Jump to content

Arbëreshët në Zarë

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Arbëreshët
Arbanasi
Popullsia e përgjithshme
rreth 4,000
Rajone me popullsi të konsiderueshme
Zara, Kroaci
Gjuhët
Shqip (nëndialekti arbërisht i dialektit gegë)  · Kroatisht
Fetë
Katolicizmi

Arbëreshët (në dialektin arbërisht të gjuhës shqipe: Arbëneshë),[1] të njohur edhe si arbanasit (kroatisht: Arbanasi), janë një bashkësi me prejardhje shqiptare në trevën e Zarës së Kroacisë, që flasin dialektin arbërisht të gegërishtes.[2] Emërimi Arbanas është dhe toponimi i vendbanimit të parë arbëresh në rajon, që sot është periferi e Zarës.[3] Përveç arbëreshëve në Kroaci jetojnë edhe shqiptarë që mërguan atje në kohën moderne si punëtorë sezonalë, refugjatë lufte ose sportistë, kryesisht nga trevat shqiptarë nën ish-Jugosllavi.

Përhapja

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Sot, bashkësia e arbëreshëve është e shpërndarë nëpër Kroaci. Vendbanimet e tyre të para ishin Arbanasi i Zarës dhe disa fshatra rreth Zarës, përkatësisht Zemunik, Dračevac, Crno, Ploča, etj.[3] Fshati Arbanas e morri emrin nga themeluesit e tij, shqiptarët. Arbëreshët dihet se janë vendosur në këto zonën gjatë dy periudhave të ndryshme të mërgimeve; e para në vitin 1655 dhe e dyta në votet 1726–1733. Këta banorë thuhej se ishin pjesë e fisit të Kastriotëve, një nga fiset e shumta të shqiptarëve të veriut.[3]

Historia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Origjina e arbëreshëve të Zarës është nga treva e Krajës, gjëgjësisht nga fshatrat Brisk, Shestan, Ljare dhe Podë, sot pjesë e Komunës së Tivarit në Malin e Zi.[3] Si pasojë e pushtimit osman të trevave shqiptare, kjo popullsi mërgoi në atë që sot është Kroaci në dy periudha të ndryshme:[3] e para në vitin 1655 për në Pullë, Istër[4] dhe e dyta në vitet 1726–27 dhe 1733, për në trevën e Zarës, kjo e fundit e planifikuar dhe mbështetur nga kryepeshkopi i Zarës Vicko Zmajević dhe Republika e Venedikut.

Emërimi kroat për arbëreshët e Zarës është Arbanasi (Арбанаси), që është një etnonim i vjetër që sllavët e jugut e përdornin për shqiptarët, e që daton nga mesjeta.[5][6][7][8]

Arbëreshë të njohur

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  • Šime Dešpalj (1897–1981) – kompozitor, profesor muzike, shkrimtar[9]
  • Pavle Dešpalj (l. 1934) – kompozitor, anëtar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kroacisë[10]
  • Valter Dešpalj (l. 1947) – violonçelist dhe profesor në Akademinë e Muzikës në Zagreb[10]
  • Šime (Simeone) Duka (1915–2006) – sekretar i arkivave vatikanase[11]
  • Josip Gjergja (l. 1937) – basketbollist[11]
  • Mladen Grdović (l. 1958) – këngëtar[12]
  • Božidar Kalmeta (l. 1958) – Kryetar i Zarës (1194–2003; 2013–sot), ish ministër në qeverinë kroate[13]
  • Ratimir Kalmeta (1916–2005) – gjeograf, gjuhëtar[14]
  • Kruno Krstić (1905–1987) – leksikograf[11]
  • Hrvoje Macanović (1904–1980) – gazetar sportiv[11]
  • Đani Maršan (l. 1944) – këngëtar, muzikant, diplomat, konsull kroat[13][15]
  • Bepo Matešić – këngëtari i tenorit[12][16]
  • Berto Matešić – këngëtari i tenorit[12][16]
  • Ivica Matešić Jeremija (l. 1959) – shkrimtar, diplomat ushtarak[17]
  • Ivo Perović (1882–1958) – Ban dhe regjent i Jugosllavisë (1934–1941)[11]
  • Ivan Prenđa (1939–2010) – kryepeshkop i Kryepeshkopatës së Zarës[17][18]
  • Josip Vladović Relja – shkrimtar[11][13][15]
  • Aleksandar Stipčević (1930–2015) – arkeolog, historian, anëtar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës[10][11]
  • Ennio Stipčević (l. 1959) - muzikolog, anëtar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kroacisë[17]

Shiko dhe

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ 1984 Martin Camaj, Leonard Fox "Albanian Grammar: With Exercises, Chrestomathy and Glossaries", page xi
  2. ^ Victor A. Friedman (1997). One Grammar, Three Lexicons: Ideological Overtones and Underpinnings in the Balkan Sprachbund (PDF). University of Chicago. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 17 shkurt 2012. Marrë më 28 tetor 2017. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ a b c d e Mijo Čurković (1922). Povijest Arbanasa kod Zadra. E. Vitaliani. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ Elsie, Robert (2004). Historical dictionary of Albania. Scarecrow Press. fq. 147. ISBN 978-0-8108-4872-6. Marrë më 27 dhjetor 2010. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ Kamusella 2009, p. 241. "Prior to the emergence of the modern self-ethnonym Shqiptarë in the mid-16th century (for the first time it was recorded in 1555 by the Catholic Gheg, Gjon Buzuku, in his missal), North Albanians (Ghegs) referred to themselves as Arbën, and South Albanians (Tosks) Arbër. Hence, the self-ethnonym Arbëreshë of the present-day Italo-Albanians (numbering about 100,000) in southern Italy and Sicily, whose ancestors, in the wake of the Ottoman wars, emigrated from their homeland in the 14th century. These self-ethnonyms perhaps influenced the Byzantine Greek Arvanites for ‘Albanians,’ which was followed by similar ones in Bulgarian and Serbian (Arbanasi), Ottoman (Arnaut), Romanian (Arbănas), and Aromanian (Arbineş).
  6. ^ Demiraj 2010, pp. 534. "The ethnic name shqiptar has always been discussed together with the ethnic complex: (tosk) arbëresh, arbëror, arbër — (gheg) arbënesh, arbënu(e)r, arbën; i.e. [arbën/r(—)]. p.536. Among the neighbouring peoples and elsewhere the denomination of the Albanians is based upon the root arb/alb, cp. Greek ’Αλβανός, ’Αρβανός "Albanian", ‘Αρβανίτης "Arbëresh of Greece", Serbian Albanac, Arbanas, Bulg., Mac. албанец, Arom. arbinés (Papahagi 1963 135), Turk. arnaut, Ital. albanese, German Albaner etc. This basis is in use among the Arbëreshs of Italy and Greece as well; cp. arvanit, more rarely arbëror by the arbëreshs of Greece
  7. ^ Barančić 2008, p. 551. "Možemo reći da svi na neki način pripadamo nekoj vrsti etničke kategorije, a često i više nego jednoj. Kao primjer navodim slučaj zadarskih Arbanasa. Da bismo shvatili Arbanase i problem njihova etnojezičnog (etničkog i jezičnog) identiteta, potrebno je ići u povijest njihova doseljenja koje seže u početak 18. st., tj. točnije: razdoblje od prve seobe 1726., razdoblje druge seobe od 1733., pa sve do 1754. godine koja se smatra završnom godinom njihova doseljenja. Svi su se doselili iz tri sela s područja Skadarskog jezera - Briske, Šestana i Livara. Bježeći od Turaka, kuge i ostalih nevolja, generalni providur Nicola Erizzo II dozvolio im je da se nasele u područje današnjih Arbanasa i Zemunika. Jedan dio stanovništva u Zemuniku se asimilirao s ondašnjim stanovništvom zaboravivši svoj jezik. To su npr. današnji Prenđe, Šestani, Ćurkovići, Paleke itd. Drugi dio stanovništva je nastojao zadržati svoj etnički i jezični identitet tijekom ovih 280 godina. Dana 10. svibnja 2006. godine obilježena je 280. obljetnica njihova dolaska u predgrađe grada Zadra. Nije bilo lako, osobito u samom početku, jer nisu imali svoju crkvu, škole itd., pa je jedini način održavanja njihova identiteta i jezika bio usmenim putem. We can say that all in some way belong to a kind of ethnic category, and often more than one. As an example, I cite the case of Zadar Arbanasi. To understand the problem of the Albanians and their ethnolinguistic (ethnic and linguistic) identity, it is necessary to go into the history of their immigration that goes back to the beginning of the 18th century., etc more precisely: the period from the first migration of 1726, the period of the second migration of 1733, and until 1754, which is considered to be the final year of their immigration. All they moved from three villages from the area of Lake Scutari - Briska, Šestan and Livara. Fleeing from the Ottomans, plague and other troubles, the general provider Nicola Erizzo II allowed them to settle in the area of today's Arbanasa and Zemunik. One part of the population in Zemunik became assimilated with the local population, forgetting their language. These are for example, today's Prenda, Šestani, Ćurkovići, Paleke etc. The second part of the population tried to maintain their ethnic and linguistic identity during these 280 years. On May 10, 2006 marked the 280th anniversary of their arrival in the suburb of Zadar. It was not easy, especially in the beginning, because they did not have their own church, school, etc., and is the only way to maintain their identity and language was verbally."
  8. ^ Lloshi 1999, p. 277. "The Albanians of today call themselves shqiptarë, their country Shqipëri, and their language shqipe. These terms came into use between the end of the 17th and beginning of the 18th centuries. Foreigners call them albanesi (Italian), Albaner (German), Albanians (English), Alvanos (Greek), and Arbanasi (old Serbian), the country Albania, Albanie, Albanien, Alvania, and Albanija, and the language Albanese, Albanisch, Albanian, Alvaniki, and Arbanashki respectively. All these words are derived from the name Albanoi of an Illyrian tribe and their center Albanopolis, noted by the astronomer of Alexandria, Ptolemy, in the 2nd century AD. Alban could he a plural of alb- arb-, denoting the inhabitants of the plains (ÇABEJ 1976). The name passed over the boundaries of the Illyrian tribe in central Albania, and was generalised for all the Albanians. They called themselves arbënesh, arbëresh, the country Arbëni, Arbëri, and the language arbëneshe, arbëreshe. In the foreign languages, the Middle Ages denominations of these names survived, but for the Albanians they were substituted by shqiptarë, Shqipëri and shqipe.
  9. ^ Pavao Jerolimov (2009-02-17). "Na današnji dan: Šime Dešpalj" (në kroatisht). Zadarski list. Arkivuar nga origjinali më 17 shkurt 2017. Marrë më 16 shkurt 2017.
  10. ^ a b c "Zadarski Velikani U Obnovi Kneževe Palače Pavle Dešpalj: Nadam se da će palača opet biti dom Zadarskom komornom orkestru jer on to i zaslužuje" (në kroatisht). Zadarski.hr. 2017-02-08. Marrë më 16 shkurt 2017.
  11. ^ a b c d e f g "Vicko Zmajević - mecena i dobrotvor" (në kroatisht). Narodni list. 2016-05-14. Marrë më 16 shkurt 2017.
  12. ^ a b c Tatjana Pacek (2015-06-22). "Priznanje Mladena Grdovića 'Nisam alkoholičar, već sam alergičan na alkohol. Jedna bevanda i mene odnese!'" (në kroatisht). Jutarnji list. Marrë më 16 shkurt 2017.
  13. ^ a b c "Arbanasi slave 290 godina od dolaska u Zadar" (në kroatisht). 057info.hr. 2016-05-10. Marrë më 16 shkurt 2017.
  14. ^ Milan Nosić (2006). "Život i djelo Ratimira Kalmete". Riječ - časopis za slavensku filologiju (në kroatisht). Rijeka: Hrvatsko filološko društvo. 12 (3): 7–22. ISSN 1330-917X.
  15. ^ a b "U Zadar Su Došli Prije 290 Godina „Arbanasi: jesu li više Hrvati, Albanci ili Talijani?"" (në kroatisht). Zadarski.hr. 2016-05-02. Marrë më 16 shkurt 2017.
  16. ^ a b Irena Jurjević (2010-10-11). "Najbolja snaga je dobra čaša crnog vina i jedna slana srdela" (në kroatisht). Zadarski list. Arkivuar nga origjinali më 17 shkurt 2017. Marrë më 16 shkurt 2017.
  17. ^ a b c Petar Jurić (2016-05-10). "Došli prije 290 godina: Ovisno o vremenu i općim prilikama, u Arbanasima je bilo i prohrvata i pravaša i projugoslavena i protalijana i fašista i komunista i žestokih rimokatolika…" (në kroatisht). Antena Zadar. Marrë më 16 shkurt 2017.
  18. ^ "Zašto Zadarska nadbiskupija 16. prosinca ne slavi blagdan Sv. Zolila?" (në kroatisht). 057info.hr. 2011-12-16. Marrë më 16 shkurt 2017.

Literatura

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Lidhje të jashtme

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]


Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Arbëreshët_në_Zarë&oldid=2496190"