Pensilvania

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
(Përcjellë nga Pennsylvania)
Jump to navigation Jump to search
Pensilvania
Pennsylvania
Shteti
Komonuelthi i Pensilvanisë
Flamuri i Pensilvania
Flamuri
Stema zyrtare e Pensilvania
Stema
Nickname(s): 
Keystone State;[1] Quaker State
Motot: 
Virtue, Liberty and Independence
Himni: "Pennsylvania"
Harta e Shteteve të Bashkuara me Pensilvania të theksuar
Harta e Shteteve të Bashkuara me Pensilvania të theksuar
VendiShtetet e Bashkuara
Para shtetësisëProvinca e Pensilvanisë
U pranua në BashkimDecember 12, 1787 (2nd)
KryeqytetiHarrisburg
Qyteti më i madhFiladelfia
Metroja më e madhe dhe zonat urbaneLugina Delaware
Qeveria
 • GuvernatoriTom Wolf (D)
 • Lieutenant GovernorJohn Fetterman (D)
LegjislaturaAsambleja e Përgjithshme
 • Upper house Senati i Shtetit
 • Lower houseDhoma e Përfaqësuesve
JudiciaryGjykata e Lartë e Pensilvanisë
Senatorët amerikanBob Casey Jr. (D)
Pat Toomey (R)
Delegacioni i Dhomës së Përfaqësuesve të SHBA9 Democrats
9 Republicans (lista)
Sipërfaqja
 • Gjithsej46.055 sq mi (119.283 km2)
 • Sipërfaqe tokësore44.816,61 sq mi (116.074 km2)
 • Sipërfaqe ujore1.239 sq mi (3.208 km2)  2.7%
Area rank33rd
Dimensions
 • Gjatësia170 mi (273 km)
 • Gjerësia283 mi (455 km)
Lartësia mbidetare
1.100 ft (340 m)
Highest elevation
(Mali Davis[2])
3.213 ft (979 m)
Lowest elevation
(Lumi Delaware në kufi me Delaware[2])
0 ft (0 m)
Popullsia
 (2020[4])
 • Gjithsej13.011.844
 • Rank5th
 • Dendësia290/sq mi (112/km2)
 • Dendësia rank9th
 • Të ardhurat mesatare shtëpiake
$59.195[3]
 • Income rank
23-të
Emri i banorëvePennsylvanian
Gjuha
 • Gjuha zyrtareS'ka
 • Gjuhët e foluraAnglisht 90.15%
Spanjisht 4.09%
Gjermanisht (përfshirë Pensilvania gjermane) 0.87%
Kinezisht 0.47%
Italisht 0.43%[5]
Zona kohoreUTC−05:00 (Eastern)
 • Verës (DST)UTC−04:00 (EDT)
Shkurtesa USPS
PA
Kodi ISO 3166US-PA
Shkurtesa tradicionalePa., Penn., Penna.
Latitude39°43′ to 42°16′ N
Longitude74°41′ to 80°31′ W
Faqja zyrtarewww.pa.gov

Pensilvania' (anglisht: Pennsylvania), zyrtarisht Komonuelthi i Pensilvanisë, është një shtet që përfshin rajonet e Mid-Atlantic, Verilindor dhe Appalachia të Shteteve të Bashkuara. Kufizohet me Delaware në juglindje, Maryland në jug, Virxhinia Perëndimore në jugperëndim, Ohio në perëndim, liqenin Erie dhe provincën kanadeze të Ontarios në veriperëndim, Nju Jorkun në veri dhe Nju Xhersin në lindje.

Nga 50 shtetet e SHBA-së, Pensilvania është e pesta më e populluar me mbi 13 milionë banorë që nga viti 2020.[4] Është i 33-ti më i madhi për nga sipërfaqja dhe renditet i nënti për nga dendësia e popullsisë. Gati gjysma e popullsisë është e përqendruar në Luginën juglindore të Delaware, me qendër rreth qytetit më të madh të shtetit, Filadelfia (6.25 milionë); një e treta tjetër jeton në Pitsburgun e Madh (2.37 milionë) në jugperëndim. Kryeqyteti i shtetit dhe qyteti i 15-të më i madh është Harrisburg; qytete të tjera kryesore të Pensilvanisë përfshijnë Allentown, Reading, Erie, and Scranton.

Gjeografia e Pensilvanisë është shumë e larmishme: Malet Appalachian përshkojnë qendrën e saj, ndërsa Malet Allegheny dhe Pocono shtrihen në pjesën më të madhe të verilindjes; afër 60% e shtetit është e pyllëzuar. Ndërsa ka vetëm 140 milje (225 km) bregdet përgjatë liqenit Erie dhe lumit Delaware,[6] Pensilvania ka më shumë lumenj të lundrueshëm se çdo shtet tjetër, duke përfshirë Delaware, Ohio, dhe Pine Creek.

Pensilvania ishte një nga trembëdhjetë kolonitë britanike që përfundimisht do të formonin Shtetet e Bashkuara. Ajo u themelua në vitin 1681 përmes dhënies së tokës mbretërore për William Penn, djalin e adashit të shtetit; pjesa juglindore dikur ishte pjesë e kolonisë së Suedisë së Re. E krijuar si një strehë për tolerancën fetare dhe politike, Provinca e Pensilvanisë ishte e shquar për marrëdhëniet e saj relativisht paqësore me fiset vendase, sistemin inovativ të qeverisë dhe pluralizmin fetar. Kuadri qeverisës i Pensilvanisë frymëzoi Kushtetutën e SHBA-së, e cila, së bashku me Deklaratën e Pavarësisë, u hartua në Sallën e Pavarësisë në Filadelfia; qyteti priti gjithashtu konventën e parë dhe të dytë kushtetuese që udhëhoqi Revolucionin Amerikan. Pensilvania u bë shteti i dytë që ratifikoi Kushtetutën më 12 dhjetor 1787.[7]

Gjeografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

qarqet në Pennsylvania

Pennyslvania është 170 milje (274 km) veri tek jugu dhe 283 milje (455 km) lindje tek perëndimi. Pennyslvania ka sipërfaqe me 46,055 milje katrorë, është shteti i 33-të më i madh i Shteteve të Bashkuara.[8] Pensilvania ka 51 milje (82 km) vijë bregdetare përgjatë liqenit Erie dhe 57 milje (92 km) vijë bregdetare përgjatë grykëderdhjes së Delaware. Nga Trembëdhjetë Kolonitë origjinale, Pensilvania është i vetmi shtet që nuk kufizohet me Oqeanin Atlantik.

Klima[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Klima në botë

Topografia e larmishme e Pensilvanisë prodhon gjithashtu një shumëllojshmëri klimash, megjithëse i gjithë shteti përjeton dimër të ftohtë dhe verë të lagësht. Duke përfshirë dy zona kryesore, shumica e shtetit, me përjashtim të këndit juglindor, ka një klimë të lagësht kontinentale (Klasifikimi i klimës Köppen Dfb). Pjesa jugore e shtetit ka një klimë të lagësht subtropikale. Qyteti më i madh, Filadelfia, ka një klimë të lagësht subtropikale (Köppen Cfa).

Vera është përgjithësisht e nxehtë dhe e lagësht. Duke lëvizur drejt brendësisë malore të shtetit, klima dimërore bëhet më e ftohtë, numri i ditëve me vranësira rritet dhe sasia e reshjeve të borës është më e madhe. Zonat perëndimore të shtetit, veçanërisht vendet pranë liqenit Erie, mund të marrin mbi 100 inç (250 cm) reshje dëbore çdo vit, dhe i gjithë shteti merr reshje të shumta gjatë gjithë vitit. Shteti mund të jetë subjekt i motit të ashpër nga pranvera në verë në vjeshtë. Tornadot ndodhin çdo vit në shtet, ndonjëherë në numër të madh, siç janë 30 tornado të regjistruara në vitin 2011; Në përgjithësi, këto tornado nuk shkaktojnë dëme të konsiderueshme.[9]

Temperatura të larta dhe të ulëta në qytete të ndryshme (në °F)
Qytet janar shkurt mars prill maj qershor korrik gusht shtator tetor nëntor dhjetor
Scranton 33/19 37/21 46/28 59/38 70/48 78/56 82/61 80/60 72/52 61/41 49/33 38/24
Erie 34/21 36/21 44/27 56/38 67/48 76/58 80/63 79/62 72/56 61/45 50/37 38/27
Pittsburgh 36/21 39/23 49/30 62/40 71/49 79/58 83/63 81/62 74/54 63/43 51/35 39/25
Harrisburg 37/23 41/25 50/33 62/42 72/52 81/62 85/66 83/64 76/56 64/45 53/35 41/27
Philadelphia 40/26 44/28 53/34 64/44 74/54 83/64 87/69 85/68 78/60 67/48 56/39 45/30
Allentown 36/20 40/22 49/29 61/39 72/48 80/58 84/63 82/61 75/53 64/41 52/33 40/24

Komunat[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Filadelfia, qyteti më i madh i Pensilvanisë

Pensilvania është e ndarë në 67 qarqe. Qarqet ndahen më tej në komuna që ose janë të inkorporuara si qytete, lagje ose qyteza. Një qark, Philadelphia County, është e lidhur me qytetin e Filadelfias pasi u konsolidua në vitin 1854. Qarku më i populluar në Pensilvani është Filadelfia, ndërsa më pak i populluari është Cameron (4,547).

Ka gjithsej 56 qytete në Pensilvani, të cilat klasifikohen, sipas popullsisë, si qytete të klasit të parë, të dytë ose të tretë. Filadelfia, qyteti më i madh i Pensilvanisë, ka një popullsi prej 1.6 milionë banorësh dhe është i vetmi qytet i klasit të parë të shtetit. Pittsburgh (303,000) and Scranton (76,000) janë përkatësisht qytete të klasit të dytë dhe të klasit të dytë 'A'.

Pjesa tjetër e qyteteve, si i treti dhe i katërti më i madhi - Allentown (126,000) dhe Reading (95,000) - deri në më të voglin - Parker me një popullsi prej vetëm 820 banorësh - janë qytete të klasit të tretë.[10] Qytetet e klasit të parë dhe të dytë qeverisen nga një formë "kryetar i fortë bashkie" i qeverisjes së kryebashkiakëve-këshillit, ndërsa qytetet e klasit të tretë qeverisen ose nga një formë qeverisjeje "kryetar i dobët" ose një qeverisje këshilli-menaxher.

Lagjet janë përgjithësisht më të vogla se qytetet, me shumicën e qyteteve të Pensilvanisë që janë përfshirë si një lagje përpara se të përfshihen si qytet. Ka 958 bashki në Pensilvani, të gjitha të cilat qeverisen nga forma "e dobët e kryetarit të bashkisë" të qeverisjes së këshillit të lagjes. Bashkia më e madhe në Pensilvani është State College (40,501) dhe më i vogli është Centralia.

Qytetet janë lloji i tretë i bashkisë në Pensilvani dhe klasifikohen si vendbanime të klasit të parë ose të klasit të dytë. Ka 1454 vendbanime të klasit të dytë dhe 93 vendbanime të klasit të parë. Qytetet e klasit të dytë mund të bëhen vendbanime të klasit të parë nëse kanë një dendësi popullsie më të madhe se 300 banorë për milje katrore (120/km2) dhe miratohet një referendum në mbështetje të ndryshimit. Qyteti më i madh i Pensilvanisë është Upper Darby Township (85,681), dhe më i vogli është East Keating Township.

Ekziston një përjashtim nga llojet e komunave në Pensilvani: Bloomsburg u inkorporua si qytet në 1870 dhe është, zyrtarisht, i vetmi qytet në shtet. Në vitin 1975, McCandless Township miratoi një statut të rregullimit të shtëpisë nën emrin "Qyteza e McCandless", por ligjërisht është ende një vendbanim i klasit të parë.

Gjithsej 56 qytete, 958 lagje, 93 qyteza të klasit të parë, 1,454 qyteza të klasit të dytë dhe një qytet (Bloomsburg) është 2,562 komuna.

Gjuha[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

10 gjuhët në Pennyslvania (përveç anglishtes)
Gjuha Përqindja e popullatës
Spanjisht 4.1%
Gjermanishtja (përfshirë Pensilvaninë gjermane 0.9%
Kinezishtja (përfshirë Mandarin) 0.5%
Italishtja 0.4%
Frëngjisht 0.3%
Rusishtja 0.3%
Vietnamisht 0.3%
Koreanisht 0.3%
Polonishtja 0.2%
Arabishtja 0.2%
Hindi 0.2%

Feja[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Sipas vitit 2012, 40% e njerëzve në Pennyslvania janë fetarë, ndërsa 32% janë të pa fe.

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ "Symbols of Pennsylvania" (në anglisht). Portal.state.pa.us. Arkivuar nga origjinali më 14 tetor 2007. Marrë më 4 maj 2014.
  2. ^ a b "Elevations and Distances in the United States" (në anglisht). Shërbimi Gjeologjik i Shteteve të Bashkuara. 2001. Arkivuar nga origjinali më 15 tetor 2011. Marrë më 24 tetor 2011.
  3. ^ "Median Annual Household Income". The Henry J. Kaiser Family Foundation (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 20 dhjetor 2016. Marrë më 9 dhjetor 2016.
  4. ^ a b Bureau, US Census (26 prill 2021). "2020 Census Apportionment Results". Zyra e Regjistrimit të Shteteve të Bashkuara (në anglisht). Marrë më 27 prill 2021.
  5. ^ "Most spoken languages in Pennsylvania in 2010" (në anglisht). MLA Data Center. Arkivuar nga origjinali më 27 maj 2013. Marrë më 4 nëntor 2012.
  6. ^ "General Coastline and Shoreline Mileage of the United States" (PDF) (në anglisht). NOAA Office of Coastal Management. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 25 dhjetor 2016. Marrë më 31 dhjetor 2016.
  7. ^ U.S. News | Best States | Pennsylvania
  8. ^ "Pennsylvania Time Zone" (në anglisht). Timetemperature.com. Arkivuar nga origjinali më 9 janar 2011. Marrë më 31 korrik 2010.
  9. ^ [1] Arkivuar 17 maj 2015 tek Wayback Machine
  10. ^ "Annual Estimates of the Resident Population for Incorporated Places in Pennsylvania". Population Estimates (në anglisht). Zyra e Regjistrimit të Shteteve të Bashkuara. 2010. Arkivuar nga origjinali (XLS) më 9 korrik 2011. Marrë më 4 korrik 2010.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Pensilvania&oldid=2460471"