të caktuar i pushtetit politik e ekonomik, nuk përcakton përkatësinë etnike të popullsisë së nënshtruar. ‘’Kështu, despoti i vogël ‘’serb’’ i Seresit në Greqinë Veriore, mund të sundonte nga 1355 deri më 1371 një popullsi, pjesa më e madhe e së cilës ishte greke.’’

Shqiptarët në Kosovë përmenden edhe në dokumente (krisobula) kishtare-shtetërore serbe në kohën e sundimit të Nemanjiqëve në shek. XIV, sidomos fshatrat rreth Prizrenit, dhe në Drenicë, me zhbërjen e shtetit të car Dushanit mbas vdekjes se tij ne 1355, dokumentet raguziane dhe osmane dëshmojnë se Prizrenin, Pejën dhe krejt Rrafshin e Dukagjinit e zotëruan kryezotërinjtë shqiptarë Ballshajt, Kastriotët e Dukagjinët. Janë të shumtë dokumentet historike për prezencën masive të shqiptarëve në Kosovë e në Maqedoni në mesjetë. Te pakten Kosova Perendimore dhe Qendore ishte ne pushtetin e Princave Shqiptare para kapjes se Kosoves nga Osmanet ne 1455.

Ka pasur edhe lkevisje te klerti serb per sllavizimin e shqiptareve, edhe pse duhet thene se koncepti i kombit '' serb'' ne ate kohe nuk ekzitonte dhe se Shqiptare si qytetare dhe kriues te Perandorise Romake te Lindjes te njohur edhe si Bizant, ishin ne shumice derrmuese Ortodokse. Per faktin se Shqiptart ishin shumcia Ortodokse, kjo con ne manipulime nga ana e Serbise duke e paraqitur Kosoven si shumice sllave ne mesjete.

Lëvizja e numrit të popullsisë

Për të njohur lëvizjen numrit të popullsisë së Kosovës në të kaluarën është shumë e vështirë, për shkak se nuk kemi të dhëna të sakta. Njohja e numrit të popullsië mund të bëhet nga viti 1880, mandej me regjistrimin e popullsisë së vitit 1921 dhe në vitin 1931 në kohën e Jugosllavisë së parë, pas Luftës së Dytë Botërore, në Jugosllavinë e Dytë me regjistrimin e popullsisë së viteve 1948, 1953, 1967 dhe 1981.

Në vitin 1880 vlerësohët se Kosova kishte rreth 240 000 banorë, ndërsa pas 100 vitesh ( 1981) arrin në 1584 000 banorë, ose 6.6 herë më shumë.

Parë për një periudhë të gjatë, popullsia e Kosovës shënoi rritje pozitive, mirpo, nëse analizohet lëvizja në periudha më të shkurta kohore, atëherë del në pah se Kosova shënoi humbje në numër mes viteve 1910-1921 prej 36 000 vetash, sepse bëhen shpërngulje të popullsisë shqiptare dhe myslimane drejt Turqisë e vendeve të tjera gjatë periudhës 1930 – 1941, pas Luftës së Dytë Botërore në vitet 1951 – 1966 ( rreth 250 000 banorë) si dhe pas vitit 1990 e deri në pëfundim të Luftës në qershor të vitit 1999 ( rreth 500 000 banorë).

Rritja e shpejtuar e popullsisë në Kosovë pas viteve 60-të të shekullit XX, ishte rezultat i shtimit të lartë natyrorë, për shkak të zvoglimit të shkallës së mortalitetit si dhe për shkak të ndërprerjes së shpërnguljeve të popullsisë deri në vitet 90-të.

Popullsia e Kosovës për 43 vite ( 1948 – 1991) shënoi rritje prej 1223 000 banorësh gjithësej ose prej 2,67 herë, pra, kishte rritje vjetore nga 23 deri në 1000 banorë. Dyfishimi i popullsisë ndodhi për 29 vite , ndërsa dyfishimi tjetër mund të ndodhte në vitin 2006, mirpo për ndryshimeve të rrethanave ekonomike e politike, përkatësisht emigrimit të gati 0,5 milion banorëve të rinj, kryesisht shqiptarë dhe zvoglimit të shtimit natyrorë, ky dyfishim do të shtyhej më larg, ngase Kosova në vitin 2003 nuk i kishte 2.4 milion banorë të pranishëm, por diku rreth 2 milion. Vlerësohet se Kosova ka 2,126,708 (2007 vlersim)banorë.

Statistikat vitale

	Popullsia mesatare	Lindjet	Vdekjet	Ndryshimi natyror	Shkalla e lindjes(per 1000)	Shkalla e vdekshmërisë (per 1000)	Ndryshimi Natyror(per 1000)	Shkalla totale e fertilitetit	Popullsia femërore fertile(15–49 vjeç)
1950	764,000	35,222	12,991	22,231	46.1	17.0	29.1	7.70	164,096
1951	780,000	29,299	14,833	14,466	37.6	19.0	18.5	6.17	169,877
1952	793,000	35,619	13,867	21,752	44.9	17.5	27.4	7.23	175,660
1953	813,000	34,595	16,726	17,869	42.6	20.6	22.0	6.62	181,445
1954	832,000	38,595	13,201	25,394	46.4	15.9	30.5	7.16	185,718
1955	842,000	36,736	15,292	21,444	43.6	18.2	25.5	6.62	189,992
1956	859,000	37,819	13,692	24,127	44.0	15.9	28.1	6.56	194,265
1957	873,000	34,159	15,300	18,859	39.1	17.5	21.6	5.84	192,596
1958	890,000	39,285	11,598	27,687	44.1	13.0	31.1	6.62	195,341
1959	921,000	37,364	12,878	24,486	40.6	14.0	26.6	6.14	199,359
1960	944,000	41,631	13,365	28,266	44.1	14.2	29.9	6.64	203,954
1961	967,353	40,561	11,759	28,802	41.9	12.2	29.8	6.26	208,550
1962	994,676	41,336	15,024	26,312	41.6	15.1	26.5	6.23	212,149
1963	1,022,218	41,525	12,423	29,102	40.6	12.2	28.5	6.13	217,556
1964	1,051,498	42,557	12,731	29,826	40.5	12.1	28.4	6.14	224,326
1965	1,082,170	43,569	11,767	31,802	40.3	10.9	29.4	5.97	233,584
1966	1,118,003	42,429	10,266	32,163	38.0	9.2	28.8	5.66	240,125
1967	1,150,622	44,001	11,308	32,693	38.2	9.8	28.4	5.71	248,992
1968	1,182,952	44,627	10,781	33,846	37.7	9.1	28.6	5.64	257,056
1969	1,189,140	46,480	10,892	35,588	39.1	9.2	29.9	5.69	267,271
1970	1,219,996	44,496	10,829	33,667	36.5	8.9	27.6	5.40	268,960
1971	1,253,975	47,060	10,312	36,748	37.5	8.2	29.3	5.74	270,050
1972	1,290,965	47,943	10,270	37,673	37.1	8.0	29.2	5.57	283,885
1973	1,327,853	47,714	10,358	37,356	35.9	7.8	28.1	5.35	293,340
1974	1,365,879	49,847	10,075	39,772	36.5	7.4	29.1	5.40	303,396
1975	1,404,977	49,310	10,018	39,292	35.1	7.1	28.0	5.19	313,611
1976	1,446,001	51,355	10,149	41,206	35.5	7.0	28.5	5.24	324,297
1977	1,486,816	49,849	9,811	40,038	33.5	6.6	26.9	4.92	334,581
1978	1,525,960	49,027	9,776	39,251	32.1	6.4	25.7	4.66	344,970
1979	1,565,995	48,125	9,575	38,550	30.7	6.1	24.6	4.51	349,520
1980	1,552,779	53,147	8,909	44,238	34.2	5.7	28.5	4.82	354,068
1981	1,594,451	48,111	9,677	38,434	30.2	6.1	24.1	4.55	351,396
1982	1,634,893	52,865	10,479	42,386	32.3	6.4	25.9	4.71	361,232
1983	1,676,325	49,645	11,040	38,605	29.6	6.6	23.0	4.29	372,615
1984	1,716,884	55,243	10,573	44,670	32.2	6.2	26.0	4.58	391,155
1985	1,760,132	53,925	11,826	42,099	30.6	6.7	23.9	4.30	403,640
1986	1,803,579	54,519	10,446	44,073	30.2	5.8	24.4	4.18	415,407
1987	1,848,111	56,221	10,307	45,914	30.4	5.6	24.8	4.12	429,439
1988	1,894,131	56,283	10,257	46,026	29.7	5.4	24.3	3.96	441,867
1989	1,938,794	53,656	10,181	43,475	27.7	5.3	22.4	3.63	454,260
1990	1,987,056	55,175	8,214	46,961	27.8	4.1	23.6	3.59	472,145
1991	1,967,675	52,263	8,526	43,737	26.6	4.3	22.2	3.52	454,214
1992	2,007,978	44,418	8,004	36,414	22.1	4.0	18.1	2.83	478,108
1993	2,043,740	44,132	7,804	36,328	21.6	3.8	17.8	2.71	492,412
1994	2,079,234	43,450	7,667	35,783	20.9	3.7	17.2	2.57	506,408
1995	2,115,020	44,776	8,671	36,105	21.2	4.1	17.1	2.55	521,049
1996	2,152,545	46,041	8,392	37,649	21.4	3.9	17.5	2.56	535,873
1997	2,188,083	42,920	8,624	34,296	19.6	3.9	15.7	2.33	549,826
1998	2,127,795	41,752	8,123	33,629	19.6	3.8	15.8	2.34	543,799
1999	2,067,507	40,020	7,569	32,451	19.4	3.7	15.7	2.28	537,773
2000	2,007,219	38,687	7,115	31,572	19.3	3.5	15.7	2.31	531,747
2001	1,946,932	37,412	6,672	30,740	19.2	3.4	15.8	2.26	525,719
2002	1,886,644	36,136	5,654	30,482	19.2	3.0	16.2	2.22	519,692
2003	1,826,356	31,994	6,417	25,577	17.5	3.5	14.0	2.00	513,664
2004	1,766,068	35,063	6,399	28,664	19.9	3.6	16.2	2.21	507,639
2005	1,743,780	37,218	7,207	30,011	21.3	4.1	17.2	2.38	501,613
2006	1,719,536	34,187	7,479	26,708	19.9	4.3	15.5	2.24	495,586
2007	1,733,404	33,112	6,681	26,431	19.1	3.9	15.2	2.21	489,559
2008	1,747,383	34,399	6,852	27,547	19.7	3.9	15.8	2.32	483,531
2009	1,761,474	34,240	7,030	27,210	19.4	4.0	15.4	2.36	477,507
2010	1,775,680	33,751	7,234	26,517	19.0	4.1	14.9	2.38	471,479
2011	1,786,229	27,626	7,111	20,515	15.5	4.0	11.5	1.99	465,452
2012	1,807,126	27,743	7,317	20,426	15.4	4.0	11.3	1.95	475,454
2013	1,818,119	29,327	7,135	22,192	16.1	3.9	12.2	2.02	486,248
2014	1,812,788	25,929	7,634	18,295	14.3	4.2	10.1	1.81	483,078
2015	1,788,274	24,594	8,202	16,392	13.8	4.6	9.2	1.74	479,210
2016	1,777,568	23,416	8,495	14,921	13.2	4.8	8.4	1.66	478,783
2017	1,791,019	23,402	8,721	14,681	13.1	4.9	8.2	1.65	485,648
2018	1,797,086	22,761	8,998	13,763	12.7	5.0	7.7	1.60	486,169
2019	1,788,891	21,798	9,430	12,368	12.2	5.3	6.9	1.55	482,351
2020*	1,790,152	21,952	12,971	8,981	12.3	7.2	5.0
	Popullsia mesatare	Lindjet	Vdekjet	Ndryshimi natyror	Shkalla e lindjes(per 1000)	Shkalla e vdekshmërisë (per 1000)	Ndryshimi natyror (per 1000)	Shkalla totale e fertilitetit	Popullsia femërore fertile(15–49 vjeç)
Totali 1950-2018		2,851,694	685,509	2,166,185	1866.7	448.7	1418.0
Mesatarja 1950-2018	1,527,644	41,329	9,935	31,394	27.1	6.5	20.6	3.60	372,118

(* Të dhënat paraprake për vitin 2020 nuk janë të plota)

Lindshmëria

Numri i lindjeve ka shënuar ulje vitet e fundit. Sipas Agjencisë së Statistikave të Kosovës në vitin 2010 janë regjistruar gjithsej 33.966 lindje, në vitin 2016 janë evidentuar 23.494 lindje kurse në vitin 2019 21,798 lindje.

Faktorët kryesorë shkaktarë të rënies së natalitetit në Kosovë mendohet se janë kushtet e vështira ekonomike, ligji i lehonisë, planifikimi familjar, si dhe emancipimi i femrës.

Dendësia e popullsisië

Rritjen e dendësisë së popullsisë e shkakton shtimi intenziv i popullsisë , imigrimi i popullsisë, zhvillimi ekonomik, rritja e popullsisë në qytete. Në Kosovë dendësia e popullsisë për 43 vite është rritur nga 67 b /km 2 në vitin 1948 në 176 b/km2 në vitin 1991, ose për 2,67 herë. Dendësia e popullsisë nuk është e njejt në të gjitha viset e saja. Ajo është më e më e vogël në viset malore, ndërsa më e madhe në viset fushore, luginat lumore, në qytete dhe afër tyre. Në viset fushoe dendësia e popullsisë në vitet e 90ta kishte arritur në rreth 300 b/km2, gati si në shtetet më të dendura të Evropës ( Beneluksit).

Deri në vitin 1953 në pjesën më të madhe të komunave tëKosovës dendësia sillej në mes 51 – 100 b/km2, ndërsa në vitin 1991 sillej në mes 150 e 300 b/km2. dendësiamë të madhe kanë komunat me më shumë banorë dhe me qytete të mësme e të mëdha. Dendësia e arritur e populsisë në Kosovë është e lartë duke krahasuar nivelin e ulët të zhvillit ekonomik.

Lëvizja natyrore e popullsisë

Lëvizjet natyrore të popullsisë, 2006
Variablat Për 1.000 banorë Natalitet 16,3 Mortalitet 3,6 Shtimi natyror 12,7
Diferenca natalitete
Viti	Nr i popullsisë	Shtimi
2003	2 016 000	25577
2004	2 041 000	28664
2005	2 070 000	30011
2006	2 100 000	26708
2007	2 126 000	26431

Kosova dallohet me shtim të lartë të popullsisë, si rerezultat i lindshmërisë së lartë dhe vdekshmërisë së ulët, sidomos pas viteve të 60-ta të shekullit XX. Lëvizja natyrore e popullsisë në Kosovë mund të përcillet prej dekadës së parë të shekullit XX e deri në ditët tona. Në bazë të përcjelljes së shkallës së një shekullore, mund të vërehen dy periudha më karakteristike:

• perudha derinë vitet e 60-ta të shekullit XX, dhe

• periudha e pas viteve të 60- të shëkullit XX.

Periudha e parë dallohet meshkallë të lartë të lindshmërisë rreth 40 ‰, shkallë e lartë të vdekshërisë me mbi 30‰ e 20‰ (deri kah viti 1935), vdekshmërisë së lartë të foshnjave ( në mes 200‰ e 145‰). Këto shkallë të larta të lindshmërisë dhe të vdekshmërisë kishin për pasojë shtimin natyror shumë të ulët (deri në 5‰ në vitet 1911 – 1920), përkatësisht të mesëm në mes viteve 1921 – 1940 ( në mes 15‰ e 20‰). Në vitet e pas luftës së Dytë Botrore, lindshmëria rritet mbi 40‰). Vdekshmëria ngritet pak për shkak të viteve të rënda ekonomike e sociale, por nga vitet e 60-ta fillon rënia e dy komponentave natyrore. Lëvizjet e tilla të komponentave natyrore ishin pasojë e nivelit të ulët të zhvillimit ekonomik, social-kulturor dhe shëndetsor, gjendjes së rëndë politike, me presionepër shpërngulje të popullsisë shqiptare, pothuajse për tërë gjysmën e parë të shekullit XX.

Periudha e pasviteve të 60-ta dallohet me rënje të shkallës së vdekshmërisë, rënies së ngadalshme te lindshmërisë, mbajtjes së shtimit natyror në nivel të lartë ( mbi 25%) deri në vitet e 80-ta, kur fillon rënia më e nduieshme e shtimit natyror, e sidomos pas viteve të 90-ta kur emigrojnë numër I madh I të rinjëve ( kryesisht s ( 15.7% në vitin 1997) shqiptar)në botën e jashtme.Me emigrimin intenziv të popullsisë së re nga Kosova në vitet e 90-ta dhe me krizën ekonomike e politike, dukshëm u zvoglua shkalla e shtimit natyror e cila zbrit nën 20% ( 15.7% në vitin 1997). Periudha e pas vitreve të 60-ta veqohet me dinamikë diqka më të larytë të zhvillimit ekonomik, social-kulturor, me lëqvizjëe të drejt qyteteve e vëndbanimeve të mëdha , emancipimit të popullsisë , sidomos të femrës.

Ndryshimet ekonomike, sociale-kulturore e shëndetësore ishin më dinamike gjat periudhës 1966-1980. Ato filluan të ngadalsohen pas vitit 1981, u ashpërsua dukshëm pa svitit 1989/90 dhe eskaluan me luftën e vitit 1999.

Struktura gjinore e popullsisë

Deri në vitet e 90-tapopullsia e kosovës veçohej me pjesmarrje më të lartë të popullsisë mashkullore - 51,6 % se ajo femrore – 48,4 %. Ndërsa pas luftës popullsia eKosovës ka pjesmarrje më të lartë të popullsisë femrore - 51,2% se ajo mashkullore 48,8% për shkak të emigrimit të popullsisë mashkullore.Komuna më e madhe me numrin e Gjinisë mashkullore është Prizreni me 131.435 meshkuj, pasuar nga Prishtina me 75.696. Ndërsa Komuna me gjininë me të lartë femrore është Mitrovica me rreth 36.884 femra. Kosova dallohet me shtim të lartë të popullsisë, si rerezultat i lindshmërisë së lartë dhe vdekshmërisë së ulët, sidomos pas viteve të 60-ta të shekullit XX. Lëvizja natyrore e popullsisë në Kosovë mund të përcillet prej dekadës së parë të shekullit XX e deri në ditët tona. Në bazë të përcjelljes së shkallës së një shekullore, mund të vërehen dy periudha më karakteristike: perudha derinë vitet e 60-ta të shekullit XX, dhe periudha e pas viteve të 60- të shëkullit XX. Periudha e parë dallohet meshkallë të lartë të lindshmërisë rreth 40 ‰, shkallë e lartë të vdekshërisë me mbi 30‰ e 20‰ (deri kah viti 1935), vdekshmërisë së lartë të foshnjave ( në mes 200‰ e 145‰). Këto shkallë të larta të lindshmërisë dhe të vdekshmërisë kishin për pasojë shtimin natyror shumë të ulët (deri në 5‰ në vitet 1911 – 1920), përkatësisht të mesëm në mes viteve 1921 – 1940 ( në mes 15‰ e 20‰). Në vitet e pas luftës së Dytë Botrore, lindshmëria rritet mbi 40‰). Vdekshmëria ngritet pak për shkak të viteve të rënda ekonomike e sociale, por nga vitet e 60-ta fillon rënia e dy komponentave natyrore. Lëvizjet e tilla të komponentave natyrore ishin pasojë e nivelit të ulët të zhvillimit ekonomik, social-kulturor dhe shëndetsor, gjendjes së rëndë politike, me presionepër shpërngulje të popullsisë shqiptare, pothuajse për tërë gjysmën e parë të shekullit XX. Periudha e pasviteve të 60-ta dallohet me rënje të shkallës së vdekshmërisë, rënies së ngadalshme te lindshmërisë, mbajtjes së shtimit natyror në nivel të lartë ( mbi 25%) deri në vitet e 80-ta, kur fillon rënia më e nduieshme e shtimit natyror, e sidomos pas viteve të 90-ta kur emigrojnë numër I madh I të rinjëve ( kryesisht s ( 15.7% në vitin 1997) shqiptar)në botën e jashtme.Me emigrimin intenziv të popullsisë së re nga Kosova në vitet e 90-ta dhe me krizën ekonomike e politike, dukshëm u zvoglua shkalla e shtimit natyror e cila zbrit nën 20% ( 15.7% në vitin 1997). Periudha e pas vitreve të 60-ta veqohet me dinamikë diqka më të larytë të zhvillimit ekonomik, social-kulturor, me lëqvizjëe të drejt qyteteve e vëndbanimeve të mëdha , emancipimit të popullsisë , sidomos të femrës. Ndryshimet ekonomike, sociale-kulturore e shëndetësore ishin më dinamike gjat periudhës 1966-1980. Ato filluan të ngadalsohen pas vitit 1981, u ashpërsua dukshëm pa svitit 1989/90 dhe eskaluan me luftën e vitit 1999.

Struktura ekonomike e popullsisë

Struktura ekonomike e popullsisë tregon raportin e popullsisë aktive dhe jo aktive dhe shpërndarjen e popullsisë aktive sipas veprimtarive. Popullsia e Kosovës është dalluar për pjesmarrje të ulët të popullsisë aktive mes 24-28%, për shkak nivelit të ultë të zhvillimit ekonomik dhe shoqëror për një kohë të gjatë deri pas viteve të 60 të shekullit XX. Pjesmarrja e lartë deri atëherë e popullsisë bujqësore fshatare, niveli i ultë i arsimit sidomos i femres shqiptare, industrializimi, urbanizimi, familja e medha dikur në shkallen e ultë të popullsisë aktive edhe pse femra përbën gjysmën e popullsisë. Shkalla e aktivitetit ekonomik ndër popullsinë shqiptare ishte dukshëm më e ulët se te popullësia Malaziase dhe Serbe.

Kosova është nje vend shumë i bukur dhe i larmishëm.

Struktura arsimore e popullsisë

Numri i fëmijëve, nxënësve dhe i studentëve për 2005/2006
Niveli arsimor	Gjithsej	Femra	Meshkuj
Parafillor	25.721	12.361	13.390
Fillor	322.864	154.873	167.991
I mesëm	74.635	32.807	41.828
Fillor special	703	267	436
I mesëm special	94	36	58
Universitar	28.707	15.453	13.254
Gjithsej	6.452.724	6.472.924	236.957

Pas tërheqjes së Turqisë , në asnjë sferë të jetës shoqërore, nuk ndryshoi gjë në të mirë të shqiptarëve. Regjimi hemonist i Jugosllavisë së Versajës (1919) jo vetëm që nuk lejoi hapjen e shkollave dhe veprimtarinë botuese në gjuhën shqipe, por edhe e ndaloi përdorimin e kësaj gjuhe në jetën publike. Në këtë periudhë gati ë tërë popullsia shqiptare ishte analfabete. Ky regjim as që kishte gatishmëri dhe përpjekje që njerzve t’u sigurohente baza e arsimit elementar dhe të njohurive profesionale, veçanarisht jo për kombin shqiptarr, i cili shkollat e para në gjuhën e vet do t’i fillojë vetëm pas Luftës së II Botërore. Pas kësaj lufte Kosova dhe shqiptarët trashëguan një përqindje shum të lartë të analfabetizmit, prandaj edhe ky fakt paraqitej si pengesë e madhe në çrrënjosjen e tij të plotë.

Kosova në kohën e Pas Luftës së Dytë Botërore njihej si territor me pjesëmarrje të lartë të popullsisë analfabete , në vitin 1948 në Kosovë ishin 62,5% analfabetë, ndër femra ishin 78,4 % analfabete. Kjo gjendje ishte e tillë në mungesë të shkollave shqipe. Me hapjen e tyre zvoglohet numri dhe pjesmarrja e analfabetëve dhe rritet numri i të shkolluarëve i profileve të ndryshëe. Në vitin 1981 kishte 17,6 % analfabet në tërësi, edhe pse kjo përqindje te të moshuarit ishte mjaft e lartë. Në vitin 1999 pjesmarrja e analfabetëve vlerësohej në 6,5%, ndër meshkuj tëmoshuar 10%, ndër femra 50%.

Popullsia e Kosoves për dy dekada të ndryshimeve intensive shoqërore, ka arritur që t.a ngrisë nivelin e arsimimit të popullsisë për 3 here, Bosna e Hercegovina për 2 here etj. Gjate përiudhes 20 vjeçare Kosova e ngriti pjesëmarrjen e popullsisë me arsim të mesem për 4,4 here(prej 3,9 në 17,3%), ndërsa të popullsisë me arsim të lartë e superior për 5,5 here (prej 0,6 në 3,3%)

Të dhënat për vitin 1953 tregojnë se 54,8% e popullsisë me 10 e më shumë vjet ishte analfabete (38% mashkujt dhe 72,1% femrat), 16,4% kishte 1-3 klasë, 22,8% kishte 4-7 klasë, vetem 1,9% 8 klasë dhe 1,1% ndonjë shkollë të mesme.

Në vitin 1961 numri mesatar i viteve të shkollimit ishte 2,15 vite, % e popullsisë analfabete 41,1 (29,8% mashkujt dhe 58,4% femrat), 13,1% kishte të kryer 1-3 klasë, 34,7% 4-7 klasë, 4,4% 8 klasë, 3,2% ndonjë shkollë të mesme dhe 0,5% ndonjë shkollë të lartë ose fakultet. Në vitin 1971 numri mesatar i viteve të shkollimit për popullsinë mbi 15 vjet ishte ngritur në 3,57 vite, duke pasur 31,5% analfabet, 7,8% me 1-3 klasë, 36,8% me 4-7 klasë dhe 14,9% me 8 klasë, 6,9% ndonjë shkollë të mesme (3 ose 4 vjeçare) dhe 1,3% shkollë të lartë ose fakultet. Në bazë të regjistrimit të vitit 1981 numri mesatar i viteve të shkollimit ngritet në 6,29 vite (7,59 vite për mashkuj dhe 4,92 vite për femra), përqindja e analfabetve zvoglohet në 17,6% (9,4% mashkujt dhe 26,4% femrat), përqindja e popullsise me 1-3 klasë bie në 2,1%, e asaj me 4-7 klasë 17,1%, ndërsa pjesëmarrja e popullsisë me shkollë fillore të kryer u ngrit në 34,4% prej 5,2% sa ishte në vitin 1961 ose 1,9% në vitin 1953. Pjesëmarrja e popullsisë me ndonjë shkollë të mesme rritet në 17,3% ndaj 3,9% në vitin 1961. Me shkolla të larta dhe fakultete në vitin 1981 ishte 3,3% e popullsisë me 15 e më shumë vjet, ndaj 0,6% në vitin 1961.

Për 20 vite numri i popullsisë me 8 klasë të kryera rritet për 11 here, me gjimnaz 12 here, me ndonjë shkollë të mesme profesionale 10 here dhe numri i atyre me ndonjë shkollë të lartë apo fakultet u shtua për 6 here. Këto ndryshime të mëdha në sferen e arsimit ndodhen si rezulltat i angazhimit të madh të shoqërisë së atëhershme dhe përtrirjes së shpejtë të popullsisë, respektivisht pjesëmarrjes së lartë të popullsisë së re ( popullsia nën 19 vjet merrte pjesë me mbi 50% ndaj tërë popullsisë ).

Popullsia e Kosoves mjaft shpejt e ka zbritur pjesëmarrjen e popullsisë analfabete prej 41,1% në vitin 1961 në 31,5% në vitin 1971 dhe 18% në vitin 1981. Pjesëmarrja e popullsisë analfabete në vitin 1961 në nivelin komunal levizi në mes 53,4% në komunen e Gllogofcit dhe 29,1% në komunen e Leposaviqit (raporti 1,8:1), në vitin 1971 vlerat ekstreme levizen në mes 41% në komunen e Kaçanikut dhe 23% në komunen e Mitrovices, raporti 1,78:1), ndërsa në vitin 1981 vlerat ekstreme levizen në mes 22% në Deçan e Kamenicë dhe 14% në Mitrovicë e Prishtinë (raporti 1,57:1).

Shkollimi masiv i popullsisë i të gjitha etnive , e ndryshoi dukshëm gjendjen. Për njëzet vite nga viti 1961 deri 1981 numri i popullsisë me 8 klasë të kryera u rrit për 11 herë, me gjimnaz 12 herë, me shkolla të mesme profesionale 10 herë, me shkolla të larta e fakultete 6 herë.

Numri i mësimdhënësve sipas nivelit arsimor në vitinr shkollor 2005/2006
Niveli arsimor	Gjithsej	Femra	Meshkuj
Parafillor	1.141	11.071	70
Fillor	16.705	6.534	10.171
I mesëm	4.558	1.346	3.212
Fillor special	138	92	46
I mesëm special	51	28	23
Universitar	980	243	737
Gjithsej	23573	9.314	14.259

Shkalla e anafalbetizmit në Kosovë, sipas regj. të pop. 1921-1981, sipas gjinisë (në %)
Gjinia	1921	1931	1948	1953	1961	1971	1981
Meshkuj	94.8	74.,5	46,9	39,0	29,8	21,3	9,0
Femrat	98,5	93,9	78,4	72,1	59,4	43,5	26,3
Gjithsej	95,5	84,2	62,5	54,8	43,9	32,0	17,6

Struktura nacionale e popullsisë

Gjat shekullit të XX-të në Kosovë pat disa ndryshime sa përket strukturës nacionale. Në fillim të shek XX rreth 82% e popullsisë ishte e përkatësisë nacionale shqiptare, ndërsa pas kolonizimit serb e malazias dhe emigrimit të shqipatrëve, në vitin 1921 dhe 1931 , kjo pjesëmarrje ran ë rreth 65 %.

Pas Luftës së Dytë Botërore mvarësisht nga rrethanat politike, pjesëmarrja e popullsisë shqiptare lëvizi në mes 68 % në vitin , 1965 dhe 67 % në vitet 1953 dhe 1961, atëherë kur bëhej propagandë për deklarimin e shqiptarëve në turq. Pas ndërprerjes të presionit politik, me regjistrimin e popullsisë e vitit 1971 pjesëmarrja e shqiptarëve ngritet në 74 %, e serbëve bie nga 24%. Deri në vitet e 70-ta popullsia myslimane-boshnjake deklarohej malaziase, serbe ose e pacaktuar.

Ne vitin 1981 përqindja e shqiptarëve ngritet në 77,3% në vitin 1991 në 82% dhe në vitin 2000 në 88%. Kjo ndodhi si rezultat i shtimit më të lartë të popullsisë shqiptare, shtimit mëtë ulët të popullsisë serbo-maslazeze dhe emigrimit të saj pas viteve të 60-ta për në viset e tjera të Jugosllavisë. Në vitin 2000 vlerësohet se 7% të popullsisë e përbëjnë serbët dhe 5% grupet e tjera etnike: boshnjakët 1,9 %, turqit 1%, romët, ashkalitnjtë dhe egjiptianët 1,7% etj. struktura nacionale:

Shqiptarë 88%, Serb 7%, tjerë 5% (Boshnjak, Goran, Rom, Turq, Ashkali, Egjyptian)

Struktura sipas moshës

Shpërndarja sipas moshës
Mosha	Përqindja (%)
0-14 vjet	100 %
15-64 vjet	61 %
65 - 65+ vjet	6 %
Jetëgjatësia mesatare, 2003
Gjinia	Vite
Femra	71
Meshkuj	67
Mesatarja e dy gjinive 69

Shtimi i lartë natyrorë i popullsisë ka shkaktuar pjesëmarrjen e lartë të popullsisë së re. Sipas regjistrimit të vitit 1981 pjesëmarrja e popullsisë së re prej 0 – 19 vjet ishte rreth 52%, e popullsisë së moshuar – mbi 65 vjet, ishte 4,6 %, e popullsisë së mesme – 20 deri 64 vjet ishte 43,4%. Të dhënat e mëvonshme, në bazë të vlerësimeve për vitin 2000 tregojnë për zvogëlimin e ngadalshëm të popullsisë së re 42,5%, rritjen e popullsisë së mesme në 52% dhe të moshuar në 5,5%.

Mosha mesatare e popullsisë së Kosovës në vitin 2000 ishte 22,2 vjet, që tregon se popullsia e Kosovës është e re. Madhësia mesatare e familjes vlerësohet se është rreth 6 anëtarë, më e madhe në fshat se në qytet dhe më e madhe ndër shqiptarë se ndër serb.

Kosova aktualisht ka popullsinë më të re në Evropë dhe një shkallë të pjellorisë të vlerësuar prej 2.2 fëmijë për grua.

Migrimet e popullsisë

Strukturat e ndryshme serbe , institucionet shkencore , mandej dhe institucionet kulturore në vazhdimsi kanë akuzuar popujt tjerë, posaçrisht shqiptarët, për spastrime etnike, krime dhe gjenocid. Bartësit kryesor të spastrimeve etnike në Kosovë dhe rreth Kosovës janë vetë serbët dhe regjimet e tyre. Pas luftërave sebo-turke dhe Kongresit të Berlinit (1878), pushteti serb, per të realizuar misionine vet kombëtarë, doli me qëndrimin që kishte edhe rol të urdhërit – që sa më pak shqiptarë të mbeten në territoret e çliruara nga Turqia, aq më i madh do të jetë kontributi për shtetin dhe ai që shpërngul sa më shumë shqiptarë do të ketë merita më të mëdha për atdhe.

Me qëllim të krijimit të shetit të pastër etnik serb, pushteti serb shpërnguli me dhunë shqiptarët nga më shum se 600 fshatra të rrethit të Prokuples ( Toplica, Kosanica, Dobriqi, Pusta Reka), , të Vranjës e Loskovcit ( Polanica, Jabllanica, Masurica, Veternica, Gërdelica, të Nishit merrethinë dhe të qyteteve të këtyre rretrheve( Prokupla, Kurshumlia, Vranja, Leskovci, Nishi, Piroti, Bella Pallanka). Shqiptarët e shpërngulur me dhunë nga këto troje i lan të gjitha pronat e patundshme dhe tërë pasurinë tjetër që patën.

Është e pabesueshme se Jovan Cvijiq ( 1865 – 1927) , si shkencëtar i cili i kishte vu bazat gjeografike të synimeve hegjenmoniste serbe në ballkan, pohonte se vetëm në vitin 1877 nga Toplica me rrethinë janë ndjekur më se 30.000 shqiptarë.

Të dëbuarit në rruget e Stambollit

Lidhur me vrasjet dhe masakrat gazeta beogradase “Rad”, e datës 5 gusht 1925, shkruan:“Qe disa ditë shtëpitë shqiptare digjen në flakë. Është vështirë të dëgjosh britmën e fëmijëve dhe pleqve që keqtrajtohen dhe merren nëpërkëmbë me qëllim që të plaçkiten”.., “Në Arnautlluk jehojnë pushkët. Vise të tëra të banuara me shqiptarë vlojnë nga trazirat e ngjashme me ato në Irlandë... Serbia ka formuar... një provincë me qytetarë të rendit të dytë. Atje kallen fshatra të tëra, vriten shumë njerëz, mizoritë janë të pakufishme. Askush më në këtë vend nuk ka turp. Si kanibal i fundit, pushteti predikon shfarosjen e një popullsie për shkak të urrejtjes fetare dhe nacionale. Askush nuk pyet se kush i shtyri ata njerëz të arratisen. Askush nuk do të shohë se duhet ndaluar policët dhe nëpunësit tanë, që janë fajtorë për gjakun që atje po derdhet që nga “çlirimi”. Mirëpo po predikohen therje e gjakderdhje të reja. Fshatrat shqiptare ngjajnë në kaspahane të vërteta”... “Punisha deri më tash ishte më dorëmbarë, gratë dhe fëmijët shqiptarë i therrte me sukses. Ai dinte që t’i vriste me një plumb nga gjashtë. Derisa lodhej therte me thikë njerëz në Kosovë”.

Shqipatrët e dëbuar, të të njohur me emrin muhaxhirë, u vendosën në Kosovë dhe rreth sajë, në jug të kufirit serbo-turk. Deri vonë ka pasur edhe dëshmitarë të gjallë që e mbanin mend këtë terror masiv të regjimit të atëhershëm serb mbi popullatën shqiptare të viseve të zëna në gojë, të cilën e përsëritën edhe në vitit 1998/99 në Kosovë

Migrim të popullsisë nga Kosova ka pasur edhe gjat periudhës së sundimit turk, por, shpërnguljet më masive fillojnë me rastin hyrjes së trupave serbe në Kosovë në vitin 1912. Këto shpërngulje ishin orientura kah Turqia. Sipas vlerësimeve në mes të viteve 1910 dhe 1921 prej Kosove janë shpërngulur rreth 150.000 banorë.

Burimet turke trgojnë të dhëna të ndryshme për myslimanët e imigruar në Turqi.Spas gazetave turke “ Rumeli ve Anadolu postlari” numri i imigrantëve prej jugosllavisë në turqi vlerësohej rreth 350.000 persona. Ky burim nuk tregon për strukturën kombëtare të imigruarëve. Burimet tjera si “Türkie Instatistik Yiligi 1959/68 T.C. Baŝkanlik Devlet Istatistik Enstitüsû baŝkanligi” cekin se në mes të viti 1934 e 1945 për në Turqi janë shpërngulur 2296 familje me 8919 anëtarë, kurse deri në vitin 1968 janë shpërngul 49 343 familje me 187.8333 banorë. Sipas Federatës Turke të Amzës së të shpërngulurve, në Turqi prej vitit 1946 deri në vitin 1968 kan arritur 41.950 familje me 159.030 anëtarë.

Pas krijimit të Jugosllavisë së parë , respektvisht pas viti 1920, drejtë Kosove fillon rryma migruese e serbëve, malazezëve, hercegovasëve etj. Prej viseve pasive të shtetit të atëhershëm. Deri në vitin 1939 në Kosovë u vendosën 11.383 familje të kolonistëve me 53.884 anëtarë, prej të cilëve 49 244 persona ishin serbë dhe malazezë, 5148 kroatë, 162 sllovenë të vendosur në rreth 340 vendbanime të Kosovës.

Kjo ishte vala e parë e fuqishme e kolonizimit të Kosovës, që kishte për qëllim jo zgjidhjen e çshtjes agrare dhe suprimimin e mardhënjeve çifligare, siç arsyetonte pushteti i atëhershëm, por ndjekjen sa më të shpejtë e më massive të shqiptarëve dhe serbizimin e Kosovës.

Duke parë se kolonizimi me elementin sllav dhe shpërngulja e shqiptarëve nuk po jep rezultatet e duhura, sipas dëshirës dhe mendimeve të qarqeve borgjeze sunduese, në këtë drejtim të gjitha ministritë shtetërore dhe organet tjera, u angazhuan edhe më tepër. Në këtë drejtim u angazhua edhe Klubi Kulturor serb, i cili bëri plane dhe hartoi elaborate se si të zbatohet me sukses kolonizimi dhe serbizimi i Kosovës dhe shpërngulja e shqiptarëve në Turqi e në Shqipëri. Në elaboratin voluminoz të Vasa Çubrilloviqit, me titull “Shpërngulja e Shqiptarëve” i 7 marsit 1937, veçojmë: “Shqiptarët nuk është e mundur t’i thyesh vetëm me kolonizim gradual; ky është i vetmi popull që arriti në këto një mijë vjet të fundit... të mbijetojë drejt bërthamës së shteti tonë... pse nuk patëm sukses nga viti 1912, ky është faj yni mbasi pushtetin nuk e shfrytëzuam si duhet. Mënyra e vetme dhe mjeti i vetëm, është dhuna brutale e një shteti të organizuar, në ç‘drejtim ne prore ishim përpara tyre”. “Përpos njerëzve të besueshëm këtë konflikt duhet përgatitur mirë; konflikti duhet të masivizohet, që të jetë më lehtë të shpjegohet se shqiptarët kanë ngritur krye, ndërsa gjithë gjendjen duhet paraqitur si një konflikt vëllazërie a fisi dhe sipas rastit t’i jepet edhe dimensioni ekonomik. Në shkallë të fundit, mund të shkaktohet edhe kryengritje lokale, të cilat do të shuheshin me gjak dhe me mjete efikase, por jo gjithaq me ushtri, sa me kolonistë, fise malazeze dhe çetnikë. Mbetet edhe një mjet, të cilin Serbia në mënyrë shumë praktike e kishte përdorur pas vitit 1878: djegia e fshehtë e fshatrave shqiptare dhe të lagjeve të qyteteve...”. “Deri në fund të shfrytëzohen ligjet për t’ua bërë shqiptarëve jetën sa më të hidhur: gjobat, arrestimet, zbatimit i pakufishëm i gjithë ndjekjeve policore, dënimi i kontrabandës, i prerjes së pyjeve, ndjekja për lëshimin e qenëve, detyrimi me angari dhe të gjitha mjetet tjera, që mund t’i ketë në dorë një polici..”. “Me rastin e krijimit të psikozës për shpërngulje, duhet bërë gjithë ç‘është e mundshme të largohen fshatra të tëra, ose së paku familje të tëra. Duhet përdorur të gjitha mjetet për të penguar mbetjen e një pjese të familjes këtu...”. “Me rastin e krijimit të kolonive të reja, sa herë që i kërkon nevoja, duhet përdorur forca ushtarake...”. “.... duke ditur çfarë dëshirohet dhe duke mos kursyer as para as gjak, shteti ynë do të mund të bëjë që Kosova dhe Rrafshi i Dukagjinit të shndërrohen në Toplicë të re”.

Migrimet e popullsisë nga Kosova dhe drejt Kosovës kanë qenë gati dukuri ciklike, të lidhura për ciklet e zhvillimit politik dhe ekonomiko –shoqërorë të Kosovës dhe hapësirës për rreth. Pr t’ikuptuar më mirë migrimet e reja të shqipëtarëve në Evropë dhe kontinentet tjaera, duhet dhënë një pasqyrë të shkurtër të zhvillimit politik, ekonomik dhe demografik të kosovës gjat periudhës së pas Luftës së Dytë Botërore. Periudha kohore e pas Luftës së Dytë Botërore në aspektin politik mund të diferencohet në disa periudha:

a) nënperudha (( 1945 – 1948) e barazisë politike e sociale,

b) nënperiudha (1948 – 1951) e inforbyros dhe e përgaditjes së proceseve politike dhe e presioneve.

c) nënperiudha (1952 – 1956 ) e presioneve politike, policore dhe e shpërnguljeve të shqiptarëve për në Turqi.

d) nënperiudha ( 1966- 1980) e autonomisë politike, e emancipimit politik, ekonomik, kulturor e shqiptarëve dhe e tjrëve.

e) nënperiudha ( 1981-1988) postautonomike dhe e pacifikimit të Kosovës.

f) nënperiudha (1989-1999) e syprimimit të autonomisë, e shkatrrimit të ekonomisë, kulturës dhe arsimit, e largimit nga puna dhe e shpërnguljeve masovike të popullsisë shqiptare në botën e jashtme.

Edhe pas Luftës së Dytë Botërore , preokupim kryesor i serbëve ishte spastrimi i Kosovës dhe viset rreth saj nga popullata shqiptare. Këtë qëllim përsëri mundoheshin ta arrijnë me anë të shpërnguljes për Turqi dhe me anë të asimilimit. Menjëherë pas përfundimit të luftës V. Çubriloviq ministër në qeverinë e atëhershme të Titos, paraqitet me elaboratin e dytë për shpërnguljen e të gjithë shqiptarëve me zbatimin e e forcës ushtarake, por edhe të bashkësive tjera etnike me prejardhje josllave dhe krijimin e shtetit të pastër të sllavëve të jugut.

Pas Luftës së Dytë Botërore dhe deri kah vitet e 60-ta në Kosovë janë vendosur disa ish kolonist të cilët kishin ikur nga Kosova në vitet 1941/45, pastaj banorë serb e malazez nga viset për rreth Kosovës, nga Jabllanica, Vranja, Toplica, Plava, Ulqini, Podgorica, Sanxhaku etj. Si fuqi punëtore dhe kuadra. Gjat periudhës 1946/61 në Kosovë u vendosën 15. 428 banorë, ndërsa gjatë periudhës 1961/71 edhe 23 071 banoë prej viseve tjera jasht Kosoves, ose gjthësej deri në vitin 1971 38.499 banorë.Derisa vazhdonte shpërngulja e shqiptarëve për në Turqi, në Kosovë pasoi vala e dytë e fuqishme e kolonozimit: shum serb e malazezë nga Serbia dhe Mali i Zi.

Gjat priudhës 1944/66 nga Kosova për në Turqi sipas shënimeve turke u shpërngulën mbi 40 000 familje me rreth 160 000 anëtar, shumca e të cilëve rreth 80% ishin shqiptarë.

Planet e fundit dhe veprimet per rikolonizimin e Kosovës me populate serbo-malazeze në fund të viteve të 90-ta

Edhe pse në Kosovë kishte filluar lufta për çlirim kombetar nga ana e popullatës shqiptare në krye me UÇK-së, ushtria, policia dhe paramilitarët serbe bënin gjenocid mbi popullatën shqiptare, partia politike serbe në pushtet “SPS” (Socijalisticka Partija Srbije), perkatesisht “Keshilli Krahinor i “SPS” për Kosovë e Metohi” bënte plane dhe kishte hartuar projekte për këtë qëllim. Ajo kishte hartuar dokumentin me titull “Predlog mera za resavavanje aktualnih problema na Kosovu i Metohiji (“Propozim i masave për zgjidhjen e problemeve aktuale në Kosovë e Metohi”), Prishtinë, 15 dhjetor 1998.

Perkitazi me kolonizimin e Kosovës, në piken 3 dhe 6 të atij Projekti, parashihen lokacionet e vendeve se ku mund të ndërtohen vendbanimet, kush mund të jetojë ne to dhe burimet për ekzistencë:

Komuna e Kamenicës: Vendbanimi mund të ndërtohet në ngastrën e fshatit Kololeç, në vendin “Pjesa e Dytë”, ku janë afro 25 ha tokë punuese. Kjo do të shërbejë si për refugjatë dhe për te gjithë ata, që dëshirojnë të jetojnë dhe punojnë në këtë komunë. Punësimi do te behej ne qytet. Posedon me 260 ha siperfaqe tokesore, prone e Kooperatives Bujqesore.

Komuna e Vitisë: Për shkak të shpërnguljës së kroatëve nga BL në Letnicë janë krijuar kushtet për kolonizimin e 3000 serbëve dhe malazezëve. Në ngastrën e fshatit Sadovinë, në pronat që i shfrytezon “Agromorava” për arsye strategjike, propozohet ndërtimi i vendbanimit me ekzistencë nga bujqesia dhe pjesërisht punësimi në ekonomi. Janë ndare 250 ha toke punuese për serbe e malazeze që dëshirojnë të jeojnë në Kosovë.

Komuna e Gjilanit: Në këtë komunë ka lokalitete të shumta të përshtatshme për ndërtimin e vendbanimit. Në lagjen “Park” në qytet janë ndarë 100 troje dhe 120 të tjerë duhet t’u ndahen familjeve serbe. Duhen mjete për infrastrukturë, sepse me planin urbanistik është paraparë ndertimi i Lagjës serbe. Ne fshatin Livoçi i Poshtem ekziston lokacioni shoqëror prej disa ha, mjaft të përshtatshëm për vendbanim me 100 shtepi. Ka mjaftë të interesuar dhe ekzistenca e tyre sigurohet nga puna në ekonomi, bujqësi dhe institucione të tjera.

Vendbanimet

Numri i vendbanimeve sipas komunave
Komuna	Nr i vendbanimeve
Deçan Rahovec Gjakovë Gjilan Kamenicë Viti Skënderaj Vushtrri Leposaviq Mitrovicë Zveçan Zubin Potok Pejë Klinë Istog Obiliq Fushë Kosovë Lipjan Prishtinë Podujevë Novobërdë Gllogovc Dragash Suharekë Malishevë Prizren Shtime Kaçanik Shtërpcë Ferizaj	40 36 88 63 76 43 49 67 75 47 35 61 79 54 50 20 18 70 49 77 10 35 36 41 44 77 23 42 16 45
Gjithsej	1.466

Kosova ka histori të gjatë zhvillimi të vendbanimeve, të tipave të ndryshëm. Vendbanimet ilire ishin të vendosura kryesisht në viset bregore, ku mund të punohej toka më lehtë, ku mund të mbaheshin kafshët dhe ku popullsia e ndiente veten më të sigurt.

Depërtimet romake në Kosovë ndikun në ndërtimin e vendbanimeve në udhëkryqe ose pran rrugëve të rëndësishme. Ato kishin planimetri tjetër në krahasim me vendbanimet ilire, sikur p.sh. Ulpiana. Nga kohai ilire kaneë mbetur vendbanimet kalatë të cilat janë shfrytëzuar edhe më vonë sidomos në mesjetë.

Zhvillimi i civilizimit sllav e bizantn dhe ndërtimi i kishave ndikoi në zhvillimin e e vendbanimeve pran objektev të tilla sakrale.

Sundimi turko-osman rreth pesshekuj la shenja të tjera në vendbanimet e Kosovës. Sjellja e fesë islame dhe ndërtimi j objekteve fetare islame, ndikoi në mënyrën e veçantë të vendbanimeve me tipare të tjera si ndëtimi i xhamive,shkollave, hamameve, urave, çeshmave, sahatkullave, haneve, garnizonave, shtëpive me kopshte të rrethuara me mure, me rrugë të ngushta e pa planimetri të caktuar në mungesë të institucioneve shtetrore të planit

Burim i të dhënave

• Entii Statistikës

shih edhe

• Sanxhaku i Nishit

Lidhje të jashtme

• Argumentet dhe metodat e politikës ekspansioniste serbe - Mark Krasniqi