Greqia Osmane

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë

Shumica e zonave që janë në kufijtë e Greqisë moderne ishin në një moment pjesë e Perandorisë Osmane. Periudha e sundimit osman në Greqi, që zgjati nga mesi i shekullit të 15-të deri në Luftën e Greke të Pavarësisë që shpërtheu më 1821 dhe u shpall Republika e Parë Helenike më 1822 (i paraprirë nga krijimi i Republikës autonome Septinsulare më 1800). njihet në greqisht si Tourkokratia (greqisht: Τουρκοκρατία, "sundimi turk"). Megjithatë, disa rajone, si ishujt e Jonit, zotërime të ndryshme të përkohshme veneciane të Stato da Màr dhe Gadishullit Mani në Peloponez nuk u bënë pjesë e administratës osmane, por e fundit ishte nën suzerainty osmane.

Perandoria Romake Lindore, mbetja e Perandorisë Romake, e cila sundoi pjesën më të madhe të botës greqishtfolëse për më shumë se 1100 vjet, ishte dobësuar fatalisht që nga plaçkitja e Kostandinopojës nga kryqtarët latinë në vitin 1204.

Përparimi osman në Greqi u parapri nga fitorja ndaj serbëve në veri. Osmanët fituan fillimisht Betejën e Maricës në vitin 1371. Forcat serbe u drejtuan më pas nga Mbreti Vukashin i Serbisë, babai i Princit Marko dhe bashkësundimtari i perandorit të fundit nga dinastia serbe Nemanjiq. Kjo u pasua nga një fitore osmane gjatë Betejës së Kosovës të vitit 1389.

Pa kërcënim të mëtejshëm nga serbët dhe Euh për luftërat civile të mëvonshme bizantine, osmanët rrethuan dhe pushtuan Kostandinopojën në vitin 1453, më pas përparuan drejt jugut në Greqi dhe pushtuan Athinën më 1456. Grekët qëndruan në Peloponez deri në vitin 1460, dhe venecianët dhe gjenovezët dhe në disa nga ishujt kryesorë dhe gjenovezët e hershëm të Greqisë16. Ishujt e Egjeut ishin në duart osmane, duke përjashtuar disa qytete portuale që mbaheshin ende nga venecianët (veçanërisht Nafplio, Monemvasia, Parga dhe Methone). Malet e Greqisë ishin kryesisht të paprekura dhe ishin një strehë për grekët që dëshironin të largoheshin nga sundimi osman dhe të përfshiheshin në luftë guerile.[1]

Ishujt Cyclades, në mes të Egjeut, u aneksuan zyrtarisht nga osmanët në vitin 1579, megjithëse ata kishin qenë nën statusin vasal që nga vitet 1530. Qiproja ra më 1571 dhe venecianët mbajtën Kretën deri më 1669. Ishujt Jon nuk u sunduan kurrë nga osmanët, me përjashtim të Kefalonisë (nga 1479 në 1481 dhe nga 1485 në 1500), por mbetën nën sundimin e Republikës së Venedikut. Pikërisht në Ishujt Jon lindi shtetësia moderne greke, me krijimin e Republikës së Shtatë Ishujve më 1800.

Greqia osmane ishte një shoqëri multietnike. Megjithatë, sistemi osman i miletit nuk përputhej me nocionin modern perëndimor të multikulturalizmit.[2] Grekët iu dhanë disa privilegje dhe liri, por ata vuajtën edhe nga keqpërdorimet e personelit të saj administrativ mbi të cilin qeveria qendrore kishte vetëm kontroll të largët dhe jo të plotë.[3] Pavarësisht se humbën pavarësinë e tyre politike, grekët mbetën dominues në fushën e tregtisë dhe biznesit. Konsolidimi i pushtetit osman në shekujt e 15-të dhe të 16-të e bëri Mesdheun të sigurt për anijet greke dhe pronarët grekë të anijeve u bënë transportuesit detarë të perandorisë dhe bënë fitime të jashtëzakonshme.[4] Megjithatë, pas disfatës osmane në Betejën e Lepantit, anijet greke shpesh u bënë cak i sulmeve të egra nga piratët katolikë (veçanërisht spanjollë dhe maltezë).[4]

Periudha e sundimit osman pati një ndikim të thellë në shoqërinë greke, pasi u shfaqën elita të reja. Aristokracia greke e tokave që dominonte tradicionalisht Perandorinë Bizantine pësoi një fat tragjik dhe u shkatërrua pothuajse plotësisht. Klasa e re drejtuese në Greqinë osmane ishin prokritoi (πρόκριτοι në greqisht), të cilët quheshin kocabaşi nga osmanët. Ata ishin në thelb burokratë dhe taksambledhës dhe fituan një reputacion negativ për korrupsion dhe nepotizëm. Nga ana tjetër, fanariotët u shquan në kryeqytetin perandorak të Kostandinopojës si biznesmenë dhe diplomatë, dhe Kisha Ortodokse Greke dhe Patriarku Ekumenik u ngritën në fuqi të madhe nën mbrojtjen e Sulltanit dhe fituan kontrollin fetar mbi të gjithë popullsinë ortodokse të perandorisë, pavarësisht nëse fliste greqisht, shqip, latinisht apo sllavisht.

Zgjerimi osman[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Pas rënies së Kostandinopojës nga osmanët në vitin 1453, Despotati i Moresë ishte mbetja e fundit e Perandorisë Bizantine që u mbajt kundër osmanëve. Megjithatë, ajo ra në duart e osmanëve në vitin 1460, duke përfunduar pushtimin e Greqisë kontinentale.[5]

Ndërsa pjesa më e madhe e Greqisë kontinentale dhe ishujve të Egjeut ishin nën kontrollin osman deri në fund të shekullit të 15-të, Qiproja dhe Kreta mbetën territor veneciane dhe nuk ranë në duart e osmanëve deri në vitin 1571 dhe 1670 respektivisht. E vetmja pjesë e botës greqishtfolëse që i shpëtoi sundimit osman ishin Ishujt e Jonit, të cilët mbetën venecianë deri në vitin 1797. Corfu i rezistoi tre rrethimeve të mëdha në vitet 1537, 1571 dhe 1716, të cilat të gjitha rezultuan në zmbrapsjen e osmanëve.

Zona të tjera që mbetën pjesë e Stato da Màr veneciane përfshijnë Nafplio dhe Monemvasia deri në vitin 1540, Dukati i Arkipelagut, me qendër në ishujt Naxos dhe Paros deri më 1579, Sifnos deri më 1617 dhe Tinos deri më 1715.

Sundimi osman[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Një hartë e zgjerimit territorial të Perandorisë Osmane nga viti 1307 deri më 1683.

Konsolidimi i sundimit osman u pasua nga dy prirje të dallueshme të migrimit grek. E para përfshinte intelektualë grekë, si Basilios Bessarion, Georgius Plethon Gemistos dhe Marcos Mousouros, duke emigruar në pjesë të tjera të Evropës Perëndimore dhe duke ndikuar në ardhjen e Rilindjes (megjithëse migrimi në shkallë të gjerë i grekëve në pjesë të tjera të Evropës, veçanërisht në qytetet universitare italiane, filloi shumë më herët, pas pushtimit të Konstanit[6]). Kjo prirje ndikoi edhe në krijimin e mërgatës moderne greke.

E dyta bëri që grekët të largoheshin nga fushat e gadishullit grek dhe të rivendoseshin në male, ku peizazhi i thyer e bëri të vështirë për osmanët vendosjen e pranisë ushtarake ose administrative.[7]

Ekonomia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Situata ekonomike e shumicës së Greqisë u përkeqësua shumë gjatë epokës osmane të vendit. Jeta u ruralizua dhe u militarizua. Barrë të rënda të taksave u vendosën mbi popullsinë e krishterë dhe shumë grekë u reduktuan në bujqësi për mbijetesë, ndërsa gjatë epokave të mëparshme rajoni ishte zhvilluar dhe urbanizuar shumë. Përjashtim nga ky rregull ishte në Kostandinopojë dhe në ishujt Jon të mbajtur nga Venediku, ku shumë grekë jetonin në prosperitet.[8]

Pas rreth vitit 1600, osmanët iu drejtuan sundimit ushtarak në pjesë të Greqisë, gjë që provokoi rezistencë të mëtejshme dhe gjithashtu çoi në zhvendosje ekonomike dhe rënie të përshpejtuar të popullsisë. Pronat osmane, më parë feude të mbajtura drejtpërdrejt nga Sulltani, u bënë prona të trashëguara (çiflikë), të cilat mund të shiteshin ose t'u liheshin trashëgimtarëve. Klasa e re e pronarëve osmanë i reduktoi fermerët e deritanishëm të lirë grekë në robëri, duke çuar në shpopullimin e fushave dhe në ikjen e shumë njerëzve në male, për t'i shpëtuar varfërisë.

Feja[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Sulltani e konsideronte Patriarkun Ekumenik të Kishës Ortodokse Greke si udhëheqësin e të gjithë ortodoksëve, grekë apo jo, brenda perandorisë. Patriarku i përgjigjej Sulltanit për sjelljen e mirë të popullatës ortodokse dhe në këmbim atij iu dhanë kompetenca të gjera mbi bashkësitë ortodokse, duke përfshirë edhe popujt sllavë jo-grekë. Patriarku kontrollonte gjykatat dhe shkollat, si dhe Kishën, në të gjithë komunitetet greke të perandorisë. Kjo bëri që priftërinjtë ortodoksë, së bashku me magnatët vendas, të quheshin Prokritoi ose Dimogerontes, sundimtarët efektivë të qyteteve dhe qyteteve greke. Disa qytete greke, si Athina dhe Rodosi, ruajtën vetëqeverisjen komunale, ndërsa të tjerat u vunë nën guvernatorët osmanë. Disa zona, si Gadishulli Mani në Peloponez dhe pjesë të Kretës (Sfakia) dhe Epirit, mbetën praktikisht të pavarura.

Si rregull, osmanët nuk kërkonin që grekët të bëheshin myslimanë, megjithëse shumë e bënë këtë në një nivel sipërfaqësor për të shmangur vështirësitë socio-ekonomike të sundimit osman[9] ose për shkak të korrupsionit të pretenduar të klerit grek.[10] Rajonet e Greqisë që kishin përqendrimet më të mëdha të myslimanëve grekë osmanë ishin Maqedonia, veçanërisht Vallahadët, Epiri fqinj dhe Kreta (shih myslimanët kretanë). Sipas logjikës së miletit, myslimanët grekë, pavarësisht se shpesh ruanin elementë të kulturës dhe gjuhës së tyre greke, klasifikoheshin thjesht si "myslimanë", megjithëse shumica e të krishterëve ortodoksë grekë i konsideronin ata si "turq" dhe për këtë arsye i shihnin ata si tradhtarë të komuniteteve të tyre origjinale etno-fetare.[11]

Trajtimi i nënshtetasve të krishterë ndryshonte shumë nën sundimin e sulltanëve osmanë. Bayezid I, sipas një historiani bizantin, i pranoi lirisht të krishterët në shoqërinë e tij, ndërsa përpiqej të rriste perandorinë e tij, në periudhën e hershme osmane. Më vonë, ndonëse sundimtari turk u përpoq të qetësonte popullsinë vendase me një rivendosje të sundimit të ligjit në kohë paqeje, popullsia e krishterë u bë gjithashtu subjekt i tatimeve të veçanta dhe haraçit të fëmijëve të krishterë ndaj shtetit osman për të ushqyer radhët e korpusit jeniçer.[12] Persekutimet e dhunshme të të krishterëve u zhvilluan megjithatë nën sundimin e Selimit I (1512-1520), i njohur si Selim i Zymtë, i cili u përpoq të zhdukte krishterimin nga Perandoria Osmane. Selim urdhëroi konfiskimin e të gjitha kishave të krishtera, dhe ndërsa ky urdhër u anulua më vonë, të krishterët u persekutuan rëndë gjatë epokës së tij.[13]

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ World and Its Peoples (në anglisht). Marshall Cavendish. 2009. fq. 1478. ISBN 978-0-7614-7902-4. The klephts were descendants of Greeks who fled into the mountains to avoid the Turks in the fifteenth century and who remained active as brigands into the nineteenth century.
  2. ^ Maurus Reinkowski, "Ottoman "Multiculturalism"? The Example of the Confessional System in Lebanon". Lecture, Istanbul, 1997. Edited by the Orient-Institut der Deutschen Morgenlandischen Gesellschaft, Beirut,1999, pp. 15, 16.
  3. ^ [1]Douglas Dakin, The Greek Struggle for Independence, 1821-1833. University of California Press, p. 16.
  4. ^ a b http://press.princeton.edu/chapters/i9187.pdf
  5. ^ "Greece During the Byzantine Period: The Peloponnese advances". britannica.com (në anglisht). Online Encyclopaedia Britannica. Marrë më 28 prill 2012.
  6. ^ Treadgold, Warren. History of Byzantine State and Society. Stanford University Press, 1997. Stampa:Page needed
  7. ^ Vacalopoulos, p. 45. "The Greeks never lost their desire to escape from the heavy hand of the Turks, bad government, the impressment of their children, the increasingly heavy taxation, and the sundry caprices of the conqueror. Indeed, anyone studying the last two centuries of Byzantine rule cannot help being struck by the propensity of the Greeks to flee misfortune. The routes they chiefly took were: first, to the predominantly Greek territories, which were either still free or Frankish-controlled (that is to say, the Venetian fortresses in the Despotate of Morea, as well as in the Aegean and Ionian Islands) or else to Italy and the West generally; second, to remote mountain districts in the interior where the conqueror's yoke was not yet felt."
  8. ^ Michał Bzinkowski Arkivuar 2016-03-03 tek Wayback Machine, Eleuthería ē Thánatos!: The idea of freedom in modern Greek poetry during the war of independence in 19th century. Dionysios Solomos’ "Hymn to Liberty"
  9. ^ Crypto-Christians of the Trabzon Region of Pontos
  10. ^ The preaching of Islam: a history of the propagation of the Muslim faith By Sir Thomas Walker Arnold, pg. 143
  11. ^ The preaching of Islam: a history of the propagation of the Muslim faith By Sir Thomas Walker Arnold, pg. 137-138
  12. ^ The preaching of Islam: a history of the propagation of the Muslim faith By Sir Thomas Walker Arnold, pg. 128
  13. ^ Paroulakis, p. 11.

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  • Finkel, Caroline. Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire, 1300-1923. New York: Basic Books, 2005. ISBN 978-0-465-02396-7.
  • Hobsbawm, Eric John. The Age of Revolution. New American Library, 1962. ISBN 0-451-62720-2.
  • Jelavich, Barbara. History of the Balkans, 18th and 19th Centuries. New York: Cambridge University Press, 1983. ISBN 0-521-27458-3.
  • Paroulakis, Peter H. The Greek War of Independence. Hellenic International Press, 1984.
  • Shaw, Stanford. History of the Ottoman Empire and Modern Turkey: Volume I. Cambridge: Cambridge University Press, 1977.
  • Vacalopoulos, Apostolis. The Greek Nation, 1453–1669. Rutgers University Press, 1976.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Greqia_Osmane&oldid=2574230"